Elf jaar na ‘Het Sacrament’ herrijst Hugo Claus als filmmaker, met de adaptatie van zijn gelijknamige toneelstuk uit 1996, ‘De Verlossing’. Door Jo Smets

‘De Verlossing’, vanaf 14 november in de bioscoop

Voor we verder gaan: De Verlossing is een neen, een absolute neen. Zelden is harder met het publiek gelachen dan in het slot van de ’trilogie’ die Hij, de meest bekroonde Nederlandstalige schrijver, begon met Vrijdag en vervolgde met Het Sacrament. Wat men zich afvraagt, na het savoureren van dit nieuwe meesterwerk, is hoe iemand met 50 miljoen frank een prent kan maken die oogt als tien samengeplakte, slecht belichte, bespottelijk geacteerde studentenfilmpjes.

‘Het is een uitstekende film, met geweldige acteurs, een sterk scenario en muziek die op elk moment op zijn plaats is’, zegt Humo-hoofdredacteur Guy Mortier op de filmsite www.deverlossing.com, onder de titel press reviews. Pardon?

‘Ik had de film al gezien op de persvoorstelling en hij staat nu nog steeds op mijn netvlies gebrand’, vertelt voormalig omroepster Martine Prenen. ‘Hij ként de Vlamingen, dat zie je. Het verhaal wordt bijzonder rauw gebracht, maar tegelijk ook heel echt.’ Eh? De deerne vergeet even dat Hij een ‘realistische’ interpretatie van zijn film verwerpt. Eerlijk gezegd, wanneer een slecht gedubde Willeke Van Ammelrooy als dode zus Marleen in een schrikwekkende pon doorheen de afschuwelijkste shots en acteermomenten mag draven, is elke zin voor realisme snel zoek.

Neen, Prenen, De Verlossing plaatst zich zelfbewust naast het werk van droommeester Luis Buñuel. Want, den ‘directeur van de fotografie’ is de man die de docu De Gevangenen van Buñuel fotografeerde! Dat deze Goert Giltaij niet één flink shot maakt, heeft geen belang. ‘Ik ben in wezen een maniërist’, zei Claus ooit. ‘Ook als iets heel simpel en luchtig lijkt, doe je er goed aan er even een loep bij te halen. Over het algemeen zitten er allerlei referenties in, naar vroeger, naar grote kunstwerken.’

Maar wat nu? Hij wenst toch niet dat het publiek ziét dat het erbarmelijke shot van een zigzaggende Jan Decleir op een brug het einde van Luis Buñuels El oproept? En herinnert Hij zich de woorden van Boon in Brouwers’ Zachtjes knetteren de letteren, over die keer toen Weverbergh ten huize Boon Omtrent Deedee had geanalyseerd en daarvoor door Hem werd geprezen? ‘En Julien, die was zo gelukkig als wat, rolde al die papieren op en ging weg. Toen zei Hugo tegen mij: Wat dat die mens daar toch allemaal in ziet.‘

Nu ja, De Verlossing is een acteursfilm, zegt de site. ‘Ik vond het een heel sterke film, vooral de prachtige dialogen’, verklaart Patrick Dewael. Prachtig toch hoe Johnny (Peter Van den Begin) de lekkende gasstoof bekijkt en zijn doodzieke moeder Magda (Gilda De Bal) schrik aanjaagt: ‘Mescheen ziet er ’n Marokkontje ien de schaaw.’ De blauwe minister-president herkent de Vlaamse kleine middenstand, met zijn vertederend racisme. ‘Ien die schaaw?’, roept de plots volstrekt debiele Magda, die na een vijftal joints wellicht denkt dat ze haar hersenen uitbraakt en niet ‘dee Amerikonse soewp’, zoals haar man zegt, ‘Oskaar den kiekestemmer’ (Jan Decleir).

Net nu elke Vlaming weet dat euthanasie hulp van een dokter veronderstelt, leert het persvelletje van Paradiso Filmed Entertainment: ‘Magda tracht onhandig, met de hulp van haar dochter Julia, op verschillende manieren haar leven te beëindigen, euthanasie als het ware, soms grappig, hoe bizar ook, maar meestal schrijnend.’ De bio-ethische term van toepassing is ‘hulp bij zelfdoding’, maar kom, met moraal heeft Hij zich nooit echt ingelaten. Naast de zelfdodingshumor en het volstrekt demente einde, is het klapstuk toch de scène waarin Magda, Johnny en Oscar een soort canon van Veel bittere tranen, Heyah Mama en La Bamba inzetten. Kostelijk is ook nog de director’s note op de site: ‘With discrete but meticulous camera work, excellent actors’ performances and inspired directing, the triptych will find a worthy closure with Closure‘ (Engelse titel).

De Verlossing is een grap. Dezelfde minachting die Claus voor zijn personages voelt, demonstreert hij tegenover de filmkunst, in het zog van oskaar-nominee IedereenBeroemd. ‘Als je de andere Vlaamse producties ziet (…)’, vertelt Dewael nog, ‘dan zie je dat we veel efficiënter bezig zijn op het filmgebied dan vroeger.’ Wakker worden, meneer de minister-president. Wakker worden, filmmakers van morgen. Buñuel zei: ‘Gelukkig ligt ergens tussen toeval en mysterie de verbeelding, het enige dat onze vrijheid beschermt, ondanks het feit dat mensen steeds proberen haar te reduceren of haar meteen maar af te maken.’ Met de prachtige woorden van kippenneuker Oskaar: ‘Vwaalaa, gebbet goerd! Zedde naa kontent?’