Wat weet u van het Belgische leger? Met de documentaire ‘Echo’ licht Ruben Desiere een tipje van de sluier

De intrigerende bioscoopdocumentaire Echo biedt een blik achter de schermen van een voor velen onbekend instituut van ons land: het Belgische leger.

Vroeger had bijna elke man wilde verhalen over zijn tijd bij het Belgische leger. Niet altijd tot grote vreugde van de toehoorders. Na de opschorting van de dienstplicht in 1992 droogden ze logischerwijs op. Intussen heeft de gemiddelde Belg een erg wazig beeld van ‘ons’ leger. Kamp Waes leerde dat niet iedereen slaagt in de opleidingsproeven van de special forces. Maar verder? Weet u meer over dit instituut met een jaarlijks budget van 4,2 miljard euro?

Met de bioscoopdocumentaire Echo dicht filmmaker Ruben Desiere van het Brusselse productiehuis Accattone het gat in onze kennis over defensie slechts een beetje. Dat was ook nooit het aanvalsplan. Hij licht wel, bevreemd door wat hij ziet, een tip van de sluier die over het Belgische leger hangt. En dat wordt gewaardeerd. Echo kreeg een speciale vermelding van de jongerenjury van Film Fest Gent en eindigde op de derde plaats in de publieksstemming.

Desiere kwam bij het leger terecht tijdens het vooronderzoek voor een fictiefilm. Hij volgde een tweetal weken de brede, tien weken lange basisopleiding die je moet doorlopen als je bij defensie aan de slag wil. ‘Die basisopleiding bestaat uit onderdelen die je kent uit films: fysieke training, marcheren, een wapen leren afvuren’, vertelt Desiere. ‘Maar er is ook best veel ruimte voor theoretische en minder voor de hand liggende lessen. Die fascineerden me het meest.’

De fictiefilm is er uiteindelijk nooit gekomen omdat de financiering niet rond raakte, maar de regisseur had wél genoeg stof voor een documentaire. ‘Ik was geïntrigeerd door wat ik had gezien. We kennen de militaire machinerie vooral van fictiefilms waarin soldaten vlot uit vliegtuigen springen. Maar de realiteit is natuurlijk veel grilliger en complexer. De kledij en het materiaal die gebruikt worden tijdens zo’n opleiding in Leopoldsburg zijn dezelfde als in de films, maar de snelheid en spanning ontbreken haast volledig. Het gaat er opvallend alledaags aan toe.’

Met Walter Van Dyck, de commandant van het peloton, vond Desiere een markant personage. Hij is de antithese van de bullebakken die soldaten uitkafferen in oorlogsfilms als Full Metal Jacket. Bijna vaderlijk probeert hij zijn piepjonge klas de basis bij te brengen. Hij schiet zelfs niet uit zijn vel wanneer een rekruut tijdens de les ‘mag je daarop schieten of niet’ verpleegkundigen met een rood kruis een gewettigd doelwit noemt.

Een driedaagse bivak in de Limburgse heide is voor Desiere het hoogtepunt van de opleiding, en van de docu. ‘De jongeren bevinden zich aan de rand van het landschap. Verderop voeren onderwijzers verschillende acties uit. Een schot wordt afgevuurd, een vuurpijl wordt afgeschoten, twee gamellen kletsen tegen elkaar. Het komt erop aan om heel geconcentreerd te kijken en te luisteren. Het had iets van een filmvoorstelling.’

Met het klank- en lichtspel op de heide wordt de blik en het gehoor van de rekruten getraind op militaire interpretatie. Door het onvermijdelijke contrast met een echte oorlogssituatie, heeft het iets theatraals en soms zelfs knulligs. ‘Ook de les waarin amateur-acteurs met interactieve toneeltjes een discussie op gang trekken over thema’s als homoseksualiteit en diversiteit was erg theatraal’, zegt Desiere. ‘De opleiding bestaat voor een groot deel uit het ensceneren van situaties in een poging de rekruten voor te bereiden op mogelijke reële operaties. Door te acteren, door soldaatje te spelen, worden ze soldaat. ’

Maar uiteraard is zelfs het Belgische leger geen spel en komt oorlog door de Russische invasie van Oekraïne akelig dichtbij. ‘Het Belgische leger is niet het felst besproken leger ter wereld, maar vergis je niet: er zijn altijd conflicten en operaties waar het Belgische leger bij betrokken is. De rekruten in de film worden wel degelijk opgeleid om ingezet te worden. Veel onderwijzers zijn in Afghanistan geweest. Hoe gekunsteld het er soms ook uitziet, het spel op de heide is een ernstig spel.’