Stefan Hertmans drukt de voetsporen van De bekeerlinge,die bijna duizend jaar geleden in zijn vakantiedorp de gruwel van de kruistochten ondervond.
Omdat documenten waarop het woord Jahweh voorkomt niet vernietigd of verbrand mogen worden, heeft iedere synagoge een geniza, een soort vergeetput voor onbruikbaar geworden teksten. Zo ook de Esra-synagoge in het oude Caïro. In 1753 kreeg Simon von Geldern daar als eerste westerling de geniza te zien, Hij wist meteen dat hij een bijna niet te overziene intellectuele schat in handen had, maar het zou nog meer dan een eeuw duren eer die schat daadwerkelijk opgedolven mocht worden. Tussen allerlei traktaten zat ook een tekst over een Noord-Franse bekeerlinge, Hamoutal, met een merkwaardig levensverhaal. Toen Stefan Hertmans vernam dat zij nog in Monieux had gewoond, het Zuid-Franse bergdorp waar hij al decennia zijn zomers doorbrengt, was hij meteen geïntrigeerd.
Hamoutal kwam in 1070 in Rouen ter wereld als Vigdis Adelaïs. Haar ouders waren Frankisch en Noors. Ze werd verliefd op David, een Joodse jongen uit Narbonne die door zijn oom naar de talmoedschool van Rouen was gestuurd. Omdat haar ouders een gemengd huwelijk niet zagen zitten, vluchtten de jongelingen. Vigdis bekeerde zich tot het Jodendom, kreeg de naam Hamoutal, trouwde met David en leidde een vrij luxueus leven in Narbonne, tot ze opnieuw op de vlucht moest voor de ridders die haar in opdracht van haar vader zochten. Zo belandden David en de hoogzwangere Hamoutal in Moniou, het middeleeuwse Monieux, waarvan de ruïnes nu hoger op de hellingen nog te zien zijn. Het koppel achtte zich daar veilig, maar in 1095 werd het dorp door een kruisvaarderskaravaan op weg naar het Heilig Land gebrandschat. David werd vermoord en twee van hun kinderen werden meegenomen.
De bekeerlinge is een portret van een ijzersterke vrouw. Niet dat Hamoutal op de barricaden klimt of zo. Ze begrijpt de krachten die de wereld sturen niet zo goed en omdat die door mannen worden beheerst, kan ze er nog minder aan veranderen. Ze wordt er wel keer op keer door geslagen, maar ze houdt vol, tot het martelaarschap toe. Hertmans heeft met haar een heldin voor alle tijden gecreëerd.
Maar De bekeerlinge is ook het autobiografische verhaal van Hertmans zelf, over de reis die hij in de voetsporen van Hamoutal heeft gemaakt en die hem onder meer naar Caïro bracht, waar zij haar kinderen zocht, en naar Cambridge, waar hij likkebaardend de documenten uit de geniza kon bekijken. En in zijn doorleefde beschrijvingen van Monieux merk je dat Hertmans dat dorp door en door kent.
We houden niet van geëngageerde literatuur. Niet omdat we harteloze stoffels zijn, maar wel omdat engagement nogal eens leidt tot pamflettaire toestanden. Ook Hertmans is geëngageerd, maar het verschil is dat hij zegt wat we net níét moeten doen, en dat hij dat ook nog eens heel subtiel doet op de koop toe. Natuurlijk kun je in de kruisvaarders die in navolging van paus Urbanus II bij iedere gruweldaad ‘God wil het’ schreeuwen iets van de jihadisten van vandaag herkennen, net zoals er wel meer parallellen te trekken zijn tussen het Europa van vandaag en dat van een millennium geleden, maar Hertmans duwt je die nooit door de strot. Je doet ermee wat je wilt, en dat siert hem.
DE BEKEERLINGE *****
Stefan Hertmans, De Bezige Bij, 320 blz., ? 19,99.
MARNIX VERPLANCKE
CENTRALE ZINNEN Ik probeer moeizaam enkele stenen te keren. Zie ik oeroude krassen of vervaagde tekens?
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
