HET IJZEREN GORDIJN

Dinsdag 7/10, 20.40, Canvas

Ze zijn beiden geboren in volle Koude Oorlog en ze studeerden nog toen in 1989 de Muur viel. VRT-journalist Rob Heirbaut en Europakenner Hendrik Vos. ‘Het was voor ons een groot evenement’, zegt Heirbaut. Om te onderzoeken of de lijm tussen Oost en West gepakt heeft, fietsten beide heren langs de ooit met prikkeldraad en boobytraps gemarkeerde grens met het Oostblok.

Is de term Oostblok niet een béétje achterhaald?

ROB HEIRBAUT: Absoluut. Maar niet in de hoofden van de meeste mensen. Toen ik een paar jaar geleden naar het veldrijden keek, hoorde ik een commentator twee Tsjechische veldrijders omschrijven als ‘Oostblokrijders’, terwijl het overduidelijk was dat die jongens geboren waren ná de val van de Muur. Ook inbrekers worden systematisch omschreven als ‘rondtrekkende bendes uit het voormalige Oostblok’. Dat is echt wel stuitend. In onze hoofden bestaat nog altijd een clichébeeld van de Centraal- en Oost-Europese landen. We gooien ze allemaal op een hoopje, terwijl er natuurlijk heel veel verschillen zijn. Ik denk maar aan de eetcultuur. Wat ons ook is opgevallen, is de angst die er in Polen en de Baltische staten heerst voor het nieuwe Rusland. Poetin wordt er vaak in één adem genoemd met Hitler en Stalin. De mensen zijn bang dat het verleden ons sneller zal inhalen dan we denken.

Er is wel degelijk een boel veranderd: al die voormalige Oostbloklanden zijn moderne democratieën geworden.

HEIRBAUT: Klopt. Maar toch blijven we ze afschilderen als de nakomertjes in Europa. Kijk naar een land als Polen, dat duidelijk economische bloei kent. De opvolger van Herman Van Rompuy zal een Pool zijn. Ook aan dat soort machtsverschuivingen proberen we in dit programma aandacht te schenken.

Heb je, door langs al die verschillende landen en culturen te reizen, een soort eenheid ontdekt? Of op z’n minst een bindmiddel?

HEIRBAUT: Die eenheid en dat bindmiddel zijn er zeker tussen de Baltische staten, omdat die een gelijkaardige voorgeschiedenis hebben. Zij behoorden vroeger tot de Sovjet-Unie, maar hebben alle drie gevochten voor hun onafhankelijkheid. Dat schept een band. In 1991 hebben ze letterlijk een mensenketting gevormd, van Estland tot Litouwen, zeshonderd kilometer lang, met twee miljoen mensen. Als protest tegen de Sovjet-Unie. We vergeten vaak dat de andere landen altijd deel hebben uitgemaakt van Europa. Ze waren door het IJzeren Gordijn en het communisme gewoon een hele tijd van ons afgescheiden.

Jullie doen het met de fiets. Zijn jullie beiden fervente fietsers?

HEIRBAUT: Hendrik is een uitstekende wielrenner, ik ben maar een doorsneewielertoerist. Om eerlijk te zijn: we hebben niet de volledige 8000 kilometer met de fiets afgelegd. Stukken van het traject hebben we met de boot of de trein overbrugd. De reportagereeks is een soort autoloze roadmovie geworden. Van het noorden, aan de grens tussen Finland en Rusland, naar het zuiden, in Bulgarije. Daar aan de Zwarte Zee eindigde het IJzeren Gordijn, en ben je vlak bij de Krim, dat Oekraïne en Rusland elkaar betwisten. Niet veel verder ligt Turkije, met daarachter al Syrië en Irak. Dat is toch wel een symbolisch eindpunt, een verwijzing naar de internationale uitdagingen voor het Europa van vandaag. Vijfentwintig jaar na de val van de Muur die Europa opsplitste in Oost en West, wordt Europa aan zijn buitengrenzen geconfronteerd met allerlei conflicten, en de achtentwintig landen van de Europese Unie hebben alle moeite van de wereld om daar een gemeenschappelijk antwoord op te vinden.

ANDREAS ILEGEMS