Realisme en animatie werken elkaar in de hand in het aangrijpende vluchtelingenverhaal ‘Flee’

De kans dat de documentaire animatiefilm Flee u niet beroert, is flinterdun.

Academicus Amin Nawabi staat op het punt Kopenhagen in te ruilen voor een opdracht aan de Amerikaanse Princeton-universiteit, maar toch spreekt uit zijn stem vooral een haast ondraaglijke droefheid. Niet omdat hij een teleurgestelde levensgezel achterlaat of omdat hij geen zin heeft in deze nieuwe stap in zijn beloftevolle carrière maar omdat hij voor het eerst over zijn jeugd in de Afghaanse hoofdstad Kaboel spreekt en over zijn schrikbarend wedervaren als minderjarige homoseksuele vluchteling. Om meerdere reden heeft hij daar altijd over gezwegen. Een daarvan is de nodeloze schrik om op leugens betrapt te worden en na al die jaren alsnog uit Denemarken gedeporteerd te worden. Een andere is dat het zo’n traumatische geschiedenis is. Maar heb je toekomst als je je verleden eeuwig ontvlucht?

Met horten en stoten en vergissingen die eigen zijn aan de feilbaarheid van het geheugen doet de man zijn verhaal aan een vriend die hij al kent sinds de middelbare school: de Deense documentairemaker Jonas Poher Rasmussen. Omdat hij niet herleid wil worden tot zijn verleden wenst hij anoniem te blijven. Amin is een pseudoniem. U zult hem ook niet herkennen als u ooit in Kopenhagen in pakweg hetzelfde restaurant zou dineren. Flee is behalve een documentaire namelijk ook een animatiefilm. Je hoort Amins aangrijpend aangeslagen stem maar je ziet een getekende figuur.

In de kern is Flee die getuigenis maar Rasmussen maakt er een echte film van. Bong Joon-ho, de Koreaanse regisseur die zowel de Oscar als de Gouden Palm won met Parasite, noemt Flee zelfs het aangrijpendste stukje cinema van 2021. De Academy ging daar deels in mee en nomineerde Flee voor de Oscars voor beste animatiefilm, beste documentaire en beste internationale film, een hattrick die nog nooit eerder was voorgekomen. (Uiteindelijk verzilverde Flee geen enkele van die drie nominaties.)

De combinatie van documentaire en animatie werkt minstens zo goed als in Waltz with Bashir, over de oorlog in Libanon in de jaren tachtig. Hier maakt de animatie dat Amins jeugdherinneringen perfect tot leven gebracht kunnen worden. In het Kaboel van de jaren tachtig huppelt hij graag rond in meisjeskleren en kijkt hij verlekkerd naar een poster met de gespierde Jean-Claude Van Damme. Wanneer de Taliban de macht grijpen en de vader na een arrestatie spoorloos verdwijnt, vlucht het gezin naar Moskou. Ze maken er de opening van de eerste McDonald’s mee maar ook corruptie, agressie en uitbuiting. Russische agenten blijken de evenknie van scrupuleloze mensensmokkelaars. Levensgevaarlijke pogingen om clandestien familie in Zweden te bereiken lopen dramatisch af. Archiefbeelden herinneren eraan dat Flee een trieste realiteit schetst. Realisme ruimte omgekeerd plaats voor abstractere, expressievere animatie wanneer de complexe gevoelens hoog oplopen.

Van tel is vooral dat het werkt. Ook al blijven er best veel vragen onbeantwoord, je leeft mee met de jonge vluchteling. Amins getuigenis grijpt naar de keel. En – mooier kan zo’n lelijk verhaal niet eindigen – het doorbreken van de stilte loont.