In The Damned trekt Roberto Minervini tot ver achter de frontlinie van de Amerikaanse burgeroorlog. De outsiderchroniqueur over geweld als spektakel, en hoe je als Italiaan Amerika beter begrijpt dan de Amerikanen zelf. ‘Oorlogsfilms zijn politieke wapens.’
De meeste filmmakers dromen ervan om Hollywood te bestormen. Roberto Minervini zoekt zijn heil liever in het hinterland van de States. Al 25 jaar richt de uitgeweken Italiaan – hij arriveerde in 2001 vanuit Ancona in New York – zijn documentair-realistische camera op de randfiguren van zijn adoptieland. In Stop the Pounding Heart (2013) waren dat strenggelovige Texaanse jongeren die worstelen met identiteit en verlangen. In The Other Side (2015) dook hij in het leven van junkies en revolutionaire militieleden uit Louisiana. En zijn nieuwste film The Damned sluit daar naadloos bij aan, ook al verkent hij daarin voor het eerst Amerika’s bevlekte geschiedenis.
De film – die vorig jaar in première ging in de sectie Un Certain Regard in Cannes, waar Minervini ook werd uitgeroepen tot beste regisseur – speelt zich af in 1862 en volgt een groep Union-soldaten die ver weg van de frontlinie doelloos door de plains van Montana trekt. Verwacht vooral geen conventioneel, in sentiment gesopt burgeroorlogsepos, laat staan een neoklassieke western met saloondeuren en gunslingers. Wat je krijgt, is een minimalistische, ontbeende anti-oorlogsfilm, een existentiële zwerftocht door een leeg, koud landschap waar kameraadschap de enige houvast biedt.
De film – die dichter aanschurkt bij Kelly Reichardt dan bij Clint Eastwood – ademt dezelfde hybride stijl als Minervini’s vorige werk, balancerend tussen documentaire en fictie. Hij toont oorlog niet als een strijd tussen goed en kwaad, maar als een desoriënterende leegte. ‘Ik wil geen mythe bouwen, geen helden creëren. Ik wil tonen hoe oorlog aanvoelt: traag en zonder catharsis’, zegt Minervini over zijn eerste kostuumfilm, die een natuurlijke uitbreiding lijkt van zijn oeuvre, dat altijd al ging over vergeten gemeenschappen en de Amerikaanse psyche. ‘Mensen denken dat geschiedenis groots en episch is, maar het is vaak gewoon een aaneenschakeling van onopvallende, pijnlijke momenten.’
Waarom verzet je je tegen het spektakel van oorlog in film?
Roberto Minervini: Omdat oorlogsfilms politieke wapens zijn. Hoe meer je gevechten stilistisch en heroïsch in beeld brengt, hoe meer je ze normaliseert. Romeinen genoten van gladiatorengevechten, wij genieten van epische veldslagen op een scherm. Dat is problematisch. In The Damned toon ik oorlog als iets chaotisch en abrupts. De dood is geen climax, maar ruis op de achtergrond.
Bestaan er überhaupt ‘goede’ oorlogsspektakels?
Minervini: Weinig. Zelfs briljante films als The Deer Hunter eindigen vaak in zelfdestructie of waanzin, alsof dat de enige opties zijn voor iemand die uit een oorlog komt. Maar echte trauma’s blijven gewoon sudderen, als littekens die nooit verdwijnen. Kijk naar Vietnamfilms als Apocalypse Now, Full Metal Jacket of Platoon. Die zijn zo overrompelend dat ze de Vietnamoorlog overheersen, zij zíjn die oorlog. Hollywood heeft de geschiedenis herschreven. Of geannexeerd. De wreedheid van de Vietcong werd uitvergroot, terwijl de Amerikaanse schuld verbleekte. En dat patroon herhaalt zich. Kijk naar hoe Sicario (Denis Villeneuves thriller over de strijd tegen Mexicaanse drugkartels, nvdr.) grenssteden afbeeldt als oorlogsgebieden. Dat beïnvloedt hoe mensen migranten zien. Beelden sturen onze angsten. En je ziet de gevolgen. Xenofobie, rechtsradicalisme, Trump.
‘Romeinen genoten van gladiatorengevechten, wij genieten van epische veldslagen op een scherm. Dat is problematisch.’
The Damned is gedraaid voor de herverkiezing van Trump. Heeft de politieke polarisatie je film beïnvloed?
Minervini: Natuurlijk. De verdeeldheid, de opkomst van paramilitaire groepen, racisme – het zit allemaal in The Damned. In de burgeroorlog werd de slogan ‘In God We Trust’ geboren, en nu dicteert datzelfde religieuze nationalisme de Amerikaanse politiek opnieuw. Alles herhaalt zich.
De Amerikaanse burgeroorlog is al vaak in beeld gebracht, van D.W. Griffiths Birth of a Nation tot Steven Spielbergs Lincoln. Heb je andere films als referentie gebruikt?
Minervini: Ik kijk bewust niet naar andere films voor inspiratie. Maar ik lees wel. Cormac McCarthy, William Faulkner, Dino Buzzati. Vooral Buzzati’s Il deserto dei tartari was belangrijk: wachten op een onvermijdelijke ramp die misschien nooit komt? Dat gevoel zit ook in The Damned. Ik flirt ook met de western. Daarom koos ik de grensgebieden. Frontier territory. De western is een mythe, een romantisering van een gewelddadige tijd. Maar dat geweld moet niet heroïsch zijn. Het kan ook traag en betekenisloos aanvoelen, zoals in mijn film.
Je bent Italiaan, maar filmt Amerikaanse mensen en verhalen. Voel je je een buitenstaander?
Minervini: Soms. Ik kwam naar Amerika voor de liefde – de beste reden die er is, niet? (lacht) Maar een paar maanden later gebeurde 9/11. Plots werd ik met argwaan bekeken. Amerika verklaarde de oorlog aan de wereld, en ik zat daar als een immigrant die moest bewijzen dat hij te vertrouwen was. Die ervaring heeft mijn blik op het land gevormd. Misschien zie en voel ik daardoor dingen die Amerikanen zelf niet meer zien.
‘Na 9/11 werd ik plots met argwaan bekeken. Ik was een immigrant die moest bewijzen dat hij te vertrouwen was. Die ervaring heeft mijn blik op het land gevormd.’
Nogal wat jonge, Italiaanse filmauteurs wonen momenteel in Amerika. Jonas Carpignano, Andrea Pallaoro, jij. Toeval?
Minervini: Misschien. Maar voor mij voelt het bevrijdend. Als buitenstaander kan ik Amerika observeren zonder de blinde vlekken die Amerikanen hebben. Maar noem het geen culturele toe-eigening – ik woon er verdorie al 25 jaar. En trouwens, toe-eigening is de essentie van kunst. Wat is kunst anders dan het verkennen van andere culturen, mensen, gemeenschappen?
Ben je fan van Kelly Reichardt, die met Meek’s Cutoff en First Cow al anti-westerns à la The Damned maakte?
Minervini: Eigenlijk niet. (grijnst) Maar mensen vergelijken mijn werk vaak met dat van haar. Misschien delen we een bepaalde gevoeligheid. Dat is mooi, want het betekent dat de connectie puur is, en geen bewuste hommage.
Over hommages gesproken: je eert je moeder op de aftiteling van The Damned.
Minervini: (knikt) Mijn moeder is anderhalf jaar geleden overleden. Ze was een grassrootspolitica in Italië. Ze was feministisch, activistisch en compromisloos. Ze leerde me dat als je iets gelooft, je dat ook moet uitdragen, ook als het je zou kunnen marginaliseren. Die mentaliteit zit in mijn werk. Het is makkelijker om te conformeren, maar ik wil de status quo uitdagen. Dus nee, je zult me niet gauw in Hollywood een actiewestern zien regisseren. Zelfs al bieden ze me een miljoen aan. (lacht)
The Damned
Nu in de bioscoop.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
