Het testament van Bergman – Veertig jaar lang bestookte Ingmar Bergman de filmliefhebber met zijn schuldgevoelens en metafysische kwellingen, maar in 1983 leverde hij met ‘Fanny & Alexander’ een verbazend mild testament af. Dat werd nu prachtig gerestaureerd.

1983

Film: ****

Extra’s: ***

Lumière

Film. Alle grote thema’s die de Zweedse meester beroeren, passeren in Fanny & Alexander de revue . Maar: omdat we het verhaal grotendeels door de ogen van een verwonderde adolescent volgen, komt het geheel veel frisser over dan zijn eerdere drama’s, waarin zijn door het zwijgen van god getraumatiseerde volwassen protagonisten soms nodeloos de zeurkous uithangen.

De titel van Bergmans magistrale familiesaga, gesitueerd in het Zweedse provinciestadje Uppsala anno 1907, is misleidend. Het verhaal draait immers rond de elfjarige Alexander, in wie de regisseur heel wat persoonlijke herinneringen en aspiraties projecteert, terwijl zijn jongere zusje Fanny nauwelijks haar mond mag openen.

Fanny (Pernilla Allwin) en Alexander (Bertil Guve) brengen hun onbezonnen jeugd door in het reusachtige, weelderig gedecoreerde appartement van hun grootmoeder (Gunn Wallgren), waar Bergman een groots kerstfeest ensceneert dat wat betreft mise-en-scène met de meest opulente taferelen van Visconti kan concurreren. Na de dood van hun toneelspelende vader hertrouwt hun moeder met een fanatieke predikant. De weldadige sensualiteit van het eerste uur verandert in een aan Dreyer verwante strengheid, waarbij Bergmans vaste cameraman Sven Nykvist, die de vorige interieurs in een warme gloed hulde, een kil noorderlicht op de spartaanse vertrekken laat schijnen. Na het theater van het leven, volgt het theater van de ascese, de boetedoening en de religieuze waanzin. En dan komt ook het centrale conflict op de voorgrond: de strijd tussen Alexander en zijn bestraffende stiefvader. Het kind is de dromer, de leugenaar, de dichter, de kunstenaarsziel. De bisschop incarneert de harteloze, onmenselijke zuiverheid – oftewel: de haat tegen het leven.

Bergman kruidt zijn ruim drie uur durende film geregeld met bovennatuurlijk en occulte elementen, maar pas in het barokke derde deel sluipt er een fantastische dimensie in het verhaal. Alexander belandt dan in een labyrintische ruimte waarin de grens tussen werkelijkheid en droom helemaal vervaagt en ontdekt er een wereld vol magie, maskerades en mysteries.

Tot het happy end toe is dit een voor Bergman ongewoon lumineuze en hoopvolle film. De slotscène toont hoe Alexander in de schoot van zijn grootmoeder vredig inslaapt, terwijl ze hem uit Strindbergs Een Droomspel voorleest :’Alles kan gebeuren, alles is mogelijk en waarschijnlijk. Tijd en ruimte bestaan niet. Tegen een vage achtergrond van de werkelijkheid ontspint de verbeelding zich en weeft ze nieuwe patronen.’

Extra’s.Fanny & Alexander is zowel beschikbaar op dvd als op Blu-ray, dat de verbluffende kleurenfotografie (gedomineerd door oker, wit, zwart en bloedrood) nog expressiever maakt. Beide edities bevatten een 105 minuten lange blik achter de schermen, bij de dvd-uitgave zit ook nog een fraai boekje.

Patrick Duynslaegher

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content