Vrijdag 6/7, 23.30 – Ned 2. Stanley Kubrick, GB-VS 1971Struikelt Stanley Kubrick in A Clockwork Orange over wat hij ideologisch wil aanvallen? Die vraag blijft zijn meest controversiële film, over vrije wil versus totalitaire staat, tot op vandaag achtervolgen.
Kubrick zelf verbood verdere vertoningen in het Verenigd Koninkrijk (tot na zijn dood) nadat enkele jongelui, met bolhoed, zoals de protagonisten in de film, een reeks moorden en verkrachtingen gepleegd hadden. Dat was toch wel het ondubbelzinnige bewijs dat zijn vrij getrouwe adaptatie van Anthony Burgess’ roman, opruiend en sociaal gevaarlijk was omdat ze geweld verheerlijkte in plaats van het te veroordelen?
Deze met groteske ironie overladen nachtmerrie past ook perfect binnen een ander plaatje, dat ondertussen mythische proporties gekregen heeft: dat van Kubrick als de misbegrepen kunstenaar. Binnen het oeuvre van de meester-perfectionist geldt A Clockwork Orange als de film met de meest expliciete commentaar op het tijdperk waarin hij gemaakt werd.
De cultuur van de vrije jaren zestig met hun hang naar hedonisme en uitdagen van de gevestigde zeden, smeulde nog na toen de productie opgestart werd. Van bij de openingsscène in de futuristische Korova Milk Bar laat kille estheet Kubrick zijn beelden domineren door het artistieke design en de cultuur van de hedendaagse kunsten. Niet de eenwimperige Alex (Malcolm McDowell) en zijn drie droogs trekken de aandacht, wel de psychedelische letterdesigns en de erotische poparttafelsculpturen. Modieuze kunstvoorwerpen en dito design keren voortdurend terug in deze klassieker.
De sadistische Alex wordt veroordeeld voor een brutale verkrachting en moord – met een grote porseleinen penis. De staat beslist om zijn gewelddadige impulsen in te tomen met een sinistere shocktherapie. Uiteindelijk worden Alex en het kwaad de cynische overwinnaars, omdat politici hem gaan gebruiken in hun corrupte machtsspelletjes. Die pessimistische visie op macht en politiek vind je in veel van Kubricks films terug.
Maar ligt de sleutel tot A Clockwork Orange niet gewoon in de schitterende manier waarop Beethovens Negende wordt gebruikt, toch een ode aan de vreugde? Beethoven is de lievelingscomponist van Alex, maar tijdens zijn therapie wordt de symfonie afgespeeld wanneer hij naar nazigruweldaden moet kijken. Cultuur kan het kwaad niet tegenhouden – neemt er misschien zelfs aan deel – maar uiteindelijk ziet of hoort iedereen erin wat hij zelf wil. Of zoals een geestelijke het in de film zegt: ‘ When a man cannot choose, he ceases to be a man.’
Luc Joris
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
