‘IK HOOP NOG STEEDS OP EEN HAPPY END’

In de Oscarwinnende documentaire Inside Job legt Charles Ferguson de recente economische crisis onder de loep, met een financiële rampenfilm als ontluisterend resultaat. ‘Het is een egospel met als motto: de mijne is groter dan de jouwe.’

Hoe is het zo ver kunnen komen? Wat liep er zoal mis? En wie is hier in vredesnaam verantwoordelijk voor? Dat zijn de vragen die Charles Ferguson tracht te beantwoorden in zijn Oscarwinnende documentaire Inside job, een klinisch precieze en goed gedocumenteerde analyse van de recente economische crisis.

Daarvoor haalt Ferguson verschillende bankiers, journalisten, professoren en politici voor zijn camera die elk hun verhaal doen over obligaties, speculaties, derivatives, dereguleringen et cetera. Met Matt Damon als verteller vormen hun getuigenissen samen een even verhelderende als ontluisterende rampenfilm, waarin het Amerikaanse financiële systeem en de wereldeconomie respectievelijk als ijsberg en Titanic fungeren.

Bovendien laat Ferguson, een voormalig politicoloog die in 2007 al de dissidente docu No End in Sight: The American Occupation Of Iraq draaide, het niet na om de ‘schurken’ met naam en toenaam te noemen. Gelukkig vervalt hij daarbij niet in Michael Moore-achtig populisme.

Zo wordt de regering Obama zonder verpinken een Wall Street Government genoemd om haar collaboratie met tal van dubieuze marketeers. Elders wordt getoond hoe zogenaamd onafhankelijke topacademici van Harvard en Columbia zich door banken en verzekeraars laten sponsoren om speculatierisico’s te minimaliseren en gekleurde rapporten op te stellen. En dan zijn er uiteraard nog de CEO’s, COO’s en andere bonzen uit de haute finance die zich miljoenenbonussen permitteren op de rug van de kaal gepluk-te Average Joe, iets wat de sociopaten in maatpak ondanks dure beloftes en nog duurdere overheidssteun blijkbaar nog steeds niet afgeleerd hebben.

Sommige interviewees hadden je kritische vragen duidelijk niet verwacht. Hoe heb je hen kunnen overtuigen om mee te werken?

Charles Ferguson: Ik heb ze er niet ingeluisd, als je dat bedoelt. Ik had hen verteld dat ik een voormalige politieke wetenschapper was die een documentaire over de economische crisis maakte. Niets meer, niets minder.

De meesten waren het duidelijk niet gewoon om te worden uitgedaagd of tegengesproken. Als ze iets zeiden wat volgens mij niet klopte, maakte ik hen dat duidelijk. Dat hadden velen blijkbaar niet zien aankomen.

Om hen te kunnen counteren moet je toch enorm veel research hebben verricht.

Ferguson: Klopt, niet dat ik dat moeilijk vond. Als politicoloog ben ik altijd al in financiën geïnteresseerd geweest. Bovendien vond ik het op een kinderachtige manier zelfs amusant om me met hen te meten. Er is niets leukers dan iemand op een leugen betrappen, zeker over een globaal onderwerp als dit. Neem nu Harvardeconoom Martin Feldstein. Natuurlijk heb ik hem niet op voorhand verteld dat ik wist dat hij zich schuldig maakte aan belangenvermenging. Anderen wisten wel waarover ik hen zou interviewen, maar lieten zich verblinden door hoogmoed of machtswellust. De meeste van die informatie is trouwens voor iedereen toegankelijk. Elk bedrijf heeft een lijst van beheerraden, cv’s staan vaak online en de federale overheid verplicht topambtenaren om al hun bronnen van inkomsten te openbaren. Sommige informatie had ik dan weer van de kabouters, als je begrijpt wat ik bedoel. (Lacht)

Heeft niemand gedreigd je een proces aan te smeren?

Ferguson: Dat niet. Wel hebben enkelen hun toestemming om hun interview te gebruiken achteraf weer ingetrokken, maar dat kunnen ze niet. Zodra ze ‘ja’ zeggen, hangen ze. (Lacht) In twee gevallen heb ik een bodyguard naar het interview meegenomen, maar gelukkig hoefde die niet in actie te treden. Waar of waarom verklap ik beter niet.

Je ontmaskert het Amerikaanse beurssysteem als een criminele industrie. Wanneer zal dat besef doordringen bij de politiek en de belastingbetaler?

Ferguson: Dat besef is al grotendeels doorgedrongen, toch bij de mensen die weten waarover het gaat. Met mijn film hoop ik ook Jan Modaal te tonen op welke manier hij belazerd is en hem de kennis mee te geven om dat in de toekomst te vermijden. Alleen blijven de politici hun verantwoordelijkheid ontlopen.

Hoe lastig is het om dat complexe economische verhaal zo uit te leggen dat ook de gewone man het begrijpt?

Ferguson: Je moet de burgers niet onderschatten. Het jargon is misschien ingewikkeld, maar eigenlijk zit de financiële wereld tamelijk simpel ineen. Als de man in de straat het niet snapt, dan heb ik mijn werk als documentairemaker niet goed gedaan.

Het einde van de film is deprimerend in die zin dat Obama veel van de Wall Streetbobo’s heeft herbenoemd, hoewel ze mee verantwoordelijk waren voor de crisis.

Ferguson: Voor mij was het een enorme schok, zeker omdat ik zijn campagne financieel heb gesteund. Ik geloofde echt dat hij het systeem zou veranderen en aan meer overheidscontrole zou onderwerpen, maar blijkbaar heeft hij dat niet gedurfd. Sommigen zeggen dat het komt doordat de banken mee de politiek sponsoren en hij dus tussen twee vuren zit. Anderen beweren dat Obama als advocaat van opleiding en als onervaren staatsman niet voldoende over economie wist en zich heeft laten afblaffen. Ik ben hoe dan ook ontgoocheld in hem.

Waarom kunnen de overheden de banken geen regels opleggen?

Ferguson: Dat kunnen ze wel. Frankrijk heeft maatregelen in die richting genomen, net zoals Groot-Brittannië. Ook de Europese Unie denkt erover na. Alleen is het voorlopig veel te weinig. Wat wegens tijdsgebrek niet in de film zit, is dat Azië heel anders op de crisis heeft gereageerd. Zij hadden al die problemen niet omdat ze daar wel duidelijke regels hebben en bepaalde dubieuze financiële instrumenten niet toegestaan zijn. Ze hebben evenmin een probleem met draaideurpolitiek en gelobby, omdat de Aziatische staten hun regulators heel goed betalen waardoor ze moeilijker omkoopbaar of beïnvloedbaar zijn. En er staan strengere straffen op financieel gesjoemel en corruptie. Er zijn dus wel degelijk alternatieven en oplossingen voor de manier waarop de financiële wereld in Amerika wordt gerund.

Heb je zelf ooit op de beurs gespeeld?

Ferguson: Ik zal je iets bekennen. Ik had aandelen van Goldman Sachs ( een internationale zakenbank die in september 2008 tot een financiële holding werd omgevormd om van de Amerikaanse overheidssteun te kunnen profiteren; nvdr.), maar die heb ik verkocht voor ik aan de film begon. Anders zou men mij van hypocrisie beschuldigd hebben.

Je film is geproduceerd door Sony Classics, een Hollywoodmajor en onderdeel van een gigantisch beursgenoteerd mediaconglomeraat. Is dat niet ironisch – of hypocriet?

Ferguson: Sony heeft zich nooit met de inhoud van de film bemoeid. Ze hadden er natuurlijk hun mening over en die kwam zeker niet altijd overeen met de mijne, maar ik had zowel contrac-tueel als concreet final cut. Ze vonden de film iets te lang duren en dat is het enige punt waarop ik hen gelijk heb gegeven. Trouwens: dat de film bij een megabedrijf uitkomt, heeft vooral voordelen. Mocht ik bij een kleine onafhankelijke studio hebben gezeten en minder steun en middelen hebben gekregen, dan was de kans veel groter geweest dat bepaalde deuren gesloten zouden blijven en ik aan druk en beïnvloeding zou worden blootgesteld. Bovendien heeft Sony goede advocaten. Plus: ze produceren tenminste iets concreets om geld mee te verdienen. Ze maken reële tastbare producten. Je dictafoon bijvoorbeeld. (Lacht)

Ben je zelf door de crisis geraakt?

Ferguson: (Knikt) Bepaalde van mijn investeringen zijn flink in waarde gedaald, maar gelukkig ben ik mijn baan of mijn huis niet verloren. Miljoenen anderen hadden minder geluk. Kijk, van mij mag iedereen goed geld verdienen zolang het eerlijk verloopt. De speculanten zijn echter rijk geworden door een globale crisis te veroorzaken en van miljoenen mensen te stelen. Dat is geen mening. Dat heeft niks met links of rechts, democraat of republikein te maken. Dat is een objectief verifieerbaar feit.

Ligt liegen en bedriegen niet in de aard van het menselijke beestje, ongeacht het kapitalistisch systeem of eventuele overheidsregulaties?

Ferguson: Tuurlijk, en dat is net de reden waarom we overheidsregulaties nodig hebben: om het beest binnen zijn kooi te houden. Persoonlijk kan ik er echt niet bij waarom iemand die al honderd miljoen dollar op zijn rekening heeft een misdaad wil begaan om er nog eens vijftig bij te krijgen. Blijkbaar is het een egospel met als motto: ‘De mijne is groter dan de jouwe.’ Anderzijds heeft het ook te maken met een vorm van wereldvreemdheid. Als je jarenlang een privévliegtuig, limousine, gigantisch domein en zelfs aparte lift hebt: hoe zou je dan nog met normale mensen in contact moeten komen? Hoe zou je nog weten wat er leeft in de straat? Bij Merrill Lynch (een van Amerika’s grootste zakenbanken die in 2008 door de crisis zware verliezen leed en door Bank of America werd opgeslorpt; nvdr.) eiste de CEO dat iedereen de lift uitstapte als hij die nodig had. Dat was een bedrijfsregel. Dat is toch compleet geschift? Ik hoop dat er aan dit verhaal alsnog een happy end komt, maar zolang er zulke wantoestanden zijn, maak ik me geen illusies.

INSIDE JOB

Vertoning tijdens Docville op maandag 2/5, 20.30u, Kinepolis Leuven.

Op 4/5 uit op dvd bij Sony.

DOOR DAVE MESTDACH

‘Ook ik ben geraakt door de crisis. Gelukkig ben ik mijn baan of huis niet kwijt.’