Als performance-artieste Marina Abramovic (65) sterft, zullen er drie kisten zijn. Een met haar lichaam, twee met replica’s. Wat in welke kist ligt, is het geheim dat ze meeneemt in haar graf. In de absurde horror-splasher- gothic-opera ‘The Life and Death of Marina Abramovic’ houden Abramovic en Willem Dafoe alvast een generale begrafenisrepetitie.
Locatie: de loft van theaterregisseur Robert – Bob – Wilson in New York. Het jaar is 2007. Aanwezig: Bob Wilson en de zelfverklaarde grootmoeder van de performancekunst, Marina Abramovic.
-‘Bob?’
-‘Marina?’
-‘Wil jij mijn begrafenis ontwerpen?’
-‘Graag.’
-‘Fijn. Dan weet ik hoe die eruit zal zien.’
DE AFSPRAAK WAS: ABRAMOVIC GAF WILSON HAAR DAGboeken, haar brieven. Hij mocht alles vragen, zij zou antwoorden. Ze vertelde over haar jeugd in Joegoslavië, over haar ouders – twee naoorlogse helden, partizanen die streden aan de zijde van Tito – die de tirannieke discipline tot in de kleinste kamers van het huis doortrokken. Zweepslagen, ijskoude baden en urenlang onbeweeglijk rechtstaan waren de straffen bij iedere minimale afwijking van de huisregels. Het was een regime dat dag en nacht gold. Als Abramovic in d’r slaap te hard woelde, werd ze door haar moeder gewekt en verplicht haar bed opnieuw op te maken. Op haar 29e liep Abramovic van huis weg. Moeder spoorslags naar de politie: ‘Mijn dochter is vermist.’ ‘Hoe oud is uw dochter, mevrouw?’ ’29.’ De politie besloot dat ze wel iets beters te doen had, en catalogeerde de verdwijning als ‘niet onrustwekkend’, als de enige perfect normale daad in een leven dat verder vooral zou flirten met de excessen van een zekere abnormaliteit.
De verstikkende en militaristische gruwel waarin ze opgroeide, werd het geraamte van haar artistieke projecten. Abramovic wierp haar eigen lijf in de strijd en herhaalde daarbij de folteringen waarin ze zich als kind had bekwaamd. Zweepslagen. Stilstaan. Ze bewerkte zichzelf met messen, een vijfpuntige ster, ze zat op een berg bloederige beenderen van runderen en maakte de 1500 botten een voor een schoon. Ze slikte live pillen, ging in een brandende ster liggen (viel flauw en raakte bijna levend verbrand), liet zich door het passerende publiek betasten, bekrassen en onder schot houden, en met haar jarenlange geliefde Ulay stond ze naakt in een deuropening, zodat mensen zich langs haar borsten en zijn kruis moesten wringen als ze wilden passeren.
Kunst, leven, lief en leed zijn zelden zo onlosmakelijk met elkaar verstrengeld geraakt als in het werk van Abramovic. Het oor van Van Gogh is een speldenprik in vergelijking met de pijn die zij in de naam van haar kunst doorstond. ‘Het is dat,’ vertelt Willem Dafoe aan de telefoon vanuit New York, ‘wat haar zo groots maakt. Ik zag haar voor het eerst live in het Guggenheim. Het was een verbijsterende ervaring. Ze zoekt telkens weer het uiterste op, ze stelt zichzelf op zo’n manier tentoon dat je als toeschouwer medeplichtig wordt. Ze sleurt je bij je haren uit je comfortzone.’ Dafoe was de eerste die Wilson contac-teerde om de schijnbare dood van Abramovic op scène te brengen. Met een witgekalkt gezicht, zwarte lippen, een rosse pruik en in een militair kostuum kruipt, sluipt, glipt hij als een kruising tussen de Joker uit Batman en de koningin van Onderland over het podium. Voor de muziek haalde Wilson er dan weer Antony Hegarty van Antony and the Johnsons bij.
‘ALS ACTEUR LEEF JE BIJ DE gratie van het zelfbedrog dat ieder project totaal anders is dan wat je al gedaan hebt’, vertelt Dafoe. ‘Het is de reden waarom je iets wil maken. Deze keer kostte het niet veel moeite om dat werkelijk te geloven. De combinatie van de beelden die Wilson op scène creëert, de persoon van Abramovic, de muziek van Antony: het is op alle vlakken fascinerend, verwarrend, maar ook grappig. Echt. We hebben heel wat afgelachen. Marina die de hele tijd vuile moppen vertelde en Robert die er vooral naar zocht om de vele schaduwen in Marina’s leven te vertalen in zwarte humor. Absurditeit en een flinke geut overdrijving waren de enige manier waarop we haar leven en deze geënsceneerde dood konden vertellen.’
‘Marina heeft altijd beweerd dat het theater banaal en oninteressant is in vergelijking met de rauwe realiteit van de performance – en zeker van haar performances’, gaat Dafoe verder. ‘We hebben er lange discussies over gehad. Over wat nu sterker is. De performance met het echte mes, of het spel met het valse mes. Pijn tonen door echt pijn te lijden of door pijn te suggereren via beelden, taal, muziek en humor. Weet je, als je het levensverhaal van Marina zou vertellen zoals het is, dan bestaat het risico dat mensen medelijden gaan voelen. Medelijden is het laatste wat Marina ooit wil opwekken. Ze verafschuwt medelijden. Ze heeft alle kronkels in haar pijngrens afgetast om precies boven dat medelijden uit te stijgen. Zij deed dat met gevaar voor eigen leven. Dit stuk toont dat leven als door een bolle spiegel. Het effect is de hilariteit van de spiegeltent. Alles is uitvergroot, vervormd en uit verhouding getrokken.’
TEGELIJK WERD HET OOK IETS wat een performance van Abramovic had kunnen zijn. Tijdens de repetities van The Life and Death lag ze soms drie uur lang in haar eigen doodskist, stokstijf. Leven in stilstand, het is iets waar ze graag in volhardt. Vorig jaar zat ze nog zevenhonderd uren doodstil op een stoel aan een tafel in het MoMA in New York. Mensen schoven zelfs ’s nachts aan om even oog in oog met haar te zitten. Sommigen barstten in tranen uit, anderen sloten zich aan bij de Face-bookgroep ‘How Marina Abramovic changed my life’ en Lady Gaga voerde haar sindsdien op als voorbeeld, inspiratiebron, godin. Laat het nu net dat zijn wat Abramovic nastreeft. Dat wat ze toont, wat ze een publiek doet ervaren, hen boven zichzelf en het leven van hier en nu, van ditjes en datjes doet uitstijgen. ‘Het maakt van haar een bijzonder genereus persoon’, zegt Dafoe. ‘Ik verwachtte een narcistische vrouw te leren kennen. Maar dat is ze niet. Ze poogt permanent de evidenties te omzeilen. En tegelijk probeert ze zo dicht mogelijk de essentie van dit leven te benaderen. Haar kunst is even onwrikbaar en allesomvattend als een religie. Het is een poging tot antwoord op de vraag: waarom leven we? Ik vrees om te sterven.’
IK MOET TERUGDENKEN AAN DE DRIE KISTEN VAN ABRAMOVIC. Haar testament bepaalt dat ze in drie verschillende steden worden begraven. Amsterdam, New York en Belgrado. Dafoe vindt het een wonderlijk en tegelijk onthullend idee. ‘Het zegt alles over de thuisloze die ze is, over haar permanente aarzeling over waar ze thuishoort. In New York, de stad waar ze werkt? In Amsterdam, de stad waar ze met Ulay de liefde ontdekte? Of in Belgrado, waar haar wortels liggen? Dat is haar worsteling. Is ze haar kunst? Haar liefde? Het kind dat ze was?’
THE LIFE AND DEATH OF MARINA ABRAMOVIC
22 – 24/6 Holland Festival, Amsterdam
hollandfestival.nl
29 – 30/6 deSingel, Antwerpen
desingel.be
DOOR TINE HENS
Willem Dafoe
‘ZE VERAFSCHUWT MEDELIJDEN. ZE HEEFT ALLE KRONKELS IN HAAR PIJNGRENS AFGETAST OM PRECIES BOVEN DAT MEDELIJDEN UIT TE STIJGEN.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
