Zelfs van braaksel maakte hij kunst: Jonas Govaerts over de minder bekende David Lynch

Voorbij Twin Peaks en Lost Highway liggen in Lynch’ filmografie enkele bizarre parels verborgen die we met u willen delen. David Lynch zoals je hem nooit had verwacht – maar kan dat eigenlijk wel?

De dood van David Lynch (1946 – 2025) kwam voor veel van zijn fans niet als een verrassing. Afgelopen zomer had de legendarische filmmaker al via Instagram laten weten dat hij leed aan emfyseem, een gevolg van zijn jarenlange rookverslaving. Tegelijkertijd stelde de zeventigplusser zijn volgers gerust: ‘I will never retire.’ Pensioen was nooit een optie voor de productieve Lynch: volgens IMDb (Internet Movie Database) telt zijn filmografie 109 titels, en 110 als je zijn gecancelde Netflix-project Unrecorded Night meerekent. Behalve de bekende langspeelfilms en tv-series produceerde hij aan de lopende band kortfilms en videoclips, reclamespots, documentaires en zelfs weerberichten. Liever dan het nog eens over Twin Peaks, Blue Velvet of Mulholland Drive te hebben, diepte regisseur Jonas Govaerts voor u de meest obscure parels uit het oeuvre van zijn lievelingscineast op.

Six Men Getting Sick (1967 – Animatie/Kortfilm – 4 min.)

Als kunststudent in Philadelphia droomde Lynch aanvankelijk van een leven als schilder, zijn grote held Francis Bacon achterna. Tot hij op een dag een visioen kreeg aan zijn schildersezel: ‘Wat als ik een schilderij zou maken dat beweegt en dat je kunt beluisteren?’ Het resultaat was Six Men Getting Sick, Lynch’ debuut als filmmaker. Zes groteske hoofden, tot leven gewekt met stop-motion, kotsen bloed in een eindeloze loop, terwijl op de achtergrond een sirene loeit. Braaksel zou een terugkerend thema worden in het universum van Lynch. In Twin Peaks: The Return wordt er behalve bloed ook kersentaart, maïspap, ectoplasma en motorolie uitgekotst.

The Cowboy and The Frenchman (1988 – Kortfilm – 27 min.)

Voor de herdenking van de Franse Revolutie nodigde Le Figaro in 1988 vijf filmmakers uit om een kortfilm te maken. Terwijl collega’s als Werner Herzog en Jean-Luc Godard opteerden voor een cerebrale aanpak, ging Lynch voor pure slapstick. Een potdove cowboy (Harry Dean Stanton) neemt een cartooneske Fransman (Frederic Golchan) gevangen op zijn ranch, en dwingt hem om zijn reiskoffer open te maken. Daarin zit wijn, stokbrood, sigaretten, slakken en een beeldje van de Eiffeltoren. De cowboy en de Fransman verbroederen, en wat begon als een surreële western, eindigt als een heuse musical, compleet met cancandanseressen, countryzangers en een bluegrass koortje van drie Dolly Parton-klonen. Veruit het vrolijkste halfuur dat ooit aan de koker van Lynch ontsproot.

Industrial Symphony Nr. 1 (1990 – Concertfilm – 50 min.)

Lynch had vele muzes tijdens zijn leven, maar zangeres Julee Cruise – ‘the white angel’, zoals hij haar noemde – was ongetwijfeld een van de belangrijkste. Hij was zo extatisch over Mysteries of Love, Cruises bijdrage aan de soundtrack van Blue Velvet, dat hij gelijk een hele musical rond haar muziek bedacht: Industrial Symphony Nr. 1, of The Dream of the Broken Hearted. Na een korte intro waarin Nicolas Cage het via de telefoon uitmaakt met Laura Dern, brengt Cruise een handvol songs uit haar debuut Floating into the Night in een industrieel decor. Ondertussen zaagt Michael J. Anderson (The Man from Another Place uit Twin Peaks) een boomstronk door, danst er een demonisch hert over de scène, en vallen er honderden plastic foetussen uit de lucht. Symphony werd slechts een keer of drie live opgevoerd, maar valt integraal te bekijken op Youtube, weliswaar onder een dikke laag VHS-ruis.

Parisienne People (1998 – Commercial – 1 min.)

‘A one-way trip to heaven’, zo omschreef Lynch het roken van sigaretten. Zijn eerste stak hij op toen hij acht was — nog altijd vier jaar later dan Sailor Ripley in Wild At Heart — en zijn laatste drukte hij uit in 2022, toen zijn longen al onherstelbaar beschadigd waren. Ook al kostte het roken hem minstens tien jaar van zijn leven, Lynch zou de tabak nooit afvallen: ‘Voor mij hoort het gewoon bij the art life. Iets maken, een peuk opsteken en even nadenken over je werk, wat is er mooier dan dat?’ Hoeveel Lynch hield van nicotine, bleek uit zijn spotje voor het Zwitserse sigarettenmerk Parisienne: daarin krijgen twee zwarte mannen in een tankstation (‘Gotta light?’) letterlijk een vuurtje van God.

Playstation 2: The Third Place (2000 – Commercial – 1 min.)

Vandaag kijkt niemand er raar van op als Martin Scorsese een commercial voor Squarespace draait, maar een kwarteeuw geleden was reclame voor veel regisseurs een vies woord. Niet voor Lynch: ‘Het betaalt goed, en ik krijg de kans om nieuwe technologieën uit te proberen.’ Zijn spotje voor PS2, gefilmd in zwart-wit, lijkt wel een deleted scene uit Twin Peaks: een agent Cooper-achtig personage dwaalt door een smalle gang vol rook en vuur, braakt een vliegende arm uit, en maakt kennis met een sprekende eend, wiens stem verdacht veel klinkt als die van de filmmaker. Het heeft wel iets dat Lynch reclame maakte voor een spelconsole: zonder Twin Peaks geen videogames zoals Silent Hill, Deadly Premonition of Alan Wake.

Nine Inch Nails: Came Back Haunted (2013 – Videoclip – 4 min.)

Nog voor hij met Lynch samenwerkte, was Trent Reznor van Nine Inch Nails al een fan: ‘Soms begonnen we te laat aan een optreden omdat we eerst naar Twin Peaks wilden kijken.’ Hun professionele paden kruisten toen Lynch iemand zocht om Lost Highway van soundscapes te voorzien, meteen het begin van Reznors tweede carrière als componist. Hij herinnert zich nog precies Lynch’ instructies voor de apotheose van de film: ‘Stel je een doos voor vol slangen die langs je gezicht komen gevlogen. Dié klank zoek ik, plus een gevoel van naderend onheil. OK? Give me that sound!’ In Came Back Haunted, de clip die Lynch jaren later inblikte als wederdienst, dreigt Reznors hoofd uiteen te spatten op exact dezelfde manier als dat van Bill Pullman op het einde van Lost Highway.

David Lynch Cooks Quinoa (2007 – Kortfilm – 21 min.)

Lynch’ recept voor quinoa was oorspronkelijk een extra op de DVD van Inland Empire. De regisseur zet een pot ‘perfecte proteïnen’ op het vuur, trakteert zichzelf op een glas rode wijn en een sigaret, en vertelt een bizar verhaal over kikkermotten, Joegoslavisch kleingeld en een wereldvreemde vrouw die voor de eerste keer Coca-Cola proeft: ‘Ze nam een grote teug en – pfffft! – alles spoot er langs haar neus weer uit!’

Crazy Clown Time (2012 – Videoclip – 7 min.)

Niemand was beter in het capteren van ontspoorde feestjes dan David Lynch: denk aan het macabere karaokepartijtje uit Blue Velvet, of de helse chemsex-orgie uit Twin Peaks: Fire Walk With Me. De meest lynchiaanse afterparty zit echter niet in een film, maar in een videoclip: die voor Crazy Clown Time, het titelnummer van zijn soloplaat uit 2011. Ergens in een groezelige achtertuin in LA ontbloot een gedrogeerde Laura Palmer-lookalike haar borsten, steekt een psychotische punker zijn eigen hanenkam in brand, en giet een bezopen hillbilly zijn glas uit over een schijnbaar levenloze brunette. Lynch zelf maakt een cameo op een ruisend tv-scherm, croonend in een fifties microfoon: ‘It was crazy clown time / it was real fun!’

Will There Be Anything Else? (2024 – Video – 4 min.)

Francis Ford Coppola’s vaarwel aan de cinema is een megalomaan epos van 120 miljoen dollar, dat van Lynch is een rechtenvrij fragmentje uit Detour, een vergeten B-film uit de jaren 40. In Lynch’ allerlaatste kortfilm, snel-snel in elkaar gestoken ter promotie van zijn plaat Cellophane Memories, dubt hij met hoorbaar plezier de dialoog van een of andere tooghanger in een wegrestaurant: ‘Got a big boil on my butt, the size of a big red apple!’ De scène duurt geen vijf minuten, en toch komen de meeste van Lynch’ levenslange obsessies voorbij: koffie, mieren, elektriciteit, muziek… en getroebleerde vrouwen, natuurlijk. Will there be anything else? Helaas niet, dus laat ons vooral dankbaar zijn voor al het moois dat Lynch ons nalaat.