CEO KO. DE OPKOMST EN DE VAL VAN DE ENRON-MANAGERS, VERPAKT ALS KAPITALISTISCHE RAMPENFILM.

Enron: The Smartest Guys in the Room ***

VAN ALEX GIBNEY, MET KEN LAY, JEFF SKILLING, LOU PAI, ANDY FASTOW, ALAN GREENSPAN

‘The smartest guys in the room’, zo werden Enron-opperhoofden Ken Lay en Jeff Skilling bewonderend genoemd door hun onderdanige personeelsleden en lange tijd was er binnen de muren van het bliksemsnel groeiende megaconcern niemand die durfde te twijfelen aan hun ondernemerscapaciteiten. Maar dan bleven de voorspelde resultaten uit, moesten balansen in evenwicht worden getrokken met behulp van fictieve inkomsten en werd Californië zonder stroom gezet om de elektriciteitsprijs de hoogte in te jagen. De tovenaars van Enron bleken kwakzalvers te zijn: het bedrijf ging failliet, met een sociaal bloedbad en een economisch schandaal zonder weerga tot gevolg. Fortune-journalisten Bethany McLean en Peter Elkind schreven eerder al een boek over Enron en de wondere wereld van het neoliberale kapitalisme, en nu is er ook een documentaire waarin het onderwerp grondig wordt uitgespit.

Wat deze kapitalistische rampenfilm boven de middelmaat hijst, is de accurate en kraakheldere autopsie van het hele Enron-schandaal. Je hoeft geen boekhouder of advocaat te zijn om het verbijsterende verhaal achter het op één na grootste faillissement uit de Amerikaanse geschiedenis (alleen Worldcom deed beter) te kunnen volgen. Het technische jargon wordt tot een minimum beperkt, terwijl de chronologische ordening van de feiten – van de oprichting in 1985 tot het failliet in 2001 – het geheel zelfs een thrillerachtig cachet geeft, ook al ken je de uitkomst.

Bovendien verliest Gibney het menselijke aspect op geen enkel moment uit het oog. Zo leren we Lay (of Kenny Boy, zoals de door Enron gesponsorde George W. Bush hem noemt) kennen als een pragmatische domineeszoon die eindelijk wel eens door de grote jongens serieus genomen wil worden. Harvard-wizkid Jeff Skilling wordt dan weer ontmaskerd als een macho-CEO die qua megalomanie zelfs Gordon Gekko – je weet wel: de überkapitalist uit Oliver Stone’s Wall Street – naar de kroon steekt. Aan de hand van gesprekken met ex-werknemers, advocaten, beursanalisten en makelaars – getuigen die bezwaarlijk antikapitalistisch kunnen worden genoemd – en speeches en telefoongesprekken van ’the smartest guys’ zelf legt Gibney de tekortkomingen van de managers en het hele Enron-systeem op een pijnlijke manier bloot. Hallucinant hoogtepunt: het moment waarop Lay het onderzoek naar het gegoochel met de Enron-boekhouding doodleuk vergelijkt met de aanslagen van elf september.

Dat Lay en Skilling weigerden mee te werken aan de documentaire, hoeft niet te verbazen. Toch ontaardt Enron nooit in een gratuite afrekening, want ook de gewone medewerkers, die blijkbaar al snel door de kranke filosofie van hun baasjes besmet raakten, krijgen een weinig flatteuze spiegel voorgeschoteld. Bovendien onderstreept Gibney dat ongeveer iedereen uit Amerika’s haute finance, van baas van de centrale bank Alan Greenspan tot het accountantbureau Athur-Anderson, al lang tevoren van Enrons gesjoemel op de hoogte was, maar zedig zweeg om de aandelenportefeuille te beschermen. Tot de zeepbel barstte, tienduizenden modale Amerikanen hun in Enron-aandelen geïnvesteerde spaarcenten kwijtspeelden en 20.000 werknemers op de keien belandden. De opkomst en de val van Enron, of een moderne tragedie over economische hybris.

Dave Mestdach