Focus Knack gidst u deze zomer door ’s werelds mooiste filmsteden. Deze week richten we onze lens op Berlijn, de stad van – jawel – Berlin Alexanderplatz, Babelsberg en Christiane F.

Siegessäule in Tiergarten

Dit rijksmonument naar een ontwerp van Heinrich Strack werd opgetrokken om de overwinning uit 1864 van de Pruisen op de Denen te herdenken, al is de zuil tegenwoordig vooral populair als uitzichtplatform én als symbool van de Love Parade, het techno-evenement dat er van 1996 tot 2006 langs trok. Bovendien is het een van de weinige monumenten die nauwelijks schade opliep tijdens de WOII. In 1989 werd de zuil, die oorspronkelijk vlak voor de Reichstag stond, maar door de nazi’s naar het nabijgelegen centrale stadspark Tiergarten werd verplaatst, zelfs volledig gerestaureerd. Geen wonder dat het Berlijnse icoon als verzamelplaats dient voor de engelen uit Wim Wenders’ dromerige stadsgedicht Der Himmel über Berlin (foto), wellicht de bekendste film over de Duitse hoofdstad.

De Berlijnse Muur

De 45 kilometer lange muur die sinds 1961 het socialistische Oost-Berlijn van het westelijke stadsdeel scheidde, ging definitief tegen de vlakte op 9 november 1989. Toch zijn er in het herenigde Berlijn nog her en der overblijfselen van te vinden, zoals vlakbijde Potsdamer Platz en het stationOstbahnhof. Bijna veertig jaar lang was de muur hét symbool voor hetIJzeren Gordijn en bijgevolg een dankbaar decor voor tal van Koude Oorlog-thrillers. De John le Carré-adaptatie The Spy Who Came in from the Cold (foto) van Martin Ritt bijvoorbeeld, met Richard Burton als de Britse geheim agent die zijn collega ziet neergeschoten worden voor hetbefaamde Checkpoint Charlie.

Bahnhof Berlin Zoologischer Garten

Voor de Wende was Bahnhof Zoo het hoofdstation van West-Berlijn en ook nu nog is het een van de drukste plekken van de stad, gelegen in de wijk Charlottenburg-Wilmersdorf. Vlakbij bevindt zich de beroemde dierentuin – waar ijsbeer Knut resideert – en wat verder de Kurfürstendamm, de Berlijnse Champs-Élysées met zijn luxewinkels en showrooms. In de jaren 70 was de buurt die U2 in Zoo Station bezong echter dé verzamelplek voor hoerenlopers en drugverslaafden. De bewijzen vind je in Uli Edels controversiële, op ware feiten gebaseerde tienerjunkkroniek Christiane F. – Wir Kinder vom Bahnhof Zoo (foto) uit 1981 over het spuiten en slikken van een 14-jarig hoertje.

Alexanderplatz

Dit plein en verkeersknooppunt vlakbij de Berliner Dom was in het DDR-tijdperk het kunstmatig gecreëerde centrum van Oost-Berlijn met belangrijke overheidsgebouwen en prestigeprojecten. Na de Wende verrezen nieuwe winkelcentra en kantoren en werd de 368-meter hoge Fernsehturm (sinds 1965 het hoogste gebouw van de stad) er een toeristische trekpleister, al bleef de voorziene drastische metamorfose en opwaardering vooralsnog uit. Alex, zo heet het plein in de volksmond, werd met de klap wereldberoemd dankzij Alfred Döblins roman Berlin Alexanderplatz uit 1929. Die werd overigens al twee keer verfilmd: in 1931 door Phil Jutzi en in 1980 door Rainer Werner Fassbinder (foto) met Günter Lamprecht als Franz Biberkopf, de BerlijnseJedermann die door de woelige Weimarrepubliek doolt.

Tempelhof

Sinds oktober 2008 doet de centraal gelegen luchthaven enkel nog dienst alscongrespaleis, al blijft het wachten op een definitieve herbestemming. De plek waar Orville Wright in 1909 al een vliegdemonstratie hield, wordt door velenbeschouwd als de oudste ‘hub’ van de commerciële luchtvaart. Eind jaren 30 werd het complex volledig hertekend door naziarchitect Albert Speer, die er met zijn strenge, symmetrische monumentalisme een van de architecturale juwelen van het Derde Rijk van maakte. Ondanks die beladen historiek bleef het ook na de oorlog in tact én operationeel, zodat topspion Jason Bourne er in 2004 zelfs nog kon incheckenin The Bourne Supremacy. Verder duikt het gebouw op in recente (na)oorlogsfilms als The Good German (foto) en Valkyrie, én eerder ook al in de sixtiesthriller Funeral in Berlin.

Decadent Berlijn

Ondanks de sociale ellende en politieke instabiliteit kende de Berlijnse kunstscène een enorme boost tijdens de Weimarrepubliek (1919-1933), met schilders als Kurt Schwitters en George Grosz, schrijvers als Bertolt Brecht en Alfred Döblin, filmmakers als Fritz Lang en F.W. Murnau en componisten als Paul Hindemith en Kurt Weill. Ook het cabaret – een mix van zang, dans en satire – floreerde als nooit tevoren. Zelfs toen de nazi’s de macht grepen, bleef het nachtleven bruisen in al haar burleske glorie. Je ontdekt decadent Berlijn onder meer in Von Sternbergs Der blaue Engel met Marlene Dietrich als cabaretdanseres Lola, in István Szabó’s Thomas Mann-adaptatie Mephisto en natuurlijk in Bob Fosses musical Cabaret (foto) naar het boek Goodbye to Berlin.

Oost-Berlijn

Hoewel de Wende aan beide kanten van de muur voor een nooit geziene euforie zorgde, is de kloof tussen Ossies en Wessies nog steeds niet helemaal gedicht. Dat resulteerde onder meer in een golf van ‘ostalgie’, een heimwee naar en romantisering van de voormalige DDR waarvan de grotendeels inde Karl-Marx-Allee en Alexanderplatz gedraaidehitkomedie Good Bye Lenin! (foto) het bekendste filmvoorbeeld is. Andere prenten tonen een grauw en wellicht realistischer beeld van het communistische regime, zoals het Oscarwinnende spionagedrama Das Leben der Anderen over de perfide praktijkenvan de Stasi-inlichtingendienst.

OorlogSstad Berlijn

Dat Berlijn als bolwerk van het Derde Rijk van waaruit Hitler zijn megalomane plannen ontvouwde centraal staat in tal van oorlogsfilms, hoeft niet te verbazen. Notoire voorbeelden zijn Douglas Sirks A Time to Love and a Time to Die over Duitse soldaten die van het Oostfront terugkeren en in de geallieerde bommenregen belanden, de recente Tom Cruise-thriller Valkyrie over een mislukt moordcomplot tegen de Führer, én Der Untergang (foto), de veelgeprezen Hitlerbiopic over dienslaatste dagen in zijn bunker onder de Rijkskanselarij.

Studio: Babelsberg

De oudste filmstudio ter wereld werd in 1911 opgericht door het filmbedrijf Bioscop en in 1921 na een fusie omgedoopt tot Universum Film AG of kortweg UFA. Onder die naam werd de studio wereldberoemd als de productieplaats van klassiekers als Fritz Langs Metropolis en Josef von Sternbergs Der blaue Engel.In het nazitijdperk werden er onder supervisie van propagandaminister Goebbels meer dan duizend films geproduceerd. Ook na de oorlog bleef het 250.000 vierkante meter grote complex op volle toeren draaien, eerst als de Duits-Russische joint venture DEFA, na de val van de muur als Studio Babelsberg. De studio was tot 2004 in Franse privéhanden, werd daarna verkocht aan een Berlijns megaconcern en heeft sinds vorig jaar een deal met Hollywoodmogul Joel Silver. Enkele recente topproducties: The Bourne Supremacy én The Bourne Ultimatum, Valkyrie, The Reader en Quentin Tarantino’s nieuwe oorlogsfabel Inglourious Basterds.

Stadsdichter: Tom Tykwer

Aangezien er voor de oorlog hoofdzakelijk in de UFA-studio’s werd gedraaid en Neue Welle-iconen als Wim Wenders, Rainer Werner Fassbinder en Werner Herzog uit andere delen van de heimat komen, is het moeilijk om een typisch Berlijnse filmdichter aan te duiden. Uiteindelijk gaat de eer naar Neue Kino-boegbeeld Tom Tykwer – weliswaar afkomstig uit Wuppertal, maar wel de maker van de Berlijnse suspensehit Lola rennt (foto). Daarin heeft Lola, oftewel Franka Potente, precies20 minuten om haar vriendje te vinden en hem 100.000 mark teoverhandigen. Ze snelt daarvoor onder meer langs de Spreerivier,de Oberbaumbrücke, de Friedrichstrasse, de Humboldt Universiteiten de Sparsupermarkt op de Tauroggener Strasse.

Verdeeld Berlijn

Met zijn Muur, checkpoints en opdeling in een Franse, Russische, Britse en Amerikaanse sector was Berlijn 45 jaar lang de Koude Oorlog-stad bij uitstek en dus het ideale decor voor tal van thrillers over overlopers en verklikkers. Klassieke voorbeelden zijn Carol Reeds The Man Between, Guy Hamiltons Funeral in Berlin, Alfred Hitchocks Torn Curtain en Michael Andersons The Quiller Memorandum. Ook Billy Wilder draaide er twee naoorlogse films – de romcom A Foreign Affair én de oost-westsatire One, Two, Three (foto) – terwijl Fassbinder de moeizame wederopbouw uit de doeken deed in Die Ehe der Maria Braun.

Door Dave Mestdach