Explicador

Eerste zin Wij! Wij ronken! Wij schellen!

S is een briljante jongeman die in naam van denktank DAAAD aan een manifest werkt dat oproept tot een nieuw inzicht in mens en wereld. In tegenstelling tot zijn vader, een technocratische partijleider die vindt dat politiek een zaak van computeralgoritmes is, neemt hij het op voor de mens. Zo is vader ervan overtuigd dat immigratie geen zaak is van wilde sentimenten, maar van berekenen hoeveel immigranten een land aankan zonder dat het in moeilijkheden komt. S denkt daar helemaal anders over. Hij wil die computers waar zijn vader alles mee wil berekenen juist voeden met kunst, filosofie en poëzie, om ze menselijker en intelligenter te maken. De Deense filosoof Søren Kierkegaard had het in de negentiende eeuw al over de Probemensch, die in tijden van cultuurcrisis een uitweg voor de mensheid moest bedenken. S wil zo’n nieuwe Søren zijn, de vader van een eenentwintigste-eeuwse Probemensch.

Sander Pleij tast in zijn debuutroman Explicador de grenzen van de menselijke identiteit en het menselijk kunnen af, en hij combineert daarbij computerwetenschap en artificiële intelligentie met een diepmenselijk verhaal over kwetsbaarheid, liefde en eenzaamheid. Pleij schrijft met net zo veel overtuiging over algoritmes als over de eerste keer dat S de borsten van een meisje aanraakte, een gênante ervaring die verteld wordt vanuit het standpunt van S zelf en literaire toppen scheert.

Explicador is een ambitieuze roman. Pleij geeft het verhaal van S immers een historische pendant in dat van Paul van Ostaijen, die in 1918 met zijn Emmeke naar Berlijn vluchtte en daar in dadaïstische kringen terechtkwam. Een eeuw geleden maakte Europa net zo’n grote crisis door als vandaag, lijkt Pleij ons te willen tonen, waarbij hij een paar uitstapjes maakt naar Italië om ook Marinetti en zijn futuristen een podium te geven. Waren zij met hun verering van vliegtuigen en racewagens niet net zo blind voor wat menselijk is als de computernerds van vandaag?

Het mooie is dat Pleij je de les niet spelt. Ga de wereld in, kijk, lees en doe ervaringen op, geeft hij zijn lezers mee, en vergeet nooit wat Ster weet, de halfzus van S, een wat simpel meisje dat een armoedig bestaan leidt en de op de geoogste velden achtergebleven gewassen verzamelt: ‘De beste bonen raap je bij maanlicht.’