Ali Smith smeedt in ‘Gezelschap’ haar taal om tot een sleutel waarmee ze elk lezersbrein openwrikt

In Ali Smiths ‘Gezelschap’ smeulen actuele thema’s nog na, maar pookt de taal zelf het vuur op.

Nummer onbekend. Sandy staart vertwijfeld naar haar telefoon. Enerzijds heeft ze geen zin in telemarketeers – ze heeft überhaupt nergens zin in – maar anderzijds ligt haar vader in het ziekenhuis en kan deze oproep wel eens belangrijk zijn. Ze aanvaardt het gesprek en hoort aan de andere kant van de lijn een oude stem opdoemen. Het is Martina Inglis, een vage vriendin uit haar studententijd. Martina heeft raad nodig en steekt van wal met een krankzinnig verhaal. Over hoe ze op de luchthaven werd aangehouden omdat ze een antiek smeedijzeren slot wilde importeren. Hoe ze in een vensterloze ruimte werd opgesloten en daar – vanuit de belendende kamer? – een rare stem hoorde, een stem die haar een dilemma voorlegde: curlew or curfew – wulp of avondklok?

Centrale zinnen: Zo was het leven. Alles verdacht. Niets onbedorven.

Ooit heeft Sandy Martina geholpen met een paper over de dichter E.E. Cummings dus dacht Martina dat Sandy haar wel kon helpen met dit cryptische raadsel dat haar tot in haar dromen achtervolgt. Ondanks haar ergernis raakt Sandy gefascineerd door het semantische enigma (ze moet vaagweg aan een regel van Dylan Thomas denken), en dat zet de deur open naar een lynchiaans avontuur dat Sandy’s rustig leventje op zijn kop zal zetten.

Zo staat er plots een griezelige tweeling op haar stoep en begint Shep, de manke hond van haar vader, tegen haar te praten. En wat te denken van die indringster, een zwartgeblakerd meisje dat haar boekenkast doorsnuffelt en op haar schouder een wulp meetorst? Is Sandy haar verstand aan het verliezen? Dat zou zomaar kunnen: de lockdowns eisen ook mentaal een tol en als kunstschilder pulkt ze iets te vaak in haar getroebleerde brein op zoek naar inspiratie. Misschien is Sandy gewoon in haar atelier in slaap gesukkeld en is al deze waanzin slechts een kwade droom?

Gezelschap wordt gepresenteerd als een compagnon van de seizoenscyclus waarmee de veelbekroonde Schotse schrijfster Ali Smith al een verbluffende prestatie neerzette. Die vier romans, elk vernoemd naar een seizoen, zaten zeer dicht op de actualiteit en behandelden de impact van de brexit en later covid-19 op de Britse maatschappij.

In Gezelschap smeulen die thema’s nog op de achtergrond maar het is vooral de taal zelf die hier het vuur oppookt. Smith laat zien hoe woorden zich als een virus in je brein kunnen nestelen en hoeveel schade verhalen kunnen aanrichten. Met verbazend gemak combineert ze een vaderroman met een absurde thriller, poëzie met politiek, essay met folklore. Ali Smith wordt al jaren genoemd als mogelijke Nobelprijswinnaar en met Gezelschap bewijst ze nog maar eens haar genialiteit. Literatuur met een zeer grote L.