‘The Favourite’ is nu al voer voor de eindejaarlijstjes. Dit is waarom
The killing of a sacred Brits filmgenre.
Het filmjaar 2019 brengt al meteen een klepper van formaat: The Favourite. Van ver ziet dat eruit als het zoveelste Britse kostuumdrama, zo eentje dat met hofintriges, parmantige jurken en sprookjesachtige locaties nostalgie opwekt naar tijden die eigenlijk helemaal niet beter of romantischer waren. Van dichtbij is het een verbijsterende, vileine én ongemeen grappige film over de heilloze machtsstrijd tussen de koningin die Engeland begin achttiende eeuw bestuurde en twee hofdames met een machiavellistische inborst. The Favourite is nu al voer voor de eindejaarslijstjes, een onder meer in Venetië bekroond prijsbeest en de voorlopige frontrunner in de race naar de Oscars voor de beste actrices.
Soms is The Favourite zo punk als de Sex Pistols. God save the Queen! Please!
De regisseur kwam overigens niet bepaald met een spreekwoordelijke stiff upper lip ter wereld: Yorgos Lanthimos is geboren en getogen in Athene. Hij leerde de knepen van het vak met dansfilms voor Griekse choreografen, tv-spots, videoclips en theaterstukken. Als filmregisseur kwam hij tien jaar geleden op het voorplan toen hij in Cannes de sectie Un Certain Regard won en vervolgens ook meedong naar een Oscar met Dogtooth, een grappige maar ook ongemakkelijk makende film over drie kinderen die van hun autoritaire vader geen contact mogen hebben met de buitenwereld. Opvolger Alps (2011) was al even onuitgegeven.
Een gebrek aan middelen dreef Lanthimos daarop naar internationale, Engelstalige producties. Ook daarop wist de absurdist moeiteloos zijn stempel op te drukken. In The Lobster (2015) moest een slome burgerman (Colin Farrell) dringend een echtgenote vinden als hij niet in een kreeft wilde veranderen. Het kubrickiaanse The Killing of a Sacred Deer toonde de dramatische ondergang van het perfecte gezin van een hartchirurg (opnieuw Farrell) met een dode op zijn geweten. Met beide films viel Lanthimos in de prijzen in Cannes. The Favourite maakte vorig jaar het mooie weer in Venetië. De eerste tegenvaller heeft zich in tien jaar dus nog niet aangediend. Enige uitleg bij waar u zich aan mag verwachten.
1. Vergeet de geschiedenis
Raar dat nog niemand eerder op het idee gekomen is om Queen Anne eens ten tonele te voeren. Anne zat op de troon van 1702 tot 1714, een scharnierperiode in de Britse geschiedenis, waarin het tweepartijenstelsel ontstond, Engeland en Schotland verenigd werden en het land een oorlog met Frankrijk uitvocht die soms gezien wordt als de eerste moderne (wereld) oorlog. De koningin kreeg zeventien kinderen maar niet één haalde zijn twaalfde verjaardag. Zeventien konijnen moesten haar troosten. Door talloze gezondheidsproblemen, waaronder jicht, zag ze ook fysiek zwaar af. Ze had de intellectuele bagage, de interesse noch het zelfvertrouwen om een rijk te besturen, maar had natuurlijk wel de beslissingsmacht, met als gevolg dat iedereen haar probeerde te manipuleren. Twee hofdames en vertrouwelingen van haar blonken daarin uit, kregen het met elkaar aan de stok en waren ook amoureus verwikkeld met de koningin: Abigail Hill, die zich opwerkte van kamermeid tot Lady Masham, en de legendarisch knappe en gewiekste Sarah Churchill, van wie Winston Churchill en prinses Diana afstamden.
Maar voor een uurtje schooltelevisie komt Yorgos Lanthimos zijn bed niet uit. ‘Waar de feiten ons goed uitkwamen, hebben we ze gerespecteerd. Als ze ons niet goed uitkwamen, gooiden we ze gewoon overboord. Plezant!’ aldus scenarist Tony McNamara. Lanthimos liet zijn verbeelding los op de constant schurende en trekkende driehoeksverhouding tussen de labiele koningin, haar rechterhand en de ambitieuze nieuwelinge. Ze verleiden, verraden, chanteren, misbruiken, manipuleren en straffen elkaar met een nietsontziende passie en wreedheid, hongerend naar macht of liefde. De wetenschap dat hun onbezonnen intieme oorlog gevolgen heeft voor het hele Britse rijk en daarbuiten maakt het spektakel alleen maar pittiger.
2. Vergeet het genre
Hoofse gedachten, stijve omgangsvormen en beleefdheidsformules gaan op de schop in The Favourite. In de plaats krijgt u mensen die elkaar de ogen zouden uitkrabben om hogerop te raken. De pracht en praal van het hof is vooral potsierlijk en werkt op de lachspieren. Pruiken hangen halfstok en het zweet verlelijkt de mannen die helemaal opgaan in hofvertier, zoals als eendenkoers en bloedappelsienen naar een halfnaakt slachtoffer slachtoffer gooien. Yorgos Lanthimos breekt het genre van de kostuumfilm open met een gezonde dosis oneerbiedigheid, vervreemdende camerastandpunten en de wil om te verrassen.
U zult de Griek overigens zelden betrappen op een analyse van zijn eigen werk. En ja, hij zoekt het sacrale soms op en er wordt al eens nagedacht over de diepere betekenis van zijn films. Maar om de kijker bij de les te houden gebruikt hij vooral de oudste truc uit de vertellersbijbel: humor. Die kan absurd, sarcastisch of gewelddadig zijn, maar niets moet. Zo zit in The Favourite ook onvervalste slapstick. Abigail wordt pardoes de gracht in geduwd. Sarah daagt de aan haar draagstoel gekluisterde koningin uit met een potsierlijke, maar heel serieus uitgevoerde, anachronistische dans. Queen Anne is een chagrijnige monarch die dienstknapen uitscheldt of desgevallend een klets verkoopt. Gewoon omdat het kan. ‘Kostuumfilm’ is hier overigens ook vestimentair niet per se zoals u het zich voorstelt. Nicholas Hoult, die landeigenaar en parlementslid Robert Harley vertolkt, moest zich in excentrieke pakken hijsen, gecombineerd met over-the-topmake-up, pruik en hoge hakken, waarmee hij eruitziet als het bastaardkind van een supermodel en een flamboyante dandy. Soms is The Favourite zo punk als de Sex Pistols. God save the Queen! Please!
3. Vergeet de mannen
Een uitgesproken feministisch discours voert Lanthimos niet, maar hij springt wel op de kans om in een historische film een machtige, autoritaire, sluwe vrouw op te voeren. Of nee, niet één maar meteen drie. Deze dames borduren niet, paraderen niet en dromen niet in een bloemenweide van een prins op een wit paard, maar schieten duiven uit de lucht, snauwen venten af, rijden paard, vrijen én bepalen de wereldpolitiek, daarbij amper gehinderd door haast verwaarloosbare mannen met pruiken en tien keer meer make-up. Dat kom je niet vaak tegen.
Het triumviraat geniet van de macht maar alledrie zijn ze ook de slachtoffers van hun kleinmenselijke tekortkomingen, van hun bedenkelijke drijfveren, hun wispelturigheid, impulsiviteit, grootheidswaanzin en gekrenkte gevoelens, al die zaken die van u en ik zo’n gebrekkige wezens maken en waar Lanthimos zo graag mee spot. De drie hoofdrolspeelsters – Olivia Colman als de koningin, Rachel Weisz als Sarah en Emma Stone als Abigail – hebben zich overigens duidelijk geamuseerd met dat voortdurende heen-en-weerspringen tussen comedy, drama en tragedie.
Oscarnominaties liggen in de lijn der verwachtingen. Vooral hoe Colman de vaak groteske koningin toch een zekere waardigheid geeft of achterliggend verdriet suggereert, is sterk. Maar ook Weisz en Stone geven hun personages een innerlijke diepte mee, wat overigens ongebruikelijk is in een Lanthimos-film.
4. Maak er cinema van
Lanthimos heeft nog nooit tweemaal dezelfde film gemaakt maar je herkent zijn werk wel gemakkelijk: een voorkeur voor zwarte humor, zijn uiterst meticuleuze cadrage, de absurde toetsen, de lijzige dialogen, het emotieloze geweld, de steriele decors, de ontmaskering van de wreedheid van de mens en de soms komische, soms vervreemdende onbewogenheid waarmee de acteurs reageren op de vreemdste toestanden. The Favourite wijkt het sterkst af van dat patroon maar blijft ontegensprekelijk het werk van deze regisseur met een eigen filmtaal. Lanthimos draait op 35 mm-film sinds hij het zich financieel kan veroorloven om niet digitaal te draaien. Hier werkte hij samen met Robbie Ryan, de Ierse director of photography die eerder van American Honey en Wuthering Heights zinnenprikkelende werkstukken had gemaakt. Op het soms irritante af zoeken ze onconventionele camerahoeken en ontregelende 360-gradenbewegingen op. Het gebruik van groothoeklenzen maakt van de personages eenzame, miezerige, onbeduidende wezens in de immense salons en de eindeloze paleisgangen. Lanthimos ziet ook niet in waarom hij zich het effect van slow motion of een streep klassieke muziek zou ontzeggen. Hoe eigenaardig, excentriek of ongemakkelijk het soms ook wordt, Lanthimos houdt u in elk geval klaarwakker.
The Favourite
Vanaf 9/1 in de bioscoop.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier