Kan een film over Dick Cheney de wereld veranderen? ‘Nee, maar wel bijdragen aan de goede zaak’

Niet elke machtswellusteling in het Witte Huis is een aandachtshoer. Neem nu Dick Cheney, de sluwe vicepresident van George W. Bush die de VS meesleepte in de tweede Golfoorlog. Met het voor acht Oscars genomineerde Vice schildert Adam McKay zijn weinig flatterende portret. ‘In politieke oorlogvoering kent Cheney zijn gelijke niet.’

Komedies als Anchorman en Step Brothers regisseren: dat leek lange tijd het enige wat Adam McKay interesseerde. Drie jaar geleden werd hij alsnog een stuk ambitieuzer en schoolde hij zichzelf om tot een satirische chroniqueur van de VS. Met veel humor en de hulp van Brad Pitt, Christian Bale, Ryan Gosling en Steve Carell legde hij in The Big Short uit wat rommelkredieten, hefboomfondsen en gekwadrateerde collateralized debt obligations waren en hoe de financiële crisis van 2008 ontstond. De film werd voor vijf Oscars genomineerd, McKay won die voor het beste bewerkte scenario.

Met acht Oscarnominaties doet Vice het nog beter. Opnieuw belicht McKay een zwarte pagina uit de Amerikaanse geschiedenis. Vice is het oneerbiedige portret annex gesjeesde levensverhaal van Dick Cheney. Kent u hem nog? Hij zou liever hebben van niet. Cheney is de vicepresident die de aanslagen van elf september 2001 aangreep om zijn macht uit te breiden en die president George W. Bush overtuigde om onder het mom van een war on terror Irak binnen te vallen. Dat is veel macht voor iemand die zijn universitaire studies niet kon afmaken en zijn dagen aanvankelijk vulde met braspartijen.

Om de sinistere machtspoliticus neer te zetten vrat Christian Bale zich twintig kilo dikker. De rol van echtgenote Lynne Cheney ging naar Amy Adams. Steve Carell nam Donald Rumsfeld voor zijn rekening, Sam Rockwell president George W. Bush. Op Carell na zijn ze allen genomineerd voor een Oscar.

‘Cheneys steile klim naar de macht is een van de meest onwaarschijnlijke uit de geschiedenis van de VS’, zegt McKay op zijn Amerikaans: luid en zelfverzekerd, kauwgom in de mond. ‘Als scholier was hij middelmaat, maar aan de universiteit liep het mis. In Wyoming is hij tweemaal gearresteerd voor rijden onder invloed. Hij dronk zich bijna dagelijks een stuk in de kraag en raakte meermaals betrokken bij vechtpartijen in bars. Twaalf jaar later was die Jan Modaal plots de stafchef van het Witte Huis. En daar hield het niet op. Onder president George W. Bush vond hij het vicepresidentschap opnieuw uit. Hij wijzigde de koers die Amerika zou varen en veranderde het geopolitieke landschap ingrijpend. En wat is er over hem geweten? Haast niets.’

Dat Dick Cheney in de schaduw werkte, maakt het toch alleen maar boeiender?

Adam McKay:Yeah! We hebben ons niet laten kennen. Toen we hem in ons verdiepten, borrelden allerlei vragen op en begonnen we verbanden te leggen. Je probeert uit de schaarse informatie die beschikbaar is zoveel mogelijk af te leiden. Ik vergelijk dat graag met door een radiotelescoop kijken. Je ziet het zwarte gat niet, maar uit het afwijkende gedrag van een ster kun je wel afleiden dat daar ergens een zwart gat moet zijn. Daarnaast hebben we journalisten ingehuurd om off the record familievrienden, streekgenoten en mensen uit de politiek te interviewen. Die hebben veel van onze vermoedens bevestigd. Zonder hun inbreng was er geen film geweest.

Vice is geen docu maar een spéélfilm. Waarom heb je zoveel energie in de research gestopt?

McKay: Het is fictie, maar we wilden de waarheid zo dicht mogelijk benaderen. Te veel gissen of speculeren zou nefast geweest zijn voor de film. We wilden weten hoe de vork in de steel zat en ons niet laten afschrikken door het feit dat Cheney zelf altijd zeer flexibel met de waarheid is omgesprongen. Bovendien stond het zo goed als vast dat rechts Amerika Vice onder de loep zou nemen en zou proberen om ons op het kleinste foutje te betrappen, om ons er vervolgens van te beschuldigen dat we alles uit onze duim hadden gezogen.

Die rechtervleugel noemt jou een leftie. Terecht?

McKay: Ik zie mezelf niet als een leftie. Ik beroep me liever op gezond verstand. The Big Short was niet links. Het was een weergave van de feiten. Economisten, hedgefondsspecialisten en zelfs Mervyn King, de ex-gouverneur van de Bank of England, hebben dat bevestigd.

Ik was destijds fel gekant tegen de oorlog in Irak. Ik deed mee aan protestmarsen en schreef er enkele opiniestukken over. Mensen noemden me toen ook een linkse rakker. Toen achteraf duidelijk werd dat er geen enkele reden was voor die invasie, heb ik sommigen van hen gevraagd of ze me nog altijd een leftie vonden. In Amerika zijn we heel goed in het marginaliseren van mensen door er een etiket op te kleven. Dat leidt de aandacht af van de feiten.

Je kent een heel grote rol toe aan Lynne, de echtgenote van Cheney. Je maakt er net geen Lady Macbeth van.

McKay: Ik vergelijk Vice liever met Sid and Nancy. (lacht)

Die film over de sterke band tussen Sex Pistols-bassist Sid Vicious en zijn partner-in-punk Nancy Spungen? Dat moet je even uitleggen.

McKay: Je kunt niet over Dick Cheney praten zonder het over Lynne te hebben. Cheney was zot van Lynne. Hij was bereid om alles voor haar te doen. Had hij Lynne niet ontmoet, dan was er niets van hem terechtgekomen. Dat is ons keer op keer bevestigd door mensen uit zijn omgeving. Lynne was hyperambitieus. Wie met Lynne trouwt, wordt president of minstens vicepresident, zo werd gezegd. Niets of niemand houdt haar tegen. Het is niet Dick Cheney maar Dick & Lynne Cheney. Ze zijn met twee.

Als Lynne Cheney zo machtsbelust is als jij beweert, waarom streefde ze dan zelf geen politieke carrière na?

McKay: We spreken hier over het Wyoming van de jaren vijftig, een héél conservatieve staat. Het Wyoming van de jaren vijftig is zowat equivalent van Massachusetts van de jaren 1890. (lacht) In haar autobiografie wijdt Lynne Cheney een heel hoofdstuk aan de vrouwelijke leerkrachten die ze heeft gehad. En waarom? Andere rolmodellen waren er niet. Een vrouw was een huisvrouw, een lerares of een verpleegster. Andere opties waren er niet.

Lynne Cheney was een uitmuntende studente. Ze werkte voor een oliebaron die haar graag een beurs had geschonken om aan de universiteit van Yale te studeren. Maar Yale liet toen nog geen vrouwen toe. Dus vroeg Lynne om de beurs aan haar vriendje Dick te geven. Dick moest haar ambities waarmaken. Ze schreef overigens een twintigtal boeken, werkte voor de denktank American Enterprise Institute en zat het National Endowment for the Humanities voor. In normale omstandigheden zou ze het zeker tot senator hebben geschopt. Ze is daarvoor uit het juiste hout gesneden.

Heb je de Cheneys benaderd? Kun je zomaar een film maken over mensen die dat niet willen?

McKay: Het zijn publieke figuren en we gebruiken informatie die openbaar is. In de VS volstaat dat. Maar goed ook. Ik heb geen contact gezocht met de Cheneys. Ten eerste zouden ze nooit hebben ingestemd met de film, en ten tweede: zodra je hen op de hoogte stelt, kunnen ze zeggen dat ze bij de film betrokken zijn en proberen om de productie tegen te houden. Laat er geen enkele twijfel over bestaan: Vice is een ongeautoriseerde biografie van de Cheneys. Maar geloof me, we hebben het spel eerlijk gespeeld. Hoe saillant een scène potentieel ook was, als er geen duidelijk bewijs voor was, liet ik ze weg. De Cheneys hebben nog niet gereageerd en ik verwacht dat dat zo zal blijven. Liz Cheney, hun dochter die de politiek is ingegaan, heeft zich wel héél kwaad gemaakt op Christian Bale. Die bedankte Satan tijdens zijn overwinningsspeech op de Golden Globes. (grijnst)

Zou het niet kunnen dat Dick Cheney zich best wel kan vinden in je portret? Tenslotte heeft nergens spijt van, zelfs niet van de invasie van Irak.

McKay: Ik denk dat dus ook. Dick Cheney heeft een olifantenhuid en wat we vertellen is gewoon waar. Mogelijk vloekt hij op het laatste stukje over zijn dochter Mary (die met een vrouw samenwoont en zich verraden voelde toen haar zus Liz zich publiekelijk tegen het homohuwelijk kantte, nvdr.). Maar op de rest is zijn reactie volgens mij: ‘Yep, dat hebben wij gerealiseerd!’ Hij geeft toe dat hij een grote rol speelde in de beslissing om Irak binnen te vallen. Hij vindt dat nog altijd een goed idee. Ook vandaag nog verdedigt hij de marteltechnieken die daar werden toegepast. Volgens mij is hij trots op de jaren dat hij de macht uitoefende. Ik hoor zeggen dat hij de bijnaam Darth Vader wel kan smaken.

Naar verluidt keek hij in het midden van de nacht graag naar The Godfather, met een plateau broodjes of een kom spaghetti op de schoot. Tot zes keer toe zou dat gebeurd zijn. Ik vind dat veelzeggend. Cheney herkent zich in The Godfather. Hij weet wat hij doet en geniet intens van de macht.

Waar was het hem om te doen? Bekendheid kan het niet geweest zijn. Blijft over: geld, macht, prestige of ideologie.

McKay: Dick Cheney was verslaafd aan de macht. Pure, onversneden macht was de nectar waar hij niet kon van afblijven. De lakens uitdelen in het Witte Huis, kunnen beslissen dat een land wordt gebombardeerd. Wéten dat je beslissingen gevolgen hebben voor de hele wereld. Dat soort macht is onwaarschijnlijk verslavend en verleidelijk. Het geld is mooi meegenomen, maar het was Dick om de macht en de bijbehorende kick te doen.

James Mann, de auteur van het boek Rise of the Vulcans: The History of Bush’s War Cabinet, houdt niet van mijn film omdat ik het nauwelijks over ideologie heb. Maar volgens mij volgde Cheney helemaal geen ideologie.

Je noemt Cheney een genie. Tijdens zijn schooljaren was daar alvast niets van te merken.

McKay: Ik bedoel een specifiek soort genialiteit. Weinig mensen weten beter hoe de Amerikaanse regering en de politieke bureaucratie werken dan Dick Cheney. Hij had geen talent voor school, wel voor politieke spelletjes. Hij schakelde de ene politieke tegenstander na de andere uit, klom alsmaar hoger op de ladder en bleef maar aan macht winnen. Het vicepresidentschap is doorgaans een lege doos, maar hij trok wél aan de touwtjes toen hij vicepresident was. In dat opzicht was hij geniaal. Ik bedoel dat niet goed of slecht. Het is een vaststelling.

Zou ik hem verstandig noemen? In de verste verte niet! Maar wat betreft politieke oorlogvoering en gekonkelfoes kende hij zijn gelijke niet. Zelfs de gehaaide Henry Kissinger (minister van Buitenlandse Zaken onder de presidenten Richard Nixon en Gerald Ford, nvdr.) was onder de indruk en noemde Cheney de perfecte mix van bureaucratische intelligentie en ambitie.

Om toch een klein beetje te lijken op Cheney, een zwaarlijvige hartpatiënt, moest Christian ‘Batman’ Bale twintig kilo aankomen. Is dat wel medisch verantwoord?

McKay: Zonder medisch toezicht had hij van mij niet mogen verdikken! Als iemand die al vaak is aangekomen en vermagerd – jammer genoeg niet voor rollen – weet ik heel goed hoe gevaarlijk dat kan zijn.

Ik maak films die ik zelf wil zien. Christian Bale als Dick Cheney, dat is iets waarvoor ik zelf uit de sofa zou komen. Dat zou ik niet doen mocht ene Joe Smith Cheney spelen. Zelfs al doet die Joe Smith het goed.

Bale doet het goed en kan zondag een Oscar winnen. Maar voor hetzelfde geld gaat alle aandacht naar zijn performance en verliest de kijker het onderwerp uit het oog.

McKay: Dat gevaar loop je niet als je met Bale werkt. Ik weet hoe goed hij is, hoe diep hij gaat. Cheney is een ondoordringbaar personage. Ik wilde geen imitator maar iemand die zijn psyche zou ontrafelen. Bale overtrof mijn grootste verwachtingen. Zijn vertolking blaast me omver.

Natuurlijk moet je een beetje op je personage lijken. Een verschil van veertig jaar en veertig kilo moffel je niet zomaar weg. Maar ik kijk toch vooral naar talent. Sommige acteurs maken nooit een misstap. Heb jij Amy Adams, Sam Rockwell, Steve Carrell en Christian Bale al eens op hun bek zien gaan? Ik ook niet.

Hoeveel macht ken je Vice toe? Wat vermag film?

McKay: Eén film redt de wereld niet, maar dit soort films blijft wel lang hangen. De mensen pikken wel degelijk dingen op. Bijvoorbeeld dat Roger Ailes voor de regering-Nixon werkte en Fox News heeft opgericht om via conservatief nieuws aan politiek te doen. Ik vind dat schokkend. Als je dat verhaal kent, dan kun je toch niet geloven dat Fox News claimt dat ze aan onpartijdige berichtgeving doen. Naar aanleiding van Vice hoorde ik de voorbije weken mensen ineens debatteren over de unitary executive theory(een omstreden juridische theorie die Amerikaanse presidenten ondemocratisch veel macht toekent, nvdr.). Dat maakt me énorm trots. The Big Short had dat effect ook: ineens namen mensen termen in de mond waar ze voorheen bang van waren en discussieerden ze mee over de oorzaken en gevolgen van de financiële crisis. Eén film zal Amerika niet veranderen, maar hij kan wel bijdragen tot de goede zaak.