Voor Gary Oldman was nuchter worden geen keuze: ‘Het was een kwestie van overleven’

In Parthenope, de nieuwe fabel van filmdandy Paolo Sorrentino, speelt Gary Oldman een depressieve en doorzopen schrijver – een rol die akelig dichtbij komt. De Britse karakterkameleon over drank, Hollywood en andere duivels.

Gary Oldman leunt ontspannen achterover op het terras van een luxehotel in Cannes. Hij heeft net de première van zijn nieuwste film Parthenope achter de rug, een sensueel filmfresco in een regie van Paolo Sorrentino. Hij draagt een beige pak en een zonnebril op de neus, terwijl zijn lange, grijze haar tot over de schouders valt. Hij heeft de dandy-achtige flair van een man die zijn wilde, door drank, drugs en turbulente relaties getekende jaren heeft overleefd en nu de rust van zijn leeftijd omarmt.

De karakterkameleon is inmiddels 66 en behoort al veertig jaar tot de top van het Britse acteursgilde. Van zijn doorbraakrol als punkidool Sid Vicious in Sid and Nancy, tot de melancholische graaf in Bram Stoker’s Dracula. Van de uitgebluste spion in Tinker Tailor Soldier Spy tot de getormenteerde Winston Churchill in Darkest Hour, de biopic die hem in 2017 een Oscar opleverde. Oldmans carrière leest als een opwindende rit door de filmgeschiedenis, en met zijn rol als misantropische MI5-agent in de spionageserie Slow Horses wist hij de voorbije jaren ook het kleine scherm op te lichten.

Nu waagt Oldman zich aan een kleurrijke bijrol in Parthenope, de nieuwste film van Paolo Sorrentino. Daarin vertolkt hij de Amerikaanse schrijver John Cheever, de Pulitzerprijswinnende cultauteur die in de jaren vijftig en zestig met zijn korte verhalen de schaduwkanten van de Amerikaanse droom vatte. In de film is Cheever de literaire favoriet van het sensuele titelpersonage, een jonge vrouw die in de immer licht ontvlambare verbeelding van de maker van Il divo, La grande bellezza en The Hand of God het zinnebeeld van Napels moet voorstellen – oftewel Parthenope, zoals de oude Grieken de stad aan de voet van de Vesuvius noemden.

De film is vintage Sorrentino. Lees: wellustig, zonovergoten, bevolkt door flamboyante snuiters en mooie vrouwen en geparfumeerd met existentiële melancholie. Oldman speelt zijn rol als een droeve, melancholische geest die door het verhaal zweeft als een levende herinnering aan vervlogen tijden. Zijn goedmoedige, maar chronisch benevelde Cheever is de belichaming van de literatuur die Parthenope zo bewondert, maar ook een waarschuwing voor de prijs die je betaalt voor een leven in kunst en zelfdestructie.

‘Ik heb lange tijd tussen twee werelden geleefd’, biecht Oldman op, terwijl hij terugdenkt aan zijn roerige verleden als zoon van een alcoholverslaafde vader die zijn gezin verliet toen hij zeven was. ‘Ik heb fouten gemaakt. Ik was lang bang voor stabiliteit, voor een normaal leven. Daardoor heb ik me vaak in nesten gewerkt, of het nu met vrouwen of drank was. Maar dat is wat je mens maakt. En misschien is het ook wel wat me hier heeft gebracht. Ondertussen ben ik al jaren nuchter. Dat was geen keuze voor mij. Het was een kwestie van overleven.’

In Parthenope speel je een alcoholistische schrijver, en ook je personages in David Finchers Mank en Slow Horses slaan flink wat achterover. Put je dan uit je eigen ervaringen, of is het puur acteerwerk?

Gary Oldman: Natuurlijk is het iets anders om echt dronken te zijn dan om te doen alsof, maar ja, er zit onvermijdelijk iets van mijn eigen geschiedenis in. Ik heb altijd gezegd: als je een personage speelt, moet je weten wat er in diens koelkast staat. De jongste jaren was dat vaak gin en vodka. (grijnst) Bij rollen zoals die in Slow Horses, Mank of zelfs Parthenope voel je een zekere herkenning. Je herinnert je hoe het was, hoe het was om in die turbulentie te leven. Acteren is instinctief, je put uit herinneringen en ervaringen, zelfs als je geen expliciete autobiografische link legt. Soms is het simpelweg een kwestie van een bepaalde staat van zijn te begrijpen en dat te vertalen naar een karakter. En soms komt een rol zo dichtbij dat het bijna als thuiskomen aanvoelt – maar dan op een plek waar je eigenlijk liever niet meer komt. Dat was hier zeker het geval.

Je speelt een man die niet alleen verdriet kent, maar ook een diepe eenzaamheid. Hoe benader je zo’n staat van zijn?

Oldman: Eenzaamheid is iets wat je niet kunt nadoen, dat moet je voelen. Vroeger was mijn leven behoorlijk solitair. Acteurs leven vaak als rocksterren: altijd onderweg, altijd op locatie. Jarenlang leefde ik uit een koffer, van hotel naar hotel. Mijn stiefzoon, die zestien is, vindt een hotelovernachting spannend, maar voor mij was het jarenlang gewoon de realiteit. Je kunt in een kamer vol mensen zijn en je toch volledig geïsoleerd voelen – iets wat ook alcoholici maar al te goed begrijpen. Maar ouder worden als acteur heeft zijn voordelen. Je levenservaring wordt rijker en dat sijpelt door in je werk. Je begrijpt beter hoe mensen zich gedragen, wat hen drijft, en dat helpt enorm bij het bouwen van een rol. Het is bijna alsof je als acteur een groot archief opbouwt van gevoelens en herinneringen waaruit je steeds kunt putten.

Voel je na al die jaren in de filmindustrie nog steeds dezelfde passie voor acteren als toen je begon?

Oldman: Ik zou liegen als ik zou zeggen dat het altijd makkelijk is, maar het blijft een avontuur. Elke rol is een uitdaging, en dat is wat ik zo mooi vind aan dit vak. Je kunt niet op automatische piloot werken. Je moet je blijven verdiepen, blijven zoeken. Ik heb in mijn carrière rollen gespeeld die me hebben veranderd – Sid Vicious, Norman uit Léon, Winston Churchill – en dat is iets waar ik altijd naar op zoek ben. Als dat niet meer gebeurt, dan weet ik dat het tijd is om iets anders te doen.

Wat wist je over John Cheever voordat je deze rol aannam?

Oldman: Ik had het script gelezen en ik wist dat hij een belangrijke Amerikaanse schrijver was. That’s it. Ik speel in feite meer een idee van Cheever dan de man zelf. Hij is een melancholische constructie, een archetype van de eenzame, getormenteerde schrijver. Hij is een waarschuwing en een spiegel voor Parthenope. Dit is niet Mank, waar ik scenarist Herman Mankiewicz zo getrouw mogelijk probeerde te spelen. Dit is Paolo’s Cheever. Mijn taak was om hem de juiste toon en aanwezigheid te geven binnen Sorrentino’s universum.

In 1997 kroop je in de regiestoel voor Nil by Mouth, een rauw, semi-autobiografisch arbeidersdrama. Het is bij die ene regieklus gebleven. Denk je eraan om opnieuw te regisseren?

Oldman: Ik probeer het al jaren. Ik had na Nil by Mouth een script, maar de studio wilde er een acteur in die ik niet geschikt vond. Dat project ging dus niet door. Daarna werkte ik drie jaar aan een adaptatie over de beroemde Siamese tweeling Chang en Eng Bunker, maar dat kwam ook niet van de grond. Nu heb ik al elf jaar een project in de pijplijn over fotograaf Eadweard Muybridge, Flying Horse, maar ik krijg het niet gefinancierd. Dat is frustrerend, want het is een fascinerend verhaal. Muybridge was niet alleen een pionier in de fotografie, hij was ook betrokken bij een beruchte rechtszaak omdat hij zijn vrouws minnaar heeft doodgeschoten. Het heeft alles: kunst, wetenschap, moord, rechtspraak. Maar als je geen superheldenfilm maakt, is het lastig om financiering te vinden. Je zou denken dat mensen in Hollywood dol zijn op verhalen over genieën en tragische figuren, maar blijkbaar niet als ze niet in een cape rondlopen.

Zelfs met jouw naam en faam lukt dat niet?

Oldman: Blijkbaar niet. Ik zou de film misschien voor twaalf of veertien miljoen kunnen maken, maar ik heb er dertig nodig. Ik weiger om compromissen te sluiten en dan achteraf te zeggen: ‘Sorry voor die scène, maar we hadden geen geld.’ Je moet het verhaal kunnen vertellen zoals het hoort, of helemaal niet.

Is het moeilijker geworden om financiering te vinden?

Oldman: Absoluut. Tegenwoordig krijg je óf een miljoen dollar óf tweehonderd miljoen. Er is amper nog een middenweg. En dan zeggen ze: ‘We maken geen kostuumfilms meer, dat past niet in ons businessmodel.’ Vroeger nam ik dat persoonlijk, maar nu denk ik: het gebeurt of het gebeurt niet. Ik kan alleen maar een goed script presenteren. En misschien komt het er ooit van. Misschien ook niet. Dat is het lot van veel projecten. Maar de passie blijft. Ik blijf dromen over films die ik wil maken. Het zou me niet verbazen als ik op mijn tachtigste nog steeds pogingen doe om films van de grond te krijgen.

Je bent kieskeurig over de financiering van je projecten, maar hier speel je een kleine rol in een Europese auteursfilm. Waarom?

Oldman: Simpel. Omdat ik met Paolo Sorrentino wilde werken. Ik bewonder zijn films al jaren. Il divo. La grande bellezza. Youth. Wil je nog argumenten? Tijdens een festival aan de Amalfikust werd me gevraagd met wie ik nog graag wilde samenwerken. Ik zei meteen: ‘Sorrentino.’ Paolo hoorde dat, was gecharmeerd en nodigde me uit. Ik zou alles gespeeld hebben, desnoods de Kerstman of de paus. Maar hij bood me deze rol aan en het script was prachtig. Sorrentino’s films hebben iets magisch. Zijn cinematografie, zijn gevoel voor ritme en poëzie, de manier waarop hij menselijke imperfectie viert… Dat alles trok me aan. Zelfs al was het maar een kleine rol, het voelde als iets bijzonders. En laten we eerlijk zijn, een paar dagen op Capri rondhangen is ook geen straf. (lacht)

Het is wellicht ook geen straf om ondertussen al een paar seizoenen vast te zitten in de hitserie Slow Horses. Of beperkt dat je keuzes?

Oldman: Ja, soms. Ik heb al films moeten afwijzen omdat ze botsten met de opnames van Slow Horses. Maar ik hou van de serie, de schrijvers en de acteurs. Het is mijn pensioen. We zijn nu bezig met seizoen vijf en seizoen zes wordt al geschreven. Ik ben blij dat ik het doe. Ik denk dat dit een van de beste rollen van mijn carrière is. Je krijgt niet vaak de kans om zo’n rijk personage te spelen en het seizoen na seizoen verder te ontwikkelen. En laten we eerlijk zijn: als ik deze rol twintig jaar geleden zou hebben gespeeld, had ik waarschijnlijk al drie keer ontslag genomen uit verveling. (lacht) Maar nu zie ik de waarde van iets van lange adem.

Sorrentino’s films gaan vaak over schoonheid en vergankelijkheid. Wat is schoonheid voor jou?

Oldman: Schoonheid is eerlijkheid. De romantische dichter John Keats schreef: ‘Beauty is truth, truth beauty.’ Dat is het. Als iets niet oprecht is, merk je dat. Vriendelijkheid is ook schoonheid, zeker in een wereld vol negativiteit. Iedereen is zo snel om gemeen te zijn, maar echte schoonheid zit in zachtheid en empathie. Het is iets wat ik steeds meer waardeer naarmate ik ouder word. Er is iets bijzonders aan het moment waarop iemand iets zonder bijbedoelingen doet, gewoon omdat het juist voelt. Dat is schoonheid.

Bescherm je jezelf tegen die negativiteit?

Oldman: Absoluut. Ik woon in Palm Springs, Californië. In de stilte, omringd door enkel bergen en een grote hemel. Geen sociale media, geen hectiek. Tijdens de pandemie ging ik drie maanden niet eens naar mijn voordeur. Toen ik die uiteindelijk opende, keek ik de straat op en dacht: ‘Oh, het is er allemaal nog steeds.’ Daarna deed ik de deur weer dicht. En dat vond ik eigenlijk prima. Soms is de wereld mooier als je er een beetje op een afstand naar kijkt.