‘Memoria’ van filmsjamaan Weerasethakul: rampenfilm zonder ramp, familiedrama zonder drama

In het mysterieuze Memoria droomt filmsjamaan Apichatpong Weerasethakul van vreemde geluiden en vage herinneringen, met Tilda Swinton als gids en antenne.

De Britse bloemenkweekster Jessica trekt naar Bogotá om haar zieke zus te bezoeken. Daar wordt ze plots uit haar slaap gewekt door een akelige knal, maar ze kan het bevreemdende, intens aardse geluid niet thuisbrengen, zelfs niet met de hulp van een geluidsingenieur. Wat nog enger is: niemand anders lijkt het te kunnen horen, wat ze tot haar horreur – en die van de kijker – ontdekt tijdens een dinertje met haar schoonfamilie. Opereert Jessica’s gehoor op abnormale frequenties? Lijdt ze, ver van huis en uit haar gewone habitat, aan een psychische stoornis? Of gaat het om een signaal from outer space dat zij als enige blijkt op te vangen?

Het is een synopsis die meteen aan Steven Spielbergs sf-klassieker Close Encounters of the Third Kind (1977) doet denken, en aan suspense en mysterie ontbreekt het het afwisselend Engels en Spaans gesproken, maar vooral in stilte gehulde Memoria niet. Alleen serveert de Thaise zenmeester Apichatpong Weerasethakul je die op zijn bekende, meditatieve largotempo en in zijn franjeloze, naturalistische stijl die lichtjaren van de gebruikelijke sciencefictionfanfare uit Hollywood verwijderd is.

Hoewel het zijn eerste uitstap in den vreemde is, met de Colombiaanse stad Bogotá en het Amazonewoud als decors, en de Schotse Tilda Swinton als muze, ligt de film volledig in de lijn van zijn eerdere koortsdromen, zoals Tropical Malady (2004), Uncle Boonmee Who Can Recall His Past Lives (2010) en Cemetery of Splendour (2015). Het is een enigmatische trip die je met zijn geduldig observerende takes en poëtische associaties zowaar doet geloven dat er meer is tussen hemel en aarde, en dat verschillende realiteiten wel degelijk naast elkaar kunnen bestaan. Of tenminste toch voor zolang Weerasethakul de tijd en jezelf als kijker onder zijn stolp zet.

Zou het kunnen dat elk geluid dat ooit werd voortgebracht nog steeds ergens in de kosmos te horen is? Dolen de doden van de pre-Colombiaanse beschavingen in onze moderne, materialistische wereld rond? Kun je herinneringen oprakelen aan eerdere levens, incarnaties en volksopstanden? En waaruit bestaat menselijke communicatie nu eigenlijk, behalve uit geluidsgolven? Het zijn diepe vragen die Weerasethakul weer eens stelt. Maar hij stelt ze met absorberende lichtheid, met hier en daar een jump scare zonder jump, met een bezoekje aan een bibliotheek en de Colombiaanse jungle, met toeterende autoalarmen en vooral: met de bescheidenheid van een boeddhistische monnik.

Die zoektocht naar een verloren tijd resulteert ook nu in een straf staaltje slow cinema dat betovert en intrigeert, ook al geeft het nooit zijn geheimen prijs, zelfs niet in de exuberante climax. Of is grotesk een beter woord? Daarbij maakt Weerasethakul slim gebruik van Swintons spookachtige persona als de blanke bloemiste die door een exotisch landschap doolt op zoek naar de wortels van haar al dan niet ingebeelde oerknal, en vooral: op zoek naar die van zichzelf.

Denk rampenfilm zonder ramp. Denk familiedrama zonder drama. Denk thriller zonder thrills. Denk Close Encounters zonder encounter. Of beter nog: denk helemaal niks, en wandel, zoek, dicht en droom mee met Joe Weerasethakul: filmmaker, filosoof en sjamaan in één.