Schaamteloosheid is een understatement in de wereld van Liz Phair. Voor de singer-songwriter die al tien jaar lang ongegeneerd haar seksualiteit uitdraagt, zijn taboes er om met humor en zelfspot te worden afgebroken. Naar aanleiding van haar nieuwe, titelloze album laat ze haar licht schijnen op orale seks, heksenverbranding, commercie, de macht van het woord en de biologisch bepaalde domheid van mannen.

C unt‘, is het lelijkste seksueel expliciete woord dat Liz Phair kan bedenken. Ze rolt het schuttingwoord even rond in haar mond, laat de c tegen haar gehemelte klakken, krult haar tong rond een volle, langgerekte u, tuit haar lippen tot een puntige t en spuugt het woord uit met een mime alsof ze net iets vreselijk bitters heeft geproefd.

Toch komt ze er meteen weer op terug. ‘Ik denk dat ik het zo’n lelijk woord vind vanwege alle sociale en politieke connotaties die eraan kleven. Maar misschien bestaan er helemaal geen lelijke sekswoorden, en ligt het volledig aan wie het woord gebruikt en hoe. Mocht mijn moeder mij een bitch noemen, dan zou ik daar jaren van ondersteboven zijn. Maar mijn vrienden werpen het me dagelijks toe, en dan is het grappig. Zelf gebruik ik cunt ook. Ik hou ervan woorden van hun macht te ontdoen. Het zijn slechts woorden, niet het ding zelf. Het is een spelletje met klanken dat wel gevaarlijk kan zijn, maar precies dat maakt het aantrekkelijk.’

Probeer Liz Phair niet vast te pinnen op keiharde uitspraken. Bij haar zijn dingen nooit wat ze lijken. Eenduidigheid is een term die niet in haar woordenboek voorkomt. Het ene moment poseert ze voor de hoes van haar nieuwe cd als een stoeipoes met verwaaide haren en een blik die gletsjers doet smelten. Of staat ze op het podium in een onmogelijk kort rokje, paallange stillettohakken en een topje waaruit bij de minste beweging haar borsten dreigen te floepen. De volgende dag zit ze als een kostschoolmeisje op een hotelsofa met een theekopje tussen duim en wijsvinger en draait ze haar hand niet om voor een feministische verhandeling of een boekbespreking van Rise and Fall of the Third Reich, dat op haar nachtkastje ligt.

Het is die combinatie van ‘ boobs and brains‘ die Phair tien jaar geleden katapulteerde tot de status van indierock-heldin. Haar debuutalbum Exile in Guyville, het vrouwelijke antwoord op het hitalbum Exile on Main Street van The Rolling Stones, promoveerde haar in een klap tot het boegbeeld van de girlpower. Terwijl Britney Spears dubbelzinnig vroeg om ‘ one more time‘, stelde Phair onomwonden ‘ You make me wet between my legs‘ en prees ze zichzelf aan met de tekst ‘ I want to be your blowjob queen‘. Niet dat ze een platte macha is, een trucker gevangen in een frêle meisjeslichaam. Want de vrouw die met koket lachje haar publiek voorstelt ‘het licht te dimmen en vieze liedjes te zingen’, schaamt zich niet voor haar vliegangst en plankenkoorts. Liz Phair vraagt niet om een mannenrol. Ze eist enkel het recht op zichzelf te zijn.

En behalve voor seks geldt dat ook voor de muziek. Waren Exile in Guyville en de opvolger Whip-Smart uit 1994 nog onmiskenbaar lo-fi met een rafelrandje, met Whitechocolatespaceegg leverde ze vijf jaar geleden een gladgestreken popplaat af. Voor het titelloze album dat nu uitkomt, heeft ze de hulp ingeroepen van Michael Penn, Walt Vincent (producer van onder andere Pete Yorn) en The Matrix, het producentencollectief dat verantwoordelijk is voor het geluid van het Canadese krachtmeisje Avril Lavigne. Het resultaat is een gespierde FM-rocksound met ronkende gitaren en achtergrondkoortjes van digitaal gekloonde Lizzen. Toch is dit misschien wel de meest subversieve plaat die ze tot nu toe heeft gemaakt. Juist omdat ze zo toegankelijk klinkt maar tekstueel nog steeds op het scherpst van de snede zit. Overspel, seks met een negen jaar jongere onbevlekte, de waarde van sperma als schoonheidsproduct en de eeuwig durende ‘ battle of the sexes’. Het zijn gepatenteerde Phair-onderwerpen die moeiteloos vanuit de speakers de huiskamer in glijden.

Dit album klinkt als ‘zelfde boodschap, andere verpakking’. Is dat ook zo bedoeld?

Liz Phair: Gedeeltelijk is dat misschien waar, maar ik denk niet dat de veranderingen zo drastisch zijn. Eigenlijk ga ik terug naar het geluid dat ik had voor Exile in Guyville. Maar dat album had zo’n impact dat iedereen die rauwe sound nog steeds met mij associeert. Sindsdien schuif ik op naar dat poppy geluid, meisjesachtiger en melodischer. Die sluit aan bij mijn natuur.

Sommige critici zullen het schaamteloos commercieel noemen.

Phair: Dat is dan maar zo. Ik heb het hele independent– thing belopen. Jarenlang verzette ik me tegen mainstream, schopte ik overal tegenaan, en tierde luid ‘ I hate you!‘. Maar naarmate ik ouder word, voel ik die behoefte niet meer zo. Ik ben ook meer geïnteresseerd geraakt in de zakenkant van de platenindustrie. Ik heb me altijd gerealiseerd hoe groot de invloed is van platenbazen, hoezeer zij bepalen hoe je klinkt. Met dit album was ik me voor het eerst volledig bewust van mijn opdracht: als dit album een commercieel succes is, dan ben ik daar verantwoordelijk voor. Als het flopt idem dito.

Is het als vrouw in de muziekindustrie moeilijker om onafhankelijk te zijn?

Phair: Zeker. Artistiek maakt het misschien niet zoveel uit of je man of vrouw bent. Maar als vrouw is het zakelijk veel zwaarder om je te laten gelden. In mijn eigen platenmaatschappij zijn het vooral vrouwen die zich bezighouden met de inhoudelijke zaken, het artwork, de muziek, dat soort dingen. Maar de financiële beslissingen en het vetorecht liggen bij mannen. Dat moet veranderen.

Noem je jezelf een feministe?

Phair: Absoluut.

En wat betekent dat voor jou?

Phair: Het draait uiteindelijk allemaal om keuzevrijheid en toegang tot de middelen om iets met die vrijheid te doen. Als je een slet wilt zijn, dan moet dat kunnen. Of een keurige huisvrouw of een rechtse reactionair, ook goed. Maar je moet wel de financiële macht en de beslissingsruimte hebben om die keuze te kunnen maken.

Het gaat ook heel snel om seks. Alle thema’s waar ik over zing – orale seks, seks zonder gêne, opgewonden raken van een man die niet je vriend is – zijn allemaal in grote of kleine mate taboes. Maar het grootste taboe is het uiten van vrouwelijke seksualiteit. Er wordt wel geroepen dat de vrouwenemancipatie klaar is, maar seksualiteit wordt vrouwen nog steeds onthouden. Als ik schreeuwerig of ordinair klink, dan is dat omdat het nodig is. Soms moet je een bommetje leggen om mensen wakker te schudden. Want waar gaat het om? Dat meisjes natuurlijk kunnen opgroeien. Dat ze als twaalfjarige een vriendje kunnen hebben zonder meteen te worden uitgescholden voor hoer. Dat ze zich niet druk hoeven te maken over hun lichaamsgeur of zich uithongeren om aan het modebeeld te voldoen. Dat ze het recht op een orgasme durven opeisen. Eigenlijk is het doel simpel: het recht om op te groeien als een normaal, gezond vrouwtjesdier.

Hoe zou je je muziek dan typeren: als liefdesliedjes of als powersongs?

Phair: Beide. Liefde en macht zijn in mijn hoofd onlosmakelijk met elkaar verbonden. Dat levert ook wel problemen op, want het hoeft helemaal niet zo te zijn. Je kunt rustig een sterke vrouw zijn, verliefd zijn en macht helemaal uit je relatie bannen. Maar voor mij vormen die twee elementen een natuurlijke twee-eenheid. Op babyfoto’s waar ik twee weken oud ben, sta ik al met gebalde vuisten. Dat is nooit weggegaan.

Maar je ongecompliceerde houding ten opzichte van seks is wel veranderd: in ‘Little Digger’ bijvoorbeeld lijk je de schaduwzijde van seks te bezingen?

Phair: Dat nummer is ingegeven door de realiteit. Op een ochtend lag ik rustig met mijn vriend in bed – er gebeurde niks – toen mijn zoontje binnenkwam en me zag met een man die niet zijn vader is. Het was de eerste keer dat ik me realiseerde hoezeer mijn gedrag van invloed kan zijn op zijn leven. Ook mijn bedgewoonten.

Het heeft je toch niet plotseling preuts gemaakt, toch?

Phair: Nee ! I love my 30’s sexually! Als twintiger heb ik seks vaak gebruikt, het was soms regelrechte wegwerpseks. Ik heb ontdekt dat monogamie voor mij dé manier is om het maximale uit seks te halen. En ik voel me er goed bij. Ik voel me als een vent van twintig.

Zou je liever een man zijn?

Phair: Ik vind het fantastisch om vrouw te zijn. Voor mij hoeft ook niet alles te worden omgegooid. Ik streef geen utopie na waarin er geen verschil meer is tussen mannen en vrouwen. Er is precies een hoop plezier te beleven aan die verschillen. Dat plezier vergal je door continu te hameren op radicale verandering. Ik wil van deze tijd zijn, niet er ver op vooruitlopen. Die werkelijkheid heeft wel af en toe een zetje nodig, waarvoor ik mijn bijdrage lever. Ik rol de steen een stukje verder, maar het is niet mijn ambitie om hem furieus van de berg te schoppen. Het neemt evenwel niet weg dat mannen rare vogels zijn. Ze fixeren zich zo intens op concrete dingen. Vrouwen zouden nooit auto’s en vliegtuigen hebben geconstrueerd, of een ruimtevaartprogramma ontwikkeld. Mochten wij de baas geweest zijn, was het wellicht een veel mildere, eerder artistieke maatschappij geworden. Mannen zijn communicatief soms zo onderontwikkeld. Maar begrijp me niet verkeerd: ik hou van mannen! Ook als ik in My Bionic Eyes zing ‘ These are the same old guys I never had any use for‘, waar een deel frustratie in zit. Een groot deel van mijn tijd spendeer ik aan het charmeren van mannen, de bazen van de platenmaatschappij, de monteur die mijn auto repareert. Dan ren je als vrouw alleen maar cirkeltjes rondom een stel stommelingen.

Denk je niet dat die rollen grotendeels zijn aangeleerd?

Phair: Dat dacht ik lange tijd, maar daar ben ik intussen op teruggekomen. De geboorte van mijn zoontje heeft me dat duidelijk gemaakt. Toen hij een jaar was, stond ik uren met hem verkleumd van de kou op de straathoek omdat hij de trucks wilde zien bij de bouwput. Al mijn vriendinnen hadden meisjes en die vroegen daar niet om. Dat heeft me voorgoed doen inzien dat het niet maatschappelijk bepaald is: mijn kind kon nog niet eens praten en hij was al zo.

O, dus mannen kunnen er eigenlijk niks aan doen dat ze zo dom zijn?

Phair: Ik ben bereid hen veel te vergeven. Ze hoeven ook niet helemaal te veranderen; iemand zal toch mijn auto moeten repareren… Maar zodra hun gebrek aan inlevingsvermogen en liefdadigheid omslaat in het dogmatisch opleggen van hun wil, dan stopt het. Ik weiger een voorwerp te zijn. Maar dat geldt net zo goed voor vrouwen die hun wil doordrukken. Er zijn zoveel verhalen van psycho-bitches die iedereen manipuleren: ik ben ervan overtuigd dat de heksenverbrandingen een paar eeuwen geleden in de Verenigde Staten het werk waren van vrouwen. Ze pikten de mooiste meisjes van het dorp eruit om hen van hekserij te beschuldigen. Weg concurrentie! Dat is het kwaad in een andere gedaante.

Er zullen luisteraars zijn, zeker in puriteins Amerika, die jou maar al te graag op de brandstapel zouden zien vanwege je teksten.

Phair: In Austin kwam een vrouw na het concert naar me toe; ze nam het me kwalijk dat ik Hot White Come had geschreven. Ze schaamde zich in mijn plaats. Maar ze heeft het nummer waarschijnlijk ook anders opgevat dan het bedoeld is. Natuurlijk, in Hot White Come vraag ik openlijk om iemands zaad. Maar het gaat niet om alleen maar seks, het is geen porno. Het is meer een uiting van verliefde extase, waarbij iemands lichaamssap werkt als een vitaliserende dagcrème. Je kunt het vergelijken met het gieten van de bloemen. Het nummer hoort daar ook op de plaat. Ik zie een album als een diner met veertien gangen. Koken kan ik niet, maar ik ben wel goed in het samenstellen van een menu. Je hebt smeuïge voorgerechten en geraffineerde hoofdgerechten. Wel, Hot White Come is een pittig tussendoortje.

Wat is je favoriete seksgeladen woord?

Phair: Fuck. Het is grappig. Het is klassiek. Het is allesomvattend. Fuck, fuck, fuck, fuck. Fantastisch toch? I love fuck.

Door Edo Dijksterhuis

Het grootste taboe is het uiten van vrouwelijke seksualiteit.

Als ik schreeuwerig of ordinair klink, dan is dat omdat het nodig is.