De Vikings komen niet langer in schepen, maar veroveren nu de wereld met stapels steengoede thrillers, zowel in boekvorm als in de cinema en op tv. Waarom zijn de krimi’s uit Scandinavië zo populair? Wij gaan op zoek naar het motief en de daders.

Vanwaar het succes?

Het meest voor de hand liggende antwoord is de kritische benadering van de maatschappij, en dan vooral de concrete vertaling daarvan in een populair genre. De thrillers uit het noorden zijn geen theoretische beschouwingen over huiselijk geweld, racisme, armoede of mensensmokkel, maar romans met mensen van vlees en bloed én herkenbare actuele maatschappelijke situaties.

Het grote voorbeeld zijn de romans van het Zweedse duo Maj Sjöwall en Per Wahlöö, die met hun maatschappijkritische reeks rond Martin Beck in de jaren 60 en 70 de trendsetters waren. Sjöwall en Wahlöo haalden zelf de mosterd bij de Amerikaan Ed McBain, van wie ze veel boeken vertaalden. McBain bracht vanaf 1956 in zijn 87th Precinct-serie het teamwork en de desillusies binnen een politiewijk in kaart en schreef ook over geweld op school in zijn profetische en door Richard Brooks verfilmde roman The Blackboard Jungle.

Opvallend is dat het na Sjöwall en Wahlöö stil werd rond de Scandinavische thriller. De grote golf misdaadromans uit het noorden kwam er pas na 1986, het jaar van de moord op Olaf Palme. Wellicht was het daarvoor ondenkbaar dat in Scandinavië iemand op straat in koelen bloede werd vermoord.

Ook belangrijk: de Scandinavische schrijvers hanteren een vlotte, alledaagse taal én vertellen een goed verhaal. Het element spanning komt misschien niet altijd op de eerste plaats, maar wordt evenmin verwaarloosd. Plus: de Scandinavische misdaadroman wordt goed gepromoot en is in de loop der jaren synoniem geworden van kwaliteit – zoiets als Zweeds staal of Franse champagne.

Wie zijn de grote namen?

Het meest succesvol blijven de Zweden. Denk maar aan de hype rond Stieg Larsson en zijn Millennium-trilogie, die hij in 2004 voltooide, kort voor zijn fatale hartaanval. Misschien heeft hij dat wel te danken aan de manier waarop hij op moderne technologie inspeelt – Google wordt gebruikt om verdachten op te sporen, en ook iPods, bluetooth en computerhackers spelen een belangrijke rol. Zijn Stockholm is zowel kosmopolitisch als dorps, met hoofdrollen voor Mikael Blomkvist, een gedreven linkse onderzoeksjournalist en Lisbeth Salander, een biseksuele, getatoeëerde computernerd.

Gewoner is Kurt Wallander, de vaak in gedachten verzonken politieman van Henning Mankell uit Ystad, een stadje in het zuiden van Zweden met een grote haven. Een makkelijk man kun je deze einzelgänger niet noemen. Bovendien lijdt hij aan diabetes. In se schrijft Mankell traditionele misdaadromans, maar hij tracht daarin wel de maatschappij vanuit de misdaad zelf te analyseren. Sjöwall en Wahlöö, nog altijd het lezen waard, vertrokken van een marxistische visie. Hun kritiek was expliciet – tot het hilarische toe – en gericht tegen zowel de burgerlijke maatschappij als de ordehandhavers.

Een van de opvallendste nieuwkomers is dan weer Jens Lapidus, die aan een Stockholm-trilogie werkt. Het eerste deel, Snel Geld, is een schitterende, harde roman over de onderwereld van Stockholm, geschreven in ritmische, korte zinnen die soms aan James Ellroy doen denken. Protagonisten zijn een student economie die begint te dealen omdat hij steenrijk wil worden, een psychopaat en beroepsmoordenaar in dienst van de Servische maffia van Stockholm en een kleine dealer die uit de gevangenis wil ontsnappen om wraak te nemen op wie hem verlinkt heeft. De verfilming van Snel Geld, door de jonge Chileens-Zweedse regisseur Daniel Espinosa, komt in januari in de zalen.

En hoe zit het buiten Zweden?

Zweden is met ruim zestig misdaadschrijvers op negen miljoen inwoners een echt krimiland – ter vergelijking:in Vlaanderen verschijnen tegenwoordig elk jaar zowat dertig nieuwe thrillers. Ook de rest van Scandinavië kan er wat van: Noorwegen en Denemarken tellen samen zowat zestig auteurs, IJsland – waar jaarlijks gemiddeld twee moorden worden gepleegd – telt er zeven en Finland sluit de rij met vijf. In tegenstelling tot in Vlaanderen is krimi in Scandinavië helemaal geen exclusief mannelijke wereld. In IJsland is een van die zeven auteurs een vrouw, Yrsa Siguroardóttir, die ook kinderboeken schrijft, en in de andere landen is het redelijk evenwichtig verdeeld. In Noorwegen is zelfs een gewezen minister van Justitie, Anne Holt, thrillers gaan schrijven, en niet de minste.

Win 10 dvd’s van Millennium 1: Mannen die vrouwen haten. Zie pagina 8.

Trakteert op FOCUSKNACK .BE

Millennium 1: Mannen die Vrouwen Haten

Uit op 24/11 op dvd en Blu-ray (Lumière).

Door Fred Braeckman

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content