Regisseur Zabou Breitman: ‘In een democratie is een boerka ontoelaatbaar’

‘Een boerka is verschrikkelijk. Het is in een democratische lekenstaat ontoelaatbaar, ondenkbaar zelfs.’ Dat zegt geen politicus die goedkoop wil scoren, wel Zabou Breitman, coregisseur van Les hirondelles de Kaboul, een meeslepende animatiefilm over ontmenselijking onder het talibanbewind.

Zucht niet te gauw ‘Daar is de boerkadiscussie weer’. De op de festivals van Cannes en Annecy geprezen Franse animatiefilm Les hirondelles de Kaboul neemt u mee naar het Kaboel van twintig jaar geleden, waar de boerka géén randverschijnsel was. Het wrede en misogyne talibanbewind verbood er vrouwen om zonder boerka in het openbaar te verschijnen.

Het regisseursduo, de ervaren Zabou Breitman en de grafisch sterke debutante Eléa Gobbé-Mévellec, schetsen hoe verstikkend en ontmenselijkend de verdrukking was in een adaptatie van de gelijknamige bestseller van de Algerijnse auteur Yasmina Khadra. ‘We hebben niet de pretentie om de Afghaanse realiteit te schetsen’, zegt Breitman. ‘Wij vertellen een verhaal, een liefdesverhaal dat bol staat van de tragiek. Bovendien hebben we niet zomaar voor animatie gekozen. De abstractie van animatie gunt de kijker net als de lezer van het boek veel ruimte voor interpretatie, veel meer dan een live-actionfilm.’

Zachte, impressionistische aquareltekeningen tonen de brutaliteit van het talibanregime. ‘Ik vind niet dat de zachte animatie de harde werkelijkheid verzacht. Ik vind dat ze haar nog wreder maakt’, licht Gobbé-Mévellec toe. ‘Dat zachte was géén vooropgesteld doel. We tekenden en tonen het Kaboel dat we gezien hebben. Kaboel is eigenlijk een erg mooie stad, met dank aan een specifiek licht, dat je nergens anders ziet. We hebben er een belangrijk grafisch element van gemaakt, want het leent zich geweldig tot een dramatische mise-en-scène. Het verblindende witte licht is een perfect excuus om details naar believen te doen verschijnen of verdwijnen.’

Verpletterd

Een beklijvende scène vanuit het gezichtpunt van een vrouw in een boerka verduidelijkt welk gevoel het geeft om op een snikhete dag in zo’n kledingstuk over straat te lopen. ‘We hebben allemaal eens zo’n Afghaanse boerka aangetrokken. Dan pas besef je hoe onvoorstelbaar benauwend dat is. Die ervaring wilden we absoluut aan het publiek meegeven’, zegt Gobbé-Mévellec. Het idee voor de point of view-beelden werd ontleend aan de muziekvideo Burka Blue van de Burka Band, een punkband van drie jonge Afghaanse vrouwen die onder de taliban actief was. Het nummer is in de film verwerkt.

‘Wist je dat de boerka het zicht van de vrouwen zodanig belemmert dat ze regelmatig worden verpletterd door vrachtwagens die ze niet zien aankomen? Die walgelijke, technische details zijn belangrijk omdat ze dat vreselijke leven onder de taliban ineens heel concreet maken. Mij sneed het de adem af’, bekent Breitman. Een boerkaverbod vindt ze ‘uiteraard’ een goed idee. ‘Ik weet niet wat ik daarover moet zeggen. Zo’n boerka is verschrikkelijk. In een democratische lekenstaat is een boerka ontoelaatbaar. Ondenkbaar zelfs.’

Voor blinde haat jegens de taliban past Breitman. ‘Het Afghaanse volk is heel vaak onderdrukt, beschadigd en tegengewerkt. Het is een fijn, intelligent volk, maar ze belanden van de ene oorlog in de andere, en de ene vijand volgt de andere op. Soms vraagt een mens zich af: wanneer houdt dit ooit op? Toch zou ik de taliban niet als het pure kwaad bestempelen. Dat is veel te makkelijk. Wat ze doen is verschrikkelijk, maar jammer genoeg is ook dat des mensen. Als filantroop vind ik het vreselijk om dat te moeten erkennen.’

Melancholie als verzet

In Les hirondelles de Kaboul verliest zelfs een idealist die intens meeleeft met het schrijnende gebrek aan vrijheid van zijn vrouw zijn menselijkheid: hij neemt deel aan een steniging. Toch verdrinkt de film niet in gruwel en radeloosheid. Er is een sprankel hoop. ‘In het boek is de jonge vrouw een advocate. Wij hebben van haar een tekenares gemaakt die in het geheim blijft tekenen. Al tekenend projecteert ze zichzelf in de toekomst. Het is haar vorm van verzet, want de taliban verbiedt tekenen en mensen afbeelden.’

Ook melancholie vond zijn weg naar de film. ‘Melancholie is eveneens een vorm van verzet. Nostalgie niet. In nostalgie zit geen verzet maar gelatenheid, en dat stoort me een beetje. Ik spreek over de melancholie van die ene bloem die tussen het beton bloeit, over de schoonheid die niet kapot te krijgen is. Melancholie is een sentiment waar ik enorm van hou. Het is horror met een vleug hoop, spijt en poëzie. We hebben daar niet naar hoeven te zoeken. Dat zit in ons.’ Niet het trieste of wrede brengt Breitman aan het huilen maar ‘een glimp van de mogelijkheid dat het straks anders wordt, de hoop die opvliegt en ons sprakeloos achterlaat, de liefde die zelfs in het donkerste uur kan ontvlammen. Dat is niet niks.’