In Cirkus Columbia blikt de Belgische Bosniër Danis Tanovic opnieuw terug op de Balkanoorlog, en de wonden blijken nog niet geheeld. ‘Jammer dat het Joegoslavië-tribunaal geen doodstraffen uitspreekt.’
Dat de Balkanoorlog een ingrijpende impact had op het leven en werk van Danis Tanovic is een understatement genre ‘generaal Mladic heeft zich in Srebrenica wat laten gaan’. Niet alleen moest de Bosnische regisseur er in 1992 zijn studies aan de filmschool van Sarajevo voor onderbreken, tijdens de oorlog schoot hij twee jaar lang nieuwsreportages aan het front. In 1994 belandde hij in Brussel, waar hij zijn filmopleiding alsnog afmaakte en de Belgische nationaliteit verwierf.
Het oeuvre van Tanovic is getekend door geweld, lijden en verlies. Zo verwerkte hij in 2001 zijn herinneringen aan het conflict dat zijn vaderland verscheurde tot de Oscarwinnende antioorlogskomedie No Man’s Land. In 2005 volgde L’enfer, een door Krzysztof Kieslowski neergepend drama over drie zussen die hun traumatische verleden trachten te verwerken. En in 2009 was er Triage, een emothriller over een oorlogsfotograaf met posttraumatische stress.
In zijn vierde langspeler – de bitterzoete farce Cirkus Columbia – keert Tanovic terug naar de Joegoslavische provincie Herzegovina in het begin van de jaren 90. Daar maken we kennis met Divko, een nouveau riche die na de val van het communisme uit Duitsland huiswaarts komt met een dikke Mercedes, een jonge vriendin en een claim op zijn huis van weleer. Slaagt Divko, ondanks de sluimerende spanningen in de regio, in zijn opzet? Of brengen zijn ex-vrouw en zijn hem onbekende zoon hem alsnog op andere gedachten?
Vormt Cirkus Columbia een trilogie met ‘No Man’s Land’ en ‘Triage’?
Danis Tanovic: No Man’s Land ging over de oorlog zelf, Triage over de gevolgen en Cirkus Columbia over de aanleiding. In die zin vormen ze een trilogie, al heb ik daar zelf nooit aan gedacht. Straks maak ik een sciencefictionfilm over een toekomstige oorlog en zeggen ze dat ik een vierluik heb gemaakt. (Lacht)
Net als in ‘No Man’s Land’ voeg je er veel humor aan toe.
Tanovic: De film is vaag gebaseerd op een boek dat mijn vriend me liet lezen en dat een stuk ernstiger was. Het onderwerp blijft sowieso pijnlijk voor mij, alsof ik mezelf in het bijzijn van anderen moet uitkleden. Als ik dan een manier vind om er een beetje Fellini of Chaplin in te smokkelen, ben ik zo blij als een kind.
Op de persconferentie zei je: ‘De vroege jaren 90 was de laatste periode waarin Bosnië gelukkig was.’
Tanovic: Het is in elk geval de laatste keer dat ik gelukkig was. Het communistische regime van Tito was misschien niet het beste, maar het werkte tenminste. Kort daarna ben ik mijn naïviteit verloren. Ik kon niet geloven dat we vermoord zouden worden, enkel omdat we Bosniërs waren. Dat hield geen steek – nog steeds niet. Tot op het moment dat ik Bosnië verliet, dacht ik dat de Verenigde Naties zouden ingrijpen en dat het allemaal minder erg was dan het leek. Toen ik in Italië aankwam en alle mensen fijntjes een cappuccino zag drinken, drong het tot me door: ‘Die mensen geven geen ruk om Bosnië.’ Net zoals ze vandaag geen ruk om Irak, Afghanistan of god weet waar geven. Begrijp me niet verkeerd: ik heb een mooi leven met een geweldige vrouw en vijf schatten van kinderen, maar helemaal blauw zal de lucht voor mij en de andere Bosniërs nooit meer zijn.
Hoe is het zo ver kunnen komen?
Tanovic: Kapitalisme? Misschien had de Berlijnse muur nooit moeten vallen. Iedereen heeft zijn eigen waarheid. De mijne is dat ik in Sarajevo woonde, daar naar school ging en plots beschoten werd. Daarop ben ik eerst het leger ingegaan en nadien gevlucht. Zo zijn er miljoenen verhalen. Mensen vragen me vaak waarom ik films over de Balkanoorlog blijf maken. Die oorlog is nu eenmaal voor een groot stuk wie ik ben. In alle personages zit een deel van mezelf. In Divko, in zijn zoon Martin en zelfs in die zwarte kat. (Lacht)
Hoe kijk jij naar de oorlogsfilms van je landgenoot Emir Kusturica?
Tanovic: Ik heb de oorlog meegemaakt, hij niet. Ik houd van zijn oude films – Dolly Bell en Papa is op Zakenreis. Met zijn recente werk heb ik meer moeite. Ik versta het niet. Kusturica is ook zo barok, ik ben meer renaissance. (Grijnst)
Je carrière startte spectaculair met ‘No Man’s Land’, maar ‘Triage’ werd bijna nergens uitgebracht, hoewel dat een Britse productie mét Colin Farrell was. Wat liep er fout?
Tanovic: Er verschenen al negatieve kritieken nog voor de film uitkwam. Op een of andere manier bleek er geen belangstelling voor. Blijkbaar zat het publiek te wachten op No Man’s Land 2, maar zo werk ik niet. Ik volg mijn hart om persoonlijke verhalen te vertellen.
Vallen de wonden van de Balkanoorlog te helen?
Tanovic: Dat denk ik wel. Er is rancune, maar ook de bereidheid om de knop om te draaien. Als mensen met verschillende talen en culturen met elkaar kunnen samenleven, waarom zouden mensen met dezelfde taal en cultuur dat dan niet kunnen? De geschiedenis verloopt in cirkels. We hebben een oorlog gehad, nu is het tijd voor verzoening. En wie weet komt er binnen vijftig jaar wel weer een oorlog. Zo is het altijd geweest en zal het altijd zijn. Ik voel me persoonlijk niet schuldig over de oorlog. Ik heb niemand verkracht of afgemaakt, al draag ik wel verantwoordelijkheid voor de misdaden die in mijn naam zijn begaan.
Ben je voor het Joegoslavië-tribunaal in Den Haag?
Tanovic: Zeker. Alleen is het jammer dat ze geen doodstraffen uitspreken. Het is niet politiek correct, maar hoe zou jij je voelen mochten ze driehonderdduizend Belgen vermoorden? Is twintig jaar cel dan voldoende?
Met drie maaltijden per dag, een internetverbinding en een fitnesszaal? Is dat een straf?
Moord met moord vergelden is je verlagen tot hetzelfde abjecte niveau.
Tanovic: Is dat zo? Sommige dingen kun je wel degelijk met geweld oplossen, geloof me. Ik wil dat de hoofdverantwoordelijken voor de Balkanoorlog worden gedood. Simpel. Den Haag is helaas een farce geworden. Ze doen alsof iedereen even schuldig of onschuldig is om de plooien glad te strijken, maar dat is niet zo. De één is wel degelijk schuldiger dan de ander. Maar goed. Als mensen in bloemetjes en bijtjes willen geloven, moeten ze dat vooral doen. We leven in een democratie, niet?
CIRKUS COLUMBIA
Vanaf 27/4 in de bioscoop.
DOOR DAVE MESTDACH
‘De Balkanoorlog blijft voor mij een pijnlijk thema. Alsof ik me in het bijzijn van anderen moet uitkleden.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
