MUTTER COURAGE – Met ‘Deutschland bleiche Mutter’ tekent Helma Sanders-Brahms voor een van de meest radicale en onthutsende kronieken van nazi-Duitsland, de oorlog en de wederopbouw.

1980

Film: ***

Extra’s: **

(Carlotta/TwinPics; Franse import)

De titel is ontleend aan het gedicht van Bertolt Brecht waarmee de film ook begint en betekent zoveel als ‘Duitsland, bleke moeder’. Helma Sanders-Brahms vertelt de collectieve geschiedenis van het oorlogsverleden van haar land aan de hand van de belevenissen van een doodgewoon echtpaar: Hans (Ernst Jacobi) en Helene (Eva Mattes) staan model voor de zovele Duitsers die dromen van een vreedzaam bestaan, maar hun hele leven verwoest zien door de Krieg en de denazificatie. Hun bruiloft is net achter de rug als Hitler Polen binnenvalt en de echtgenoot naar het Oostfront wordt gestuurd. Het is het begin van een lange lijdensweg die ook het gezin danig op de proef stelt.

Wat Deutschland bleiche Mutter uniek maakt ten opzichte van andere terugblikken op het onverwerkte oorlogsverleden is dat het om een intens persoonlijke benadering van de Duitse geschiedenis gaat. De ouders die we zien verkommeren, zijn Helma Sanders-Brahms’ eigen ouders. Het kind dat tijdens een heftig bombardement op de wereld wordt gezet met de hulp van een onvoorwaardelijk in de Führer gelovende vroedvrouw, is de cineaste zelf. De sterke beelden – de moeder die haar kinderwagen voortsjouwt op de puinhopen van een verwoest land – stammen uit haar vroegste jeugdherinneringen. Sanders-Brahms maakte deze film terwijl ze zelf zwanger was van haar eerste dochter en tekent haar moeder als een Mutter Courage die alle ellende en ontbering met een buitengewone kracht doorspartelt.

De moeder stort pas in als er vrede komt. Door een verlamming verliest ze al haar tanden, raakt de helft van haar gezicht misvormd en gaat ze voortaan met een gehalveerde zwarte sluier door het leven. Eva Mattes (die vaak in films van Fassbinder te bewonderen was) geeft een hallucinante dimensie aan dit vrouwenportret, waarbij ze evolueert van een argeloos verliefd wicht tot een wanhopige huissloof. Haar gelaat wordt een grotesk masker dat verwijst naar de leugens en de ontkenning tijdens de economische wederopbouw van de Adenauerjaren.

Sanders-Brahms verhult niet dat haar ouders ongeacht hun persoonlijke beproevingen ook de lafheid incarneren van het Duitse volk dat het Hitlerregime aanvaardde. Door haar eigen aanwezigheid als offscreen verteller voegt ze er echter in één adem aan toe dat haar generatie wellicht alleen beter is omdat ze het voordeel heeft later geboren te zijn.

In haar volstrekt subjectieve reconstructie van een schuldig verleden kiest de cineaste voor een sobere, gestileerde aanpak, zonder spektakelzucht, maar wel met de nodige vervreemdings-effecten. Zo laat ze het noodlottige verhaal van haar moeder dialogeren met archiefbeelden die de individuele lotgevallen in een breder historisch perspectief plaatsen. Bovendien kan de toon van de film soms helemaal omslaan, van Grimmachtige sprookjessfeer tot groteske karikatuur.

Patrick Duynslaegher