Zondag 21/4, 21.20 – Canvas

Gedetineerden die een filmjury vormen en een festivalprijs uitreiken: klinkt als de plot voor een tearjerker, maar het Turnhoutse filmfestival Open Doek – sinds dit jaar herdoopt tot Mooov – doet het al meer dan tien jaar. Canvas-medewerkers Filip Lenaerts en Bart Van Wanzeele maakten er een documentaire over, Behind the Scenes, die vorig jaar in première ging op het festival en nu, terwijl in zeven Vlaamse steden Mooov loopt, op Canvas komt. ‘Meer dan tien jaar geleden vroegen we ons af hoe we ons als filmfestival maatschappelijk konden engageren’, zegt Marc Boonen van Mooov. ‘We noemen de Kempen wel eens het Australië van België, omdat we hier maar liefst vier gevangenissen hebben. Daar wilden we iets mee doen en met de toenmalige directeur van de gevangenis van Merksplas troffen we een man die openstond voor ons initiatief. Gaandeweg ontstond het idee van een jury met gedetineerden die haar eigen prijs zou uitreiken.’

Was het evident om zo’n jury bij elkaar te brengen?

MARC BOONEN: Niet meteen, je mag als buitenstaander niet onderschatten hoe schaars vrije tijd is in de gevangenis. Om deel uit te maken van onze jury vragen we een duidelijk engagement van de betrokkenen. Ze moeten alle tien de films bekijken en nabespreken, en dat vergt een fors deel van hun tijd.

De jury zelf de prijs laten uitreiken is allicht helemaal uit den boze?

BOONEN: Helemaal in het begin hebben we daarover gepraat, maar dat is inderdaad onmogelijk. Gedetineerden mogen uiteraard niet zomaar de gevangenis verlaten en zelfs al krijgen we een uitzondering, dan zou dat de verhoudingen onder de gedetineerden helemaal verstoren. Sinds enkele jaren nemen we wel een filmpje op waarin de juryleden de winnaar bekendmaken, en het feit dat hun prijs uitgereikt wordt samen met de andere vinden ze al geweldig.

Zitten er eigenlijk cinefielen tussen de gevangenen?

BOONEN: Hun juryrapport bevat soms verrassend cinefiele inzichten. Isolatie, toch vaak een thema in films, heeft een heel bijzondere betekenis voor hen en vaak benaderen ze dat met nog meer diepte dan een professionele jury. Maar nog verrassender is de eigen kijk die deze mensen op de geselecteerde films hebben. Ze hebben ook uiteenlopende nationaliteiten, net zoals de films in onze selectie uit veel landen komen. Dat kan inspirerend werken, maar ook confronterend. Iemand van Arabische origine kan verontwaardigd zijn als een taboeonderwerp zoals homoseksualiteit progressief benaderd wordt in een Arabische film.

Hoe kwamen jullie terecht bij Filip Lenaerts om een documentaire over het project te maken?

BOONEN: De gevangenis van Merksplas is hem niet onbekend. Eerder maakte hij er voor de Canvasreeks Taboe de indrukwekkende documentaire De kolonie, over mensen die hun familieleden in de gevangenis gaan bezoeken. Hij brengt heel mooi in beeld wat de verschillende facetten zijn van ons initiatief. Bijvoorbeeld hoe gedetineerden zich leren uit te drukken, iets wat onontbeerlijk zal zijn bij een terugkeer in de samenleving. Hoe bescheiden onze impact ook is, we blijven voortdoen met dit initiatief. Filmfestivals draaien vaak om het grootst of het meeste chic, maar met Mooov zijn we blij met het verleggen van deze kleine steentjes in de rivier.

HANS VAN GOETHEM