‘Winter Break’ van Alexander Payne: deze kerst moet u op Barton Academy zijn

Sneeuw, kleurige lichtjes en drie eenzame zielen in een gigantische lege school: dat is waar u zich tijdens de feestdagen aan kunt warmen.

Stel je de zuurste, cynische volzinnen spuiende leraar geschiedenis voor die je ooit over de Punische Oorlogen heeft onderricht, doe dat maal twee en je komt enigszins in de buurt van meneer Hunham (Paul Giamatti). Tijdens de kerstvakantie van 1970 moeten hij en kokkin Mary (Da’Vine Joy Randolph), die om haar in Vietnam gesneuvelde zoon rouwt, verplicht babysitten op de enige leerling die achterblijft in het internaat van de elitaire Barton Academy: de met werkelijk iedereen overhoop liggende rebel Angus (Dominic Sessa).

Winter Break, de titel waaronder The Holdovers hier in de zalen komt, heeft al aardig wat prijzen in de wacht gesleept, is genomineerd voor drie Golden Globes, en je kunt er donder op zeggen dat ook de Academy of Motion Picture Arts and Sciences de nieuwe film van Alexander Payne niet zal vergeten. De Amerikaanse regisseur is er immers bijna altijd bij als er Oscars uitgedeeld moeten worden: met Election (Reese Witherspoon wil studentenraadverkiezing winnen), Sideways (zijn fetisjacteur Paul Giamatti bestrijdt zijn midlifecrisis met pinot noir), The Descendants (George Clooney in Hawaï) en Nebraska (roadmovie met Bruce Dern als boze, oude zuipschuit). Twee keer won hij ook, voor de scenario’s van Sideways (2004) en The Descendants (2011).

‘Een leraar is een goeie protagonist’, legt Payne uit wanneer hij ons blootvoets ontvangt in een suite van het Londense Soho Hotel. ‘Jaar na jaar geeft hij les in hetzelfde lokaal in hetzelfde gebouw terwijl telkens weer een nieuwe staalkaart van de mensheid passeert onderweg naar roem, rijkdom of de gevangenis. (grijnst) Dat is een uitstekende template. En net zoals de leraar in Election (die de stemming vervalst om het personage van Reese Witherspoon te koeioneren, nvdr.) legt Hunham zijn leerlingen bijna ridicuul hoogdravende idealen op over hoe je moet leven en wat je moet nastreven. Om die idealen vervolgens zélf te verraden.’

Het mirakel van Paynes Winter Break is dat je na een poosje te doen hebt met die verbitterde, met de school vergroeide leerkracht, en dat heeft veel te maken met Paul Giamatti, die zich mag uitleven met onhebbelijk gescheld à la ‘Listen, you hormonal vulgarian’. ‘Is Alex in Stanley Kubricks klassieker A Clockwork Orange leuk? Hij moordt en verkracht! Maar op een perverse manier leef je met hem mee. Het genie van Kubrick zit daar voor iets tussen maar het belangrijkste is de charismatische vertolking van Malcolm McDowell. Mijn alfa en omega is Paul Giamatti. Er is iets inherent kijkbaars en aantrekkelijks aan Paul. Hij doet dramatische dingen met een komische flair en hij doet komische dingen met een dramatische flair. Ik vind hem de beste. Het is soms moeilijk om de financiering rond te krijgen met hem in de hoofdrol. Men vindt hem geen filmster. Onzin! Paul is wél een filmster, je kunt hem alleen niet vergelijken met andere filmsterren. Hij lijkt niet op die spierbundels die vooral tijd in de gym doorbrengen en Chris of Ryan heten.’

Ook de film zelf lijkt met zijn ongehaaste tempo en volwassen thema’s in weinig op de rest van het huidige bioscoopaanbod. De look en de feel keek Payne af van Amerikaanse cinema uit de jaren zeventig. ‘Ik ben een 62 jaar oude filmliefhebber. Ik heb films uit alle mogelijke decennia en landen gezien maar het zijn de commerciële, narratieve Amerikaanse films uit de jaren zeventig die op mijn netvlies gebrand staan. Men zegt dat je muzieksmaak in je tienerjaren wordt gecementeerd. Misschien geldt dat ook voor film. Vandaag vinden we die seventiesfilms kunst en noemen we new Hollywood het laatste gouden tijdperk. Fantastisch. Maar destijds ging ik als op film verzotte tiener gewoon naar de bioscoop en zag ik er de ene kanjer na de andere. Zoals een vis niet beseft dat hij in het water leeft, zo besef je het ook niet wanneer je een gouden tijdperk beleeft.’

Mijnheer Hunham is een onbehouwen stuk chagrijn, maar Payne excelleert zoals steeds in zijn personages ook driedimensionele contouren te geven. Moeten we een zakdoek meenemen naar Winter Break? ‘Sentimentaliteit is het laatste wat ik wil maar emoties mogen zeker wel’, zegt de regisseur. ‘Ik ben de films die mij doen wenen zo dankbaar. Als ik een film kan maken die anderen misschien niet doet huilen maar toch beroert, dan ben ik een gelukkig man.’

Drie eenzame en onderling sterk verschillende zielen die op een veel te groot schooldomein op elkaar aangewezen zijn terwijl alle anderen met hun naasten aan de feestdis zitten. Heeft Payne stiekem een kerstfilm willen maken? ‘Niet met voorbedachten rade! Dat was de insteek echt niet. Maar o, wat hoop ik dat het een kerstfilm wordt. Ik heb het geld nodig’, lacht hij. ‘Je kunt nooit voorspellen of je film na een paar maanden in de bioscopen helemaal uitdooft of net poten krijgt en een lang leven zal leiden. Dat mensen na negentien jaar nog altijd met veel plezier naar Sideways kijken, voelt alsof mijn gebeden verhoord zijn. Hopelijk overkomt het me nog eens.’