Al eeuwenlang inspireert de literatuur componisten en lokt ze muziek uit. Maar wat heeft, omgekeerd, de muziek ooit voor de literatuur gedaan? Op welke maat is de roman gecomponeerd? Deze week: Open stad van Teju Cole.

[DE KLASSIEKE SCENE]

Je wordt geboren in Nigeria, emigreert op je 17e naar New York, studeert er kunstgeschiedenis en maakt op je 37e je romandebuut, dat vrij algemeen wordt erkend als een essentieel boek over het individu in de westerse grootstad begin 21e eeuw. In een roman zou het niet kunnen, maar zo verging het Teju Cole. In Open stad schildert hij het stadsleven, dat krioelt van dichtbij, maar van op afstand bijna statisch is. Als een groot schip. Of zoals de Negende Symfonie van Mahler, waarvan de verteller in dit fragment in Carnegie Hall een uitvoering bijwoont, door Simon Rattle en zijn orkest: ‘Daarna, vanuit een stilte die het hele auditorium ertoe leek te bewegen zijn adem in te houden, vulde de zaal zich met de lieflijke, hymneachtige opening van het laatste deel (…) Ik was verbluft: nog nooit eerder was me opgevallen hoeveel gelijkenis de melodie in dit deel vertoonde met Abide with Me. En die openbaring maakte dat ik verzonk in de diepe rouw van Mahlers lange, maar schitterende elegie, terwijl ik daarnaast ook de intense concentratie meende te bespeuren, de honderden persoonlijke gedachten van de mensen die met mij in de gehoorzaal zaten. Wat een vreemd idee dat Mahler bijna honderd jaar geleden hier in Manhattan aan deze symfonie had zitten werken (…), terwijl hij wist van de hartkwaal waaraan hij niet lang daarna zou overlijden. In de gloed van dat laatste deel, maar lang voordat de muziek eindigde, stond op de eerste rij een oude dame op, die over het gangpad naar achteren begon te lopen.’

[DE KLASSIEKE SCORE]

Niet alleen de Negende Symfonie, maar ook de stukken van de Tiende die Mahler wist te voltooien en Das Lied von der Erde, zijn eigenlijke Negende Symfonie die echter helemaal gezongen is en het dus ‘maar’ tot ‘lied’ heeft geschopt, spelen een belangrijke rol in de eindeloze overpeinzingen van de verteller. Daar zijn verschillende goede redenen voor. Coles verteller is psychiater van opleiding, en belangrijk in Mahlers laatste dagen was zijn consultatie bij oerpsychiater Freud. Bovendien is Mahlers oeuvre het meest autobiografische, dus psychologische uit de muziekgeschiedenis. Verder herkent Coles verteller – zoals hijzelf van Nigeriaanse afkomst – Mahlers gevoel nergens thuis te kunnen komen. Mahler was zelf Joods, Tsjechisch en Weens tegelijk en de laatste jaren voortdurend op tournee. Ten slotte deelt de trage, breedvoerige opzet van Coles roman – er is niet eens een plot – veel met het eerste deel van de Negende: ook van Mahlers laatste voltooide symfonie is gezegd dat ze geen ‘subject’ heeft. Of het zouden het fijn krioelende, enorme crescendo en diminuendo moeten zijn waaruit dit fabelachtige deel is opgetrokken.

[DE OPNAME]

Berliner Philharmoniker, Simon Rattle (EMI).

RUDY TAMBUYSER