Canvas en VPRO varen acht maanden lang Charles Darwin achterna, in de 35-delige documentairereeks Beagle. En Knack-redacteur Dirk Draulans mag mee. ‘Alleen spijtig dat we met het vliegtuig terug moeten keren.’

Het mag dan ook in tv-land volop crisis zijn, Canvas pakt dit najaar wel uit met een van de grootste en meest prestigieuze programma’s uit zijn bestaan. In de 35-delige reeks Beagle, in het kielzog van Darwin, een coproductie met de Nederlandse VPRO, vaart de Clipper Stad Amsterdam de wereldzeeën af om de beroemde tocht van Darwin en de Beagle uit 1831, waarin de wetenschapper de basis legde voor zijn evolutietheorie, over te doen. De nieuwe reis duurt weliswaar geen vijf jaar zoals bij Darwin, maar zal toch nog altijd een erg respectabele acht maanden in beslag nemen. Aan boord van het schip bevindt zich naast een hoop wetenschappers en tv-makers ook onze eigenste Knack-redacteur Dirk Draulans. Die zal samen met Sarah Darwin, achterachterkleindochter van, het programma presenteren en mag af en toe letterlijk in de voetsporen van Darwin stappen. Some guys have all the luck!

Op je blog omschrijf je deze reeks als ‘de ultieme natte droom’. Verklaar je nader.

Dirk Draulans: Wel, als je ziet wat voor consequenties ze gehad heeft, is de reis van Darwin waarschijnlijk de belangrijkste ooit in de menselijke geschiedenis. Dat ik ze als evolutiebioloog over mag doen, daar kan ik eerlijk gezegd nog altijd niet helemaal bij. Bovendien is dit een heel avontuurlijk project, dat de kijker echt toont wat voor onderneming de reis geweest moet zijn. Al is het natuurlijk niet te vergelijken: de Stad Amsterdam is drie keer langer dan de Beagle, er is overal airco, de keuken is gigantisch… Een Nederlands bedrijfje heeft een computervoorstelling gemaakt van het leven op de Beagle en je houdt het niet voor mogelijk hoe krap het was: met 75 man op een boot van 27 meter die volgestouwd zat met kratten en kanonnen.

Darwin was het grootste deel van de reis zeeziek. Ben je daar bang voor?

Draulans: Ja, want ik ben heel gevoelig voor zeeziekte. De productieploeg is er ook als de dood voor dat de helft van de crew in bed zal liggen, want het tv-programma moet natuurlijk aan boord gemonteerd worden. Ik denk dat de scheepsarts in zijn kist alle mogelijke behandelingen tegen zeeziekte heeft meegenomen. (lacht) Dat is nog een belangrijk verschil met Darwins tijd: als je toen zeeziek werd, tja, dan moest je daar maar mee leren leven.

Is er eigenlijk een back-upplan voor als het schip pakweg in een zware storm terechtkomt?

Draulans: Als de satellietverbinding wegvalt – de grootste nachtmerrie van de makers – dan zullen de ploegen op het land het moeten opvangen. Elke aflevering is een mix van wat aan boord van het schip gebeurt en wat er op het land bezig is. Sommige wetenschappers zitten permanent op de boot om onderzoek te doen. Er zal bijvoorbeeld een Gentse sociologe een maand of drie meevaren om de evolutie van de roddel aan boord van de Stad Amsterdam te onderzoeken. Roddel is heel belangrijk in de menselijke interactie – het is een soort equivalent van het vlooien bij de apen – maar het is bijna nog nooit gebeurd dat zo’n afgesloten gemeenschap als een boot dag in dag uit gevolgd wordt. De resultaten zullen wel pas na afloop van het programma bekend worden gemaakt: de kapitein was bang dat de spanningen op het schip, die er sowieso zullen zijn, anders op de spits zouden worden gedreven. (lacht)

Op zich gebeurt er echter meer aan land dan op de boot zelf. Sommige wetenschappers gaan aan wal om stalen te verzamelen, die ze dan op het schip kunnen onderzoeken. Sarah Darwin en ikzelf gaan plekken bezoeken waar Darwin geweest is of trekken naar wetenschappers die langs de route een project hebben. De Stad Amsterdam is natuurlijk wel 35 afleveringen lang het centrale punt: Lex Runderkamp, de producer van de VPRO en tevens ankerman, blijft acht maanden lang aan boord, en hij schetst tijdens de uitzending wie waar zit en waar iedereen mee bezig is.

In hoeverre wordt het programma echt een reconstructie? De Nederlandse ondertitel is ‘In het kielzog van Darwin’, maar in het Engelse pers-bericht wordt dat ‘On The Future of Species’, wat toch helemaal anders klinkt.

Draulans: De eerste aflevering gaat vooral over de reis en de hele historische achtergrond van Darwin en zijn theorie, maar daarna wordt het veel meer dan zomaar een reconstructie. Het gaat minstens evenveel over het heden en de toekomst als over het verleden. We gaan bijvoorbeeld een Vlaamse wetenschapster bezoeken die voor de kusten van Argentinië onderzoek doet naar de walvissenpopulatie, die weer in de lift zit sinds ze beschermd wordt. Maar we trekken ook naar die beruchte vuilnisbelt in de Indische Oceaan waar door allerhande golfstromen het afval uit de zee aan elkaar klit tot één gigantisch eiland, dat op zichzelf een nieuw ecologisch systeem aan het worden is. Al die ‘snapshots’ moeten samen een totaalbeeld geven van de toestand op de planeet vandaag, en met behulp van de evolutietheorie proberen we dan in de toekomst te kijken. We bezoeken natuurlijk ook veel plaatsen waar Darwin geweest is, of waar hij net níet is geweest. Sarah gaat bijvoorbeeld in Tenerife een vulkaan beklimmen waar haar betovergrootvader vanwege een cholera-epidemie nooit is geraakt.

Ik kan me voorstellen dat veel van wat Darwin bezocht heeft ondertussen verdwenen is.

Draulans: Absoluut, zelfs op de Galapagoseilanden. De beroemde Darwinvinken, zowat hét symbool van de evolutietheorie, zijn op twee van die eilanden aan het uitsterven door het toenemende verkeer. Om een of andere reden worden die beesten aangetrokken door de weg die over die eilanden loopt, waardoor ze met tientallen tegelijk worden platgereden. We gaan trouwens twee afleveringen maken over de Galapagoseilanden: ‘Paradise Found’, waarin we tonen hoe het daar was toen Darwin aankwam, en ‘Paradise Lost’, met de toestand van vandaag, de volledige teloorgang van dat ecosysteem door de overdreven aandacht – waar wij natuurlijk wel toe bijdragen. (lacht) Darwin zelf was trouwens helemaal niet onder de indruk van de eilanden: het was er te heet, het was stoffig, het was vulkanisch, het was een verschrikking om er te werken… En nu is het een hypertoeristische attractie.

Voor veel mensen zijn de reis van de Beagle en de Galapagoseilanden dan ook bijna synoniemen.

Draulans: Ja, terwijl ze tijdens de reis voor Darwin bijzaak waren. Achteraf zijn de Galapagoseilanden natuurlijk essentieel geweest voor de ontwikkeling van zijn theorie, dat valt niet te ontkennen, maar op het moment zelf lag dat helemaal anders. Darwin is er maar vijf weken geweest, en ter plekke heeft hij zeker en vast het belang niet beseft. Hij heeft bijvoorbeeld alle vogels die hij er verzameld heeft in één zak gesmeten, zonder ze te labelen of op te splitsen per eiland. Dat is pas achteraf gebeurd door wetenschappers die doorhadden dat er iets niet in de haak was.

Tijdens de reis zijn een hoop andere dingen veel belangrijker geweest voor de vorming van zijn gedachtegoed, zoals zijn confrontatie met de indianen in Vuurland. Daar had hij een heel dubbel gevoel bij. Aan de ene kant was hij geschokt door de behandeling van de indianen en de campagne van de Spanjaarden om ze uit te roeien; aan de andere kant snapte hij niet waarom de ‘wilden’ in Vuurland naakt rondliepen en op de grond sliepen. Tot hij inzag dat hun gedrag een aanpassing was aan de harde omstandigheden. Ook zijn ontdekking van schedels van reuzenluiaarden in Argentinië was heel belangrijk, omdat hij zich afvroeg waar die dieren naartoe waren. Als er inderdaad een schepping is geweest, waarom waren die beesten dan verdwenen? Die elementen hebben zijn ideeën bijgestuurd tijdens de reis, terwijl de Galapagoseilanden pas achteraf belangrijk zijn geworden.

En dat aspect komt nu veel meer op de voorgrond.

Draulans: Ja, Sarah heeft al een reportage gedraaid over het hedendaagse onderzoek naar reuzenfossielen in Argentinië, en ik ga ook een deel van Darwins tocht door Vuurland overdoen. Al zijn er geen indianen meer: het enige wat je er nog vindt, zijn verpauperde Spanjaarden in kleine dorpjes.

Ik zag op de website dat je al in het Amazonewoud bent geweest. Waarom was dat?

Draulans: Het regenwoud was een van de eerste dingen waar Darwin echt van onder de indruk was. De biodiversiteit daar heeft hem totaal overdonderd. Maar zoals je wel kunt denken is het stuk van het regenwoud waar hij gelopen heeft, in het noordoosten van Brazilië, volledig weg. We hebben moeten filmen in het midden van Brazilië, waar Darwin in de verste verten niet geraakt is. We zijn er op pad gegaan met een Amerikaanse archeoloog die zegt dat het regenwoud al meer dan 500 jaar niet meer ongerept is, dat er daar in de vijftiende en zestiende eeuw een beschaving zat die zelfs belangrijker en groter was dan de Europese van die tijd. Dat is natuurlijk een erg controversieel standpunt, en zo leggen we de link met de controverse omtrent de evolutietheo-rie en tonen we hoe nieuwe theorieën altijd stof doen opwaaien.

Darwin is ook vandaag nog omstreden in bepaalde kringen: komt het creationisme aan bod?

Draulans: Ja, er is zelfs iets te veel aandacht voor naar mijn gevoel. Maar dat thema is vandaag nu eenmaal niet te vermijden. Er komt zeker een afleve-ring waarin Darwin in een nagespeeld proces terecht zal staan voor zowel plagiaat – de vraag of hij zijn theorie ‘afgekeken’ heeft van Alfred Russel Wallace – als voor godslastering. Maar ik ben ervan overtuigd dat als dat proces enigszins eerlijk verloopt Darwin stevig vrijgesproken wordt. In de 150 jaar sinds het ontstaan van de evolutietheorie is er ook relatief weinig getornd aan de fundamenten: er zijn dingen bij gekomen en verfijnd, maar aan de principes is er zogoed als niets veranderd. Dat een theorie met zulke verregaande consequenties er al in haar eerste versie helemaal stond, is toch fantastisch?

Tot slot: jullie boot stopt in Zuid-Afrika, terwijl Darwin daarna nog zes weken huiswaarts moest varen. Spelen jullie vals?

Draulans: Goh, de makers waren graag helemaal rondgegaan, maar ze zagen niet meer hoe ze die laatste weken na 35 afleveringen nog interessant konden maken. Het hele traject tussen Zuid-Afrika en Groot-Brittannië neemt in Darwins dagboeken ook maar twee bladzijden in beslag. Hij is nog heel even op de Azoren geweest, maar voor de rest zat hij vooral op zee. En hij was het ook beu, het was echt op. En toen de producer besefte dat hij zijn budget in evenwicht kon krijgen door dat laatste deel te schrappen, was het snel beslist. (lacht) Maar het is natuurlijk wel jammer dat ik nooit zal kunnen zeggen dat ik de reis van Darwin helemaal heb gedaan. Terugkeren met het vliegtuig, dat telt toch niet echt.

Beagle, in het kielzog van Darwin

Woensdag 16/9, 20.40 – Canvas. Alle info op www.canvas.be/beagle en beagle.vpro.nl. Dirk Draulans houdt ook een blog bij over zijn reis op www.knack.be.

Door Stefaan Werbrouck

‘Darwins reis is wellicht de belangrijkste ooit in de menselijke geschiedenis. Dat ik ze over mag doen, daar kan ik nog altijd niet helemaal bij.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content