‘HUN OPLOSSINGEN ZIJN DEZELFDE ALS DIE VAN DE NAZI’S’
De Belgische regisseur Lucas Belvaux durft met Chez nous wat al zijn Franse collega’s nalaten: het Front National van Marine Le Pen ontmaskeren als een ordinaire postfascistische partij. ‘Het FN houdt van een Frankrijk dat twee eeuwen geleden gestorven is.’
Wijzen de brexit en de keuze voor Donald Trump als president van de VS op een wereldwijde politieke opstand? Marine Le Pen, voorzitster van het Front National (FN), denkt van wel en meent ook de derde fase in dat proces te weten: haar overwinning in de Franse presidentsverkiezing, die op 7 mei beslecht wordt. De Belg Lucas Belvaux laat het niet blauwblauw en brengt in volle campagne een film uit die de extreemrechtse partij van een lookalike van Le Pen tegen het licht houdt: Chez nous. Dat is durven.
Amerikanen zijn films over hun presidenten en presidentskandidaten gewoon. Oliver Stone pakte Richard Nixon, John F. Kennedy en George W. Bush aan, Steven Spielberg portretteerde Abraham Lincoln. Michael Moore hoopte met de satirische docu Fahrenheit 9/11 te voorkomen dat president George W. Bush in 2004 herverkozen werd. Dat lukte niet, maar hij won er wel de Gouden Palm mee. Nog geen jaar na de Monica Lewinsky-affaire speelde John Travolta in Primary Colors van Mike Nichols een Bill Clinton-kloon die zijn campagne voor de presidentsverkiezing in gevaar brengt door misplaatst seksueel gedrag.
Hoe graag de Fransen ook over politiek palaveren, die filmtraditie hebben ze niet. Er bestaan amper bioscoopfilms over de Franse politiek. Lang moest men het stellen met Le président (1961), een film van Henri Verneuil met Jean Gabin als geslepen oud-president die opleeft tijdens een politieke crisis. Het boeiende politieke steekspel was aan de verbeelding van schrijver George Simenon ontsproten, niet aan de echte politiek. De voorbije jaren kwam er een barstje in het taboe. Robert Guédiguian voerde president François Mitterrand op in Le promeneur du Champs de Mars (2005), maar had meer oog voor het poëtische van een oud-president die op zijn oude dag achteromkijkt dan voor Mitterrands beleid. In 2011 zette Xavier Durringer in La conquête uiteen hoe Nicolas Sarkozy zich opwerkte van minister van Binnenlandse Zaken tot president. Dat veroorzaakte meer ophef en polemiek voor de film in de zalen kwam dan nadien. Om juridisch op veilig te spelen, startte de film met de mededeling dat het fictie betrof. Meer dan een barstje was het niet. Films over de Franse politiek blijven ongebruikelijk en wie er zich toch aan waagt, moet op eieren lopen.
De naar Frankrijk verkaste Belgische filmregisseur Lucas Belvaux trok zich daar niets van aan. In Chez nous vertelt hij over Pauline Delhez (Émilie Dequenne), een graag geziene, hardwerkende thuisverpleegster die ingaat op het voorstel van het Rassemblement National Populaire (RNP) om een gooi te doen naar het burgermeesterschap van een stadje tussen Rijsel en Lens. De lijst zal geduwd worden door de fel gemediatiseerde nationale voorzitster van de partij: Agnès Dorgelle (Catherine Jacob). Het RNP is de salonfähige nieuwe naam van het extreemrechtse Le Bloc Patriotique. Elke gelijkenis met bestaande partijen en/of personen berust geenszins op louter toeval. Agnès Dorgelle is gemodelleerd naar Marine Le Pen en het RNP naar het Front National. Bovendien is de naam van de partij uit de film dezelfde als die van een échte Franse extreemrechtse partij die in 1941 werd gesticht. Dat vindt het Front National niet leuk.
De trailer stond amper online of de partij haalde fel uit naar Chez nous. Ondervoorzitter Florian Philippot tweette: ‘De Franse “democratie” alsmaar zieker: een “anti-FN-film” komt in volle presidentsverkiezing uit. Door jullie betaald.’ Gilbert Collard, advocaat en voormalig secretaris-generaal van het Rassemblement bleu Marine, sprak over ‘volgelingen van Goebbels’ die een ‘anti-FN- propagandafilm’ produceerden ‘op onze kosten’. De tweet ‘Arme Marine Le Pen: gekarikaturiseerd door die vette Catherine Jacob’ kwam niet van een ongemanierde militant maar van Steeve Briois, burgemeester voor het Front National in Hénin-Beaumont en geen fan van de actrice die de lookalike van Le Pen vertolkt. Geen van hen had Chez nous op dat moment gezien.
De aanval van het Front National op Chez nous haalde de media. Schoot de partij zichzelf in de voet? Leverde het je onverhoopte publiciteit op?
LUCAS BELVAUX: Ja en neen. Ik vrees dat de hetze vooral het FN goed uitkomt. Zodra de trailer gelanceerd was, hebben ze snel en fors gereageerd. De boodschap was gericht aan hun militanten en kiezers: ‘Die film is tégen ons, ga niet kijken.’ Ze maken een vreselijke karikatuur van de film. Een film waar ze amper iets over weten want ze hebben hem nog niet gezien. Zoals elke totalitaire partij zegt het FN haar publiek wat het moet denken. Ik vrees dat die boodschap aangekomen is. Dat maakt het voor ons extra moeilijk om mensen te bereiken die mogelijk voor het FN zouden stemmen. Erg spijtig. Zodra iemand dingen zegt die niet in hun kraam passen, verketteren ze hem of haar. Ze hebben schrik dat de film hun ware gelaat laat zien.
Hoe ziet het ware gelaat van het Front National er dan uit?
BELVAUX: Het FN is een extreemrechtse partij die ons de voorbije 25 jaar probeerde wijs te maken dat ze niet meer extreemrechts is. Het is een postfascistische partij die niet verdraagt dat je er haar op wijst dat ze geen deftig programma heeft of dat ze niet klaar is om de macht uit te oefenen. FN-politici dulden geen stemmen die hen tegenspreken.
Je gelooft niet dat Marine Le Pen afstand heeft genomen van de ranzigheden uit de tijd dat haar vader Jean-Marie de partij leidde?
BELVAUX: Tuurlijk niet. Dat is niets anders dan een marketingzet. Het FN trok antisemieten, racisten, nazi’s, fascisten, royalisten, pétainisten en collaborateurs aan, maar merkte dat dat niet volstond om aan de macht te komen. Dat verplicht de partij om voor de schijn afstand te nemen van die groepen en zich voor te doen als een volkspartij. En dat is ze niet. Haar DNA is hetzelfde gebleven. In de grond is het nog altijd een postfascistische, extremistische, populistische partij die extreem geweld niet schuwt. Ideologisch zijn ze nog altijd extreemrechts. Over wat dat precies inhoudt, zijn ze het onderling niet eens. Hun discours is onwaarschijnlijk incoherent. In Frankrijk toont extreemrechts, afhankelijk van de regio, telkens een ander gezicht. In het noorden zijn ze bijna socialistisch, in het zuiden ultraliberaal.
Wie hun programma uitpluist, stoot voortdurend op inconsistenties. Het doel van het FN is duidelijk: te allen prijze aan de macht komen. Hun discours is overal tégen, in de hoop dat ze alle mensen aantrekken die bang of boos zijn of denken dat het vroeger beter was. Ze sturen heel bewust aan op verdeeldheid. Indien ze ooit aan de macht komen, denk ik dat ze een beleid à la Trump zullen voeren.
Waar dankt de partij haar populariteit aan?
BELVAUX: Ze doet zich voor als de partij van het gezond verstand. Ze gaan complexiteit uit de weg en weren elke nuance. Hun discours is met opzet extreem simplistisch. Je bent voor hen of tegen hen. Er is geen middenweg. Drie miljoen werklozen is volgens het FN gelijk aan drie miljoen migranten die van de sociale zekerheid profiteren. Dat is klinkklare nonsens, maar blijkbaar wordt het toch geloofd.
Hoe komt het dat mensen daarin trappen?
BELVAUX: Het is extreem complex geworden om een land, een unie, de wereld in goede banen te leiden en evenwichten te vinden. Maar daar schiet een werkloze niets mee op. Die breekt zich het hoofd over de facturen die hij niet kan betalen, over waar hij het geld moet vinden om zijn kinderen te voeden. Hij kan niet wachten op economische groei die later mísschien voor beterschap zal zorgen. Hij heeft er geen boodschap aan dat de maatschappij tijd nodig heeft om oplossingen te verzinnen. Hij eist onmiddellijke verandering. Overal snakken de mensen naar verandering, naar kalmte. Dat maakt hen vatbaar voor een partij die zelden of nooit de macht heeft en beweert dat ze op enkele maanden tijd alles kan oplossen. Het grote drama is dat Le Pen geen oplossingen heeft en de problemen hoogstwaarschijnlijk alleen maar zwaar zou aanzwengelen. Mét gevaar voor oorlogsdreiging. Het Front National is er niet op uit om beterschap te brengen, maar om de macht te grijpen. Hun oplossingen zijn dezelfde als die van de nazi’s in pakweg 1935.
Chez nous suggereert een band tussen het extreemrechtse tuig in het Noord-Franse stadje en extreemrechts gespuis in Vlaanderen. Waarom?
BELVAUX: Ik beken dat ik het leuk vond om te knipogen naar mijn Belgische vrienden: Vlaanderen zit met een redelijk fel extreemrechts. Maar daarnaast klopt het ook. In Rijsel had je vroeger een cultureel centrum voor neonazi’s, La Maison Flamande. Ze speelden paintball om zich op de oorlog voor te bereiden. Ze hadden een bar en organiseerden lezingen. Niemand sprak er een woord Vlaams, maar ze beriepen zich wel op de Vlaamse cultuur en zwaaiden met Vlaamse Leeuwen. Extreemrechts heeft een heel regionalistische identiteit. Het FN beroept zich op een Frans-christelijke identiteit die teruggaat tot Karel de Grote, maar daarbinnen heb je véél regionale afsplitsingen: de Vlamingen, de Bretoenen… Men sluit zich in steeds kleinere groepen op.
De leider van La Maison Flamande zat trouwens in de gevangenis wegens wapenhandel. Hij is een voormalige soldaat van het Franse leger en een ex-lid van de veiligheidsdienst van het Front National. Hij zou een van de wapens in handen hebben gehad die gebruikt is tijdens de aanslag op de Joodse supermarkt in Parijs. (Belvaux doelt op Claude Hermant, die onrechtstreeks wapens zou geleverd hebben aan Amedy Coulibaly, de jihadi die in januari 2015 vier mensen doodschoot in het Parijse warenhuis Hyper Cacher, nvdr.)
Het Front National zingt om de haverklap de Marseillaise en zwaait gretig met de Franse vlag. Hoe hebben zij zich die symbolen van de Franse natie kunnen toe-eigenen?
BELVAUX: Een hoogst interessante kwestie. De natie is van oorsprong een revolutionair idee. Tijdens de Franse Revolutie maakte het niet uit waar je vandaan kwam. Wie de ideeën van de republiek – vrijheid, gelijkheid, broederlijkheid – overnam, werd beschouwd als Frans en riep ‘Vive la nation’ tijdens de Slag bij Valmy. Niet een bloedband, niet het stuk grond waar je toevallig geboren bent maar je politieke overtuiging bepaalt of je deel uitmaakt van een natie.
Dat is toch niets voor het Front National?
BELVAUX: Natuurlijk niet. Het Front National leunt aan bij de collaborerende regering-Pétain uit de jaren 1940-1944 en bij het Frankrijk van voor de Franse Revolutie. Ze noemt zich een patriottische partij, maar houdt van een dood Frankrijk. Een Frankrijk zonder eigenheid. Er was niets bijzonders aan het Frankrijk van voor de Franse Revolutie. Het was zoals zoveel landen een monarchie.
Frankrijk dankt haar identiteit en grote kracht aan de Franse Revolutie en de wettelijke verankering van gelijkheid, vrijheid van denken, vrijheid van godsdienst en andere individuele vrijheden. Het FN is daar totaal niet in geïnteresseerd. Zij houden niet van hun land om wat het is. Ze houden van een Frankrijk dat twee eeuwen geleden gestorven is.
Maar omdat de republikeinse partijen – links in het bijzonder – niet langer het idee van de natie verdedigden, kon het FN het woord stelen. Idem dito voor de nationale hymne. De Marseillaise is nochtans een revolutionair lied.
Maakt Marine Le Pen een reële kans om president van Frankrijk te worden?
BELVAUX: Ik denk van niet. Zelf gelooft ze er wel in. Het is bang afwachten wie het tegen wie zal opnemen in de tweede ronde. Zal links zich hergroeperen? Zal een deel van rechts voor Emmanuel Macron (de voormalige minister van de Parti socialiste die als onafhankelijke opkomt, nvdr) stemmen? Veel linkse kiezers zullen resoluut weigeren om in de tweede ronde voor François Fillon (kandidaat van Les Républicains die voortdurend in opspraak komt, nvdr) te stemmen, zelfs al zou hij het enige alternatief voor Marine Le Pen zijn. Het is ingewikkeld, maar ik denk niet dat Le Pen het zal halen.
Hetzelfde zei men ook van de brexit en president Trump.
BELVAUX: Het is onwaarschijnlijk wat Trump in zijn eerste weken als president heeft uitgespookt. Tot vorige maand werd hij voor een clown gehouden. Nu jaagt hij iedereen angst aan. Ik zie weinig verschillen met Poetin, Erdogan of Assad. De wereld zal zich gedurende enkele jaren schrap moeten zetten.
De brexit gaat over het afsluiten van de grens. Trump dringt daar ook op aan. Dat is een filosofische en economische blunder. Niemand is er beter van geworden dat een grens werd afgesloten. Het is een absurde maatregel, maar in hun visie is het een logische ingreep. Want die visie beperkt zich tot: je bent vóór ons of je bent tégen ons en wie van ons verschilt, is de vijand.
En nu?
BELVAUX: Ik verwacht een fors antwoord van Europa. Europa kan ons als enige een redelijke toekomst bieden. Uit Europa stappen, Europa laten desintegreren zou een historische blunder van formaat zijn die ons een eeuw lang in de ellende zou duwen. Maar Europa zál reageren. Het enige voordeel van figuren als Trump en Le Pen is dat ze ons aanzetten om opnieuw ernstig na te denken over de essentie van politiek.
CHEZ NOUS
Vanaf 1/3 in de bioscoop.
door Niels Ruëll
‘Dat Marine Le Pen afstand nam van het Front National van haar vader was niet meer dan een marketingzet.’
‘Ik zie weinig verschillen tussen Trump, Poetin, Erdogan of Assad. De wereld zal zich gedurende enkele jaren schrap moeten zetten.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier