Abortus is illegaal, clandestiene abortus levensgevaarlijk. In L’événement, een film van Audrey Diwan, strijdt een studente in het Frankrijk van de jaren zestig voor de controle over haar eigen lichaam. Wij gingen op de koffie bij de Franse regisseuse.
1964, Frankrijk. Een studente uit een proletarisch milieu hoopt via hogere studies leerkracht of schrijfster te worden. Een ongewenste zwangerschap dreigt die toekomst in de kiem te smoren. Anne wil ingrijpen, maar staat er alleen voor. Abortus is illegaal: één verkeerde zet en ze kan in de gevangenis belanden of haar leven in gevaar brengen. Het is naar adem happen in L’événement, de film waarmee de Franse regisseuse Audrey Diwan afgelopen september in Venetië de Gouden Leeuw won.
De eerste naar wie Diwan belde met het heuglijke nieuws was Annie Ernaux, de schrijfster van het gelijknamige boek. ‘Ik vond die Gouden Leeuw een vorm van gerechtigdheid’, zegt Audrey Diwan terwijl ze koffie zet in haar appartement in hartje Parijs. ‘De voorbije jaren kreeg Ernaux eindelijk de weerklank die ze al heel lang verdiende. Maar toen L’événement (net opnieuw in het Nederlands uitgegeven als Het voorval , zie ook de recensie in Knack Focus.) in 2000 uitkwam, werd het autobiografische boek op stilte getrakteerd. Dat moet haar gekwetst hebben. Het kostte haar veertig jaar tijd om dat boek te schrijven omdat de pijn lang te levendig was.’
Misschien praten we niet over abortus uit schrik dat het recht ons opnieuw wordt afgenomen.
Hoe kwam je bij Annie Ernauxs boek uit?
Audrey Diwan: Ik heb het boek gelezen toen ik me na een abortus in het onderwerp wilde verdiepen. Het verschil tussen een illegale en een gemedicaliseerde zwangerschapsonderbreking frappeerde me. Ik besefte dat ik nooit had stilgestaan bij de lijdensweg die vrouwen moesten afleggen toen abortus nog illegaal was en schrok van mijn onwetendheid. Een gemedicaliseerde zwangerschapsonderbreking is routineus en veilig, maar een clandestiene abortus maakt je een speelbal van het toeval. Je tast in het duister. Je weet niet wie je moet aanspreken in de hoop dat ze je helpen en niet verraden. Het is nooit mijn doel geweest om een film over abortus te maken, maar het boek raakte me diep.
In tegenstelling tot het boek, schenkt de film wel aandacht aan de seksuele behoeftes van jonge vrouwen. Waarom leek dat je aangewezen?
Diwan: Ernaux laat haar roman beginnen op een moment dat Anne al een keuze heeft gemaakt en stelt die niet meer in vraag. Ze worstelt niet meer met haar seksuele drift. Ze zegt dat ze de liefde als een man bedreef en dat ze pas begreep dat ze het lichaam van een vrouw had toen ze zwanger was. En dat is het zowat. Maar als je één Annie Ernaux adapteert, dan adapteer je tegelijk ook alle andere boeken. In De jaren of De bevroren vrouw heeft Ernaux het wel over seksualiteit. Abortusverboden passen in een oorlog tussen de seksen. Het gaat over controle willen uitoefenen over de vrouw. Anne vecht voor haar vrijheid. De vrijheid om haar intellectuele toekomst te vrijwaren, de vrijheid om haar seksuele behoeftes te bevredigen.
Daar is over nagedacht.
Diwan: In de film bouwen we de seksuele ontluiking van de personages langzaam op. Eerst praten de vriendinnen over seks. Dan vinden ze een pornografische foto en bootst de vriendin masturbatie na. Pas op het einde zie je dat Anne overgaat tot de daad. Het weerspiegelt het seksueel taboe dat begin jaren zestig, aan de vooravond van de seksuele revolutie, nog bestond. Voor het eerst in de geschiedenis bestaat de jeugd als een sociaal corpus. De cafetaria wordt ’s avonds een dancing. Een veel grotere lichamelijkheid is op komst, maar de taboes en verboden zijn er nog. Wat betekende het om een jonge vrouw te zijn in die tijd?
Hoewel abortus is gelegaliseerd, wordt er vandaag nog steeds over gezwegen, zelfs onder goede vrienden of tegenover dichte familie. Waar zijn we bang voor?
Diwan: Die stilte is deel van onze cultuur. We praten niet over een zwangerschapsonderbreking omdat we het nog steeds associëren met een sociale schande. Maar net die schaamte zorgt ervoor dat er nog altijd clandestiene abortussen worden uitgevoerd en die wil je absoluut vermijden. Op het vliegtuig naar Venetië vroeg ik me af of ik tijdens de persconferentie zou vertellen dat ik zelf een abortus heb gehad. Gelukkig merkte Anna Mouglalis (actrice in L’événement , nvdr.) ongedwongen op dat ik drie jaar had gesleuteld aan een film die dat stilzwijgen bestrijdt. Ze had gelijk. Sindsdien verstop ik mijn abortus niet meer. Misschien praten we er ook niet over uit schrik dat het recht ons opnieuw wordt afgenomen. Niets staat in marmer geschreven. Kijk maar naar Polen of Texas, waar ze abortuswetten verstrengen.
Ernaux beschrijft het voorval precies en helder, maar met woorden. Als cineaste ben je verplicht om het allemaal te tonen: de kledij, de school, de abortus. En het kan maar beter juist zijn, of er komt kritiek.
Diwan: Nauwkeurigheid was de sleutelterm. Ernaux vertelde me dat ze destijds maar drie tenues had. Al haar kleren pasten in een kleine koffer waarmee ze pendelde tussen dorp en faculteit. Mijn chef kostumering mocht niet meer kostuums voorzien dan er in zo’n koffertje passen. Dat vertelt namelijk iets over de armoede. We spreken over de eerste proletarische jonge vrouwen met toegang tot hogere studies. Tegenover hun ouders is dat bijna een sociaal verraad. De zoektocht naar de juiste handelingen en instrumenten voor de clandestiene abortus, was een nachtmerrie. Alleen al achterhalen wat voor sondes werden gebruikt, kostte ons weken tijd. Zelfs mét de hulp van een faculteit geneeskunde en een wetenschapsmuseum.
L’événement beklijft omdat je ons bijna volledig onderdompelt in de beleving van het hoofdpersonage. Heb je lang gepiekerd over hoe ver je kon gaan?
Diwan: Je spreekt terecht over een bíjna volledige onderdompeling. Het is de bedoeling dat je voelt wat het personage voelt en door haar ogen naar de wereld kijkt. Maar ik wilde géén volledige inleving. Soms wijken we daarvan af zodat de kijker wat meer tijd en ruimte heeft om te verwerken wat er gebeurt.
Had je schrik dat de film anders te hard zou worden?
Diwan: Ik wil de kijker wel raken, maar niet kwetsen. Zelfs met alle voorzorg, zijn er al toeschouwers flauwgevallen. Vooral mannen, eerlijk gezegd. Ze kunnen zich niet inbeelden wat een vrouw op zo’n moment meemaakt en worden overmand door het geweld. Nu ja, voor ik Ernauxs boek las, besefte ik zelf niet hoe afgrijselijk een clandestiene abortus kan zijn.
Het is super om als vrouw de Gouden Leeuw te winnen. Maar ik wil niet herleid worden tot mijn geslacht.
Heb je andere films als referentie gebruikt?
Diwan: Zeker. Eén referentie zou ik verstikkend vinden. Ik heb er duizenden. Films en boeken. Je kan er je theorie of idee mee aanschouwelijk maken en dat komt het overleg met de jonge acteurs en je medewerkers ten goede. Zo heb ik hoofdrolspeelster Anamaria Vartolomei Sans toit ni loi van Agnès Varda getoond omwille van de vrijheidsdrang van het personage. Rosetta van de broers Dardenne gebruikte ik om ons te doen nadenken over de blik – ik hou van de manier waarop Rosetta altijd naar een horizon kijkt die wij zelf niet zien. Ik bracht ook Son of Saul van László Nemes en Elephant van Gus Van Sant ter sprake. Anna Mouglalis haalde er The Tribe van Miroslav Slaboshpitsky bij voor de abortusscène. Anamaria kwam terug op Girl van Lukas Dhont – vooral dan de scène waarin de meisjes met een wreedheid waarvan ze de omvang zelf niet beseffen, het hoofdpersonage vragen om haar geslacht te tonen.
Je liet vallen dat het budget krap was. Schrok het onderwerp af?
Diwan:Ik mag niet klagen. Een budget boven de drie miljoen euro is mooi, maar niet enorm voor een film die zich in de jaren zestig afspeelt. Dat jaagt het budget meteen de lucht in. Het is nog maar mijn tweede film. Het onderwerp ligt gevoelig. Het 1:37-beeldformaat is ongebruikelijk en de acteurs zijn jong en bijgevolg amper bekend. Er waren genóég redenen om niet in het project te stappen. Ik kan niets bewijzen, maar mijn intuïtie zegt dat sommige potentiële partners nee hebben gezegd tegen de film omdat ze tegen abortus zijn. Na het winnen van de Gouden Leeuw is de film wel wereldwijd aangekocht. Ik ben benieuwd naar de release in Polen en of ik in Texas welkom zal zijn voor een presentatie.
2021 was een historisch jaar voor vrouwelijke regisseurs. Chloé Zhao won de Oscar voor beste film met Nomadland, Julia Ducournau de Gouden Palm met Titane en jij de Gouden Leeuw. Chloé Zhao zetelde in de jury. Heb je met haar kunnen spreken?
Diwan: Meermaals. In Venetië nam Chloé me na de ceremonie apart. ‘Als ze suggereren dat je gewonnen hebt omdat je een vrouw bent, zeg hen dan dat de jury unaniem voor de fílm heeft gekozen.’ Ze hielp me te verweren nog voor ik met dat soort lastige vragen werd geconfronteerd. Ik heb veel reflectietijd nodig gehad om mijn positie in het genderdebat te bepalen. Het is super om als vrouw de Gouden Leeuw te winnen. Maar ik wil niet herleid worden tot mijn geslacht. Als je op mijn geslacht focust, zelfs als je het positief bedoelt, dan reduceer je me. De suggestie dat ik de Gouden Leeuw won omdat ik een vrouw ben, is dan maar één stap verder.
Discussies over male gaze en female gaze zijn niet aan jou besteed?
Diwan: Toch wel. Je blik is deels gedetermineerd door je gender. Met de nadruk op ‘deels’: het is niet omdat je vrouw of man bent dat je films maakt zoals alle andere vrouwen of mannen. Dat is onzin. Je blik is ook de vrucht van een cultuur, een ervaring, een persoonlijkheid en een filmvoorkeur.
Jane Campion zei tijdens een masterclass op het Festival Lumière in Lyon dat ze vragen over haar gender beu was. Maar toen ze die avond een lifetime achievement award won, benadrukten regisseuses Julia Ducournau en Alice Rohrwacher in hun lofredes hoe belangrijk Campion voor hen geweest was. Als groot voorbeeld.
Diwan: Ze is een voorbeeld omdat er tot nu toe helaas weinig vrouwen zijn die grote prijzen wonnen. Ik vind het geweldig wanneer we andere vrouwen inspireren om aan de slag te gaan. Maar ik pas voor een voorbeeldfunctie. Dat is mijn rol niet. Ik ben op mijn vrijheid gesteld. Ik wil doen wat ik wil en niet op mijn tellen moeten passen. Mijn parcours is dat van een cineast. Ik wil films maken en al de rest kan me gestolen worden. Aan de vooravond van de opnames van L’événement parafraseerde Annie Ernaux Anton Tsjechov: ‘Wees juist en de rest komt vanzelf.’ Ik neem dat advies ter harte.
L’événement
Vanaf 9/2 in de bioscoop.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Audrey Diwan
Geboren in 1980 in Parijs.
Schreef verschillende romans en werkte in leidinggevende functies voor tijdschriften als Technikart, Glamour en Stylist.
Zette haar eerste stappen in de filmwereld als scenariste, onder meer voor de films van haar toenmalige partner Cédric Jimenez.
Won in september 2021 de Gouden Leeuw op het festival van Venetië met L’événement, een adaptatie van een autobiografisch boek van Annie Ernaux.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
