Een slimme film over domme mensen. Zo kan je Burn After Reading, de nieuwe van Joel & Ethan Coen, uitstekend samenvatten. Al zijn de heren lang niet aan hun proefstuk toe wat (aandoenlijk) idiote personages betreft.

Als Joel Coen tijdens ons gesprek op een bepaald moment stelt dat acteurs die met hem en zijn broer Ethan in zee gaan, wel weten waaraan ze beginnen, verwijst hij naar ongeveer alles wat ze ooit gemaakt hebben. Het begon al met de arme M. Emmet Walsh, die tijdens de ontknoping van de eerste Coenfilm Blood Simple alle kleuren van de regenboog zag – en rood in het bijzonder. Het zijn echter vooral de zogenaamd idiote Coenpersonages die van de acteurs veel moed en zelfopoffering vergen. Nicolas Cage in Raising Arizona, Tim Robbins in The Hudsucker Proxy, John Goodman en John Turturro in The Big Lebowski, diezelfde Turturro samen met George Clooney en Tim Blake Nelson in O Brother, Where Art Thou?, opnieuw Clooney in Intolerable Cruelty, en Marlon Wayans in The Ladykillers: geen van hen allen blonk uit in doorzicht en intelligentie. Zelfs hun ernstige Fargo en hun Oscarwinnaar No Country for Old Men bevatten figuren die achteraan de rij stonden toen Onze Lieve Heer de voorraad verstand uitdeelde.

Nooit verzamelden de Coens echter zoveel stompzinnige figuren als in Burn After Reading, ironisch genoeg – of net niet – een film over spionage. John Malkovich, Tilda Swinton, Joels echtgenote Frances McDormand, Brad Pitt en alweer George Clooney (de Coens noemen de film het afsluitende deel van zijn ‘ idiot trilogy‘) spelen stuk voor stuk mensen die het niet de moeite vinden om twee keer na te denken voor ze conclusies trekken, mét geestige en/of schokkende gevolgen. Burn After Reading toont de Coens zoals we ze kennen: met één been in een afgelijnd genre en het andere in een wereld die enkel de hunne kan zijn. Al willen ze dat – zoals alles trouwens – niet in zoveel woorden gezegd hebben.

Hoe beginnen jullie eigenlijk aan een film?

Ethan Coen: Dat varieert. Voor Miller’s Crossing, wat zowat de meest uitgesproken genrefilm moet zijn die we ooit hebben gemaakt, hadden we bijvoorbeeld het idee om een verhaal te vertellen in de trant van Dashiell Hammett. Geen letterlijke bewerking van een van zijn boeken, maar iets wat helemaal in zijn lijn lag, met zijn soort hoofdpersonages. Uiteindelijk kwam het erop neer dat we een doorslagje van Hammetts The Glass Key hebben gemaakt, maar dat hadden gelukkig weinig mensen door. (Lachje)

Joel Coen: In het geval van Burn After Reading hadden we zin om met een specifieke groep acteurs te werken en dachten we na wat voor verhaal voor hen perfect zou zijn. We hebben letterlijk de namen van vijf acteurs op een briefje geschreven en dan daarop verder gebouwd.

Ethan: Zodra je de namen gekozen hebt, gaat het vreemd genoeg plots ook veel vlotter om het personage te definiëren. Je kunt je de situaties waarin ze verzeilen veel beter voorstellen. Het was niet de eerste keer dat we op die manier gewerkt hebben, Holly Hunters rol in Raising Arizona is ook zo ontstaan. Maar we hadden het nog nooit met een groep acteurs geprobeerd.

Dat perfecte verhaal komt erop neer dat ze complete idioten spelen. Vinden jullie het op zich plezierig om sterren als Clooney en Pitt in hun hemd te zetten?

Ethan: Het vormt in elk geval deel van de lol. George Clooney een haarnetje opzetten zoals in O Brother, Where Art Thou? of hem zoals hier de broeks-pijpen optrekken zorgt bijna automatisch voor hilariteit. Ik denk ook dat het een van de redenen is waarom George graag in onze films meespeelt. Hij steekt graag de draak met zichzelf, net als Brad trouwens.

Joel: We wisten vooral dat ze bereid zouden zijn om volstrekte idioten te spelen. Dat is niet niks, want je moet slim genoeg zijn én bereid om elke vorm van ijdelheid op te geven. Als acteurs met ons in zee gaan, weten ze ook wel waaraan ze beginnen.

Jullie films passen nooit echt in een genre. Mogen we jullie afschilderen als twee chefs die allerlei ingrediënten bij elkaar gooien om te zien wat het resultaat zal zijn?

Ethan: Liever niet, omdat we eigenlijk nooit in termen van genre denken. Als er genre-elementen in zitten, is het omdat ze diep in ons geheugen gegrift staan. We hebben genoeg spionagefilms gezien om te weten welke onderdelen je daarvoor nodig hebt. Als prille tieners hebben we zelfs ooit Allen Drury’s spionageroman Advise and Consent verfilmd op Super-8. Weliswaar op basis van een film die we op tv hadden gezien en zonder dat boek gelezen te hebben. (Lacht) Maar het is niet alsof we denken: ‘Dit wordt een spionagethriller, maar wel een met een vleugje sekskomedie.’ Zo werken we niet.

Maar jullie kunnen toch moeilijk ontkennen dat jullie graag genres laten botsen. De trailer van ‘Burn After Reading’ toont de film als een farce, maar de dreigende en ernstige muziek van Carter Burwell smoort die verwachtingen meteen in de kiem.

Joel: Dat klopt, de muziek onderstreept de humor van het verhaal niet. Het was Carters idee om iets te schrijven met veel percussie en zo weinig mogelijk melodie. Hij vond dat hij op die manier de kijker niet voorschreef hoe die zich bij de film moet voelen, en dat sprak ons wel aan. Bovendien hoor je in die muziek een zekere bombast en gewichtigheid die de film vooruitdrijven. En dat past heel goed bij de thematiek, iets wat heel belangrijk klinkt, maar eigenlijk geen enkele betekenis heeft. (Lacht) Dat bracht Carter op het idee om met veel drums te werken, vooral met die enorme Japanse taikotrommels.

Tilda Swinton zegt dat ‘Burn After Reading’ haar aan politieke en sociale satire als die van Jonathan Swift doet denken. Heeft ze gelijk?

Joel: Ik begrijp haar redenering, maar daarmee klopt ze nog niet. Wij kunnen enkel over de film praten vanuit ons perspectief, en vanuit onze motivatie om dit verhaal te vertellen. Dat is het enige wat wij zelf relevant of waardevol vinden. Als Tilda of wie dan ook iets anders van onze film maakt, klinkt dat vreemd. Ze hebben het niet per se bij het verkeerde eind, maar wij hoeven hun mening niet te delen.

Jullie maken een film die de CIA belachelijk maakt op een moment dat die ook echt zwaar onder vuur ligt. Dat kan toch geen toeval zijn?

Joel: Ze komen de laatste tijd weinig positief in het nieuws, dat is waar.

Ethan: Maar is het ooit anders geweest? Midden jaren 70 had je al de Church Committee, die onwettige praktijken van de CIA en de FBI onderzocht. Die instellingen zijn al decennia geen heilige huisjes meer. Ik denk dus niet dat Burn After Reading een uitgesproken actuele film is.

Joel: We hebben dus net een heel makkelijk en voorspelbaar doelwit gekozen, als je het zo bekijkt. (Lacht)

‘Burn After Reading’ speelt zich zoals veel van jullie films in een absurd en naargeestig universum af. Wat zegt dat over jullie kijk op het leven?

Ethan: Vraag je ons nu wat de zin van het leven is? Dit zal als een grap of een ironische opmerking klinken, maar het is wel degelijk waar. Toen ik aan de universiteit zat, studeerde ik filosofie, en een van de keuzevakken was ‘De Zin van het Leven’. Ik moet tot mijn grote schande bekennen dat ik het niet gevolgd heb. (Lacht)

Joel: Voor ons tellen enkel de verhalen. Als die goed samenhangen, dan volstaat dat voor ons. En dingen hebben nu eenmaal de neiging om fout te lopen.

‘Intolerable Cruelty’ en ‘The Ladykillers’ werden door veel trouwe Coenfans gehekeld als te lichtvoetig en vrijblijvend. Was ‘No Country for Old Men’ jullie antwoord?

Joel: Je kunt het jezelf niet aandoen om rekening te houden met wat anderen van je denken. Dan draai je dol. Als je de ambitie hebt om langer dan een maand of twee in dit vak te blijven, kan je er maar beter aan wennen dat je niet iedereen tevreden kunt stellen en dat niet alles wat je onderneemt een onverdeeld succes zal zijn. Wat die lichtvoetigheid betreft, denk ik dat we altijd al geprobeerd hebben om een evenwicht tussen donker en licht te vinden. En dat doen we nog steeds. De enige film zonder humor die we ooit overwogen hebben, was To the White Sea, een verhaal over de vuurbombardementen op Tokio tijdens de Tweede Wereldoorlog. Daar konden we geen humoristische toetsen aan toevoegen. De thematiek liet het niet toe.

Ethan: Het is geen toeval dat we dat project uiteindelijk niet van de grond hebben gekregen, ook al hadden we Brad Pitt aan boord. Niet alleen was het een diep donker verhaal, het had ook geen happy end. Het was een overlevingsverhaal waarin de held het uiteindelijk níét haalt. Daar hadden veel geldschieters het moeilijk mee.

‘No Country for Old Men’ bleek goed voor een Oscar voor beste film. Wat betekent zo’n onderscheiding eigenlijk voor jullie?

Ethan: Ik vond het een heel bizarre avond, een vreemde en kunstmatige ervaring. ‘Waarom niet?’, dacht ik.

Joel: Ethan zat tot aan zijn oogballen onder de kalmeermiddelen, moet je weten. Ik vond het al een mirakel dat hij onze namen hoorde toen ze afgeroepen werden. (Grijnst)

Hebben jullie het nu makkelijker om nieuwe projecten gefinancierd te krijgen?

Ethan: Neen, dat is hetzelfde gebleven. Hoe meer mainstream en commer-cieel een film lijkt en hoe meer ster-acteurs erin meespelen, hoe vlotter je de geldschieters aan je kant krijgt.

Joel: Misschien is het nog te vroeg om mogelijke effecten in te schatten. Zowel Burn After Reading als A Serious Man, onze volgende film, waren financieel al rond voor we No Country for Old Men draaiden.

Tot slot: waar hebben jullie de eigen-aardige stoel vandaan die Clooneys personage bouwt?

Ethan: Ah, de dildostoel! Ik vroeg me al af wanneer die vraag zou komen. Dat was Joels idee. (Lacht)

Joel: Hij is gebaseerd op een stoel uit het seksmuseum van New York. Ik weet nog dat we aan George probeerden uit te leggen hoe het ding eruitzag en ik zei hem dat hij hem kon gaan bezichtigen in het seksmuseum op 23rd Street. En hij antwoordde: ‘Ja, dat is precies wat ik nodig heb, dat ik betrapt word terwijl ik in jullie gezelschap uit een seksmuseum kom!’ (Lacht)

Heeft iemand het meubel uitgeprobeerd?

Joel: Na de opnames hebben we hem aan George gegeven.

Door Ruben Nollet