Juanita Onzaga, de Belgische die Colombia naar Cannes haalt: ‘Mijn generatie mist het gewicht van religie’

Met Our Song To War, haar documentaire over de kracht van verhalen in het naoorlogse Colombia, is Juanita Onzaga een van de Belgische speerpunten op het Festival van Cannes. ‘Wat veel mensen spiritualiteit noemen, noem ik nieuwsgierigheid.’

Lichtjes buiten adem komt Juanita Onzaga het Brusselse Beursgebouw binnengesneld. ‘Sorry dat ik wat later ben, mijn vorige meeting is uitgelopen.’

‘Koffie?’

Lachend kijkt ze mij aan. ‘Koffie kan ik altijd gebruiken.’

Snappen we, want de 27-jarige Onzaga is in ijltempo naam aan het maken. Vorig jaar nog won de Belgisch-Colombiaanse regisseuse de internationale juryprijs voor beste kortfilm tijdens het filmfestival van Berlijn met haar afstudeerproject The Jungle Knows You Better Than You Do. Nu is ze met Our Song To War, een uitgebreide versie van een documentaire die ze voor de Canvasreeks 4×7 maakte, geselecteerd voor Quinzaine des Réalisateurs, een parallelle competitie aan het Festival van Cannes waar onder meer Spike Lee en de gebroeders Dardenne vroeg in hun carrière werden ontdekte.

Maar een week voor Onzaga naar Cannes trekt, moet er nog gesleuteld worden aan Our Song To War, een bezwerende trip naar de door geesten gedomineerde Colombiaanse regio Bojayá. ‘De versie die ik inzond, was nog niet helemaal klaar’, vertelt de jonge cineaste. ‘Bovendien moest de hele documentaire nog in het Frans vertaald worden. Gelukkig heb ik een paar vrienden die vloeiend Frans spreken en me wilden helpen, al moet ik toegeven dat ik hen niet echt een andere keuze heb gegeven.’

Eerst de Berlinale, nu Cannes: je carrière als filmmaker kreeg het voorbije jaar een stevige boost. Toch maar goed dat je geen literatuur bent gaan studeren in Parijs dan, zoals het plan was op je zeventiende?

ONZAGA: Ik ben naar Parijs getrokken met een heel romantisch beeld in mijn hoofd, dat totaal niet overeen bleek te komen met de realiteit. (lacht) Ik begon door Europa te reizen, ontmoette mijn Vlaamse ex-vriend en ontdekte dat de filmscholen in België kwaliteitsvolle en betaalbare opleidingen aanbieden. Uiteindelijk besloot ik om mijn leven en mijn filmcarrière hier verder uit te bouwen. Zo is alles in mijn leven de uitkomst van omstandigheden.

Denk je dat ook over je Cannes-selectie?

ONZAGA: Ik weet eigenlijk nog altijd niet hoe die film er is gekomen. (lacht) Zo gaat het al mijn hele leven. Ik weet niet wat ik hier doe of hoe ik die film heb gemaakt, maar niks van dat alles gebeurt zomaar. Ik geloof heel sterk in het lot.

Ben je ook gelovig in de meer klassieke zin van het woord?

ONZAGA: Neen, totaal niet. Ik groeide op in een heel gelovig, katholiek gezin en verloor mijn vader toen ik nog heel jong was. Na zijn dood geloofden ik en mijn broer in niets of niemand meer. Natuurlijk was er geen God, waarom zou die anders hebben toegestaan dat onze vader zomaar van ons werd afgepakt?

Dus neen, ik ben niet religieus, maar ik ben wel heel benieuwd naar waar andere mensen in geloven en hoe dat hun denken beïnvloedt. Zo ben ik op mijn achttiende drie maanden naar India gereisd om er deel uit te maken van verschillende hindoeïstische vieringen. Toen pas zag ik wat geloof kan doen voor mensen. Het laat je terugvallen op je roots, op je geheugen en op de gemeenschap rondom jou.

Dat is ook een van de centrale thema’s in Our Song To War. De film toont hoe praten met de doden en met geesten mensen kan helpen om een plaats te geven aan de vreselijke dingen die gebeurd zijn tijdens de oorlog en om door te gaan met leven. De kracht van verhalen vertellen is menselijk universeel, net als geloven. In mijn ogen staan die ervaringen los van specifieke religies.

Spiritualiteit speelt een centrale rol in je werk. In Our Song To War zoeken mensen bijvoorbeeld hulp in het hogere om te leren omgaan met de naweeën van de guerrilla-oorlog.

ONZAGA: Veel mensen noemen het spiritualiteit, maar ik noem het nieuwsgierigheid. Ik ben ervan overtuigd dat iedereen daar nood aan heeft. Ook de mensen rondom mij – dat zijn dan vooral generatiegenoten – zijn nieuwsgierig naar wat er achter de zichtbare werkelijkheid zit. Dat heeft ook te maken met de leegte die wij voelen, denk ik. Ik begrijp dat onze ouders het katholieke geloof achterwege hebben gelaten, maar op een bepaalde manier mist onze generatie wel het gewicht dat het geloof op hen had.

Onze samenleving wordt tegelijkertijd steeds oppervlakkiger. Mensen zijn afhankelijk geworden van de uiterlijkheden die hen omringen. Die tendens wil ik in vraag stellen en doorbreken.

Ook in The Jungle Knows You Better Than You Do, waarin jij en je broer op zoek gaan naar de ziel van jullie vader, speelt mystiek een belangrijke rol.

ONZAGA: Klopt. Colombia is een heel gelovig land. Mensen geloven er in het bestaan van geesten en in het voortleven van iemands ziel na de dood. Door mij in die ideeën te verplaatsen, kwam ik dichter bij mijn vader en vond ik in de jungle antwoorden op vragen die ik mij al mijn hele leven lang stelde. Soms moet je een reis maken, fysiek dan wel mentaal, om jezelf als persoon beter te leren kennen. Dat is zo’n beetje de basis van The Jungle, maar ook van Our Song To War en van mijn eigen leven.

En daar probeer je je kijkers van te overtuigen met je films?

ONZAGA: Ik kan niets meer doen dan vertrekken vanuit mijn eigen nieuwsgierigheid en die proberen door te geven aan de kijkers, zonder dat ik wil pretenderen dat ik dé waarheid vertel. Het mystieke presenteer ik altijd als een ongrijpbaar mysterie, waar je als individu zin uit kan halen, maar enkel als je dat echt wil.

De burgeroorlog in Colombia kwam pas een jaar geleden tot een einde en de ravage is ook vandaag nog steeds enorm. Wil je met Our Song To War een politieke boodschap meegeven aan het publiek in Cannes?

ONZAGA: Natuurlijk wil ik een boodschap meegeven met mijn werk, maar die is niet zozeer van politieke aard. Ik wil vooral een universeel verhaal vertellen. Our Song To War gaat over de verhouding van de inwoners van Bojayá tot de guerilla en tot het regime van de president (Juan Manuel Santos, nvdr.), maar het gaat ook over de verzoening van leven en dood, van het reële en het bovennatuurlijke. Het gaat over vergeven en loslaten. Voor de mensen die op de hoogte zijn van wat er afgelopen decennia in Colombia is gebeurd, heeft mijn verhaal uiteraard een extra dimensie, maar ik hoop dat er ook voor de mensen daar niets van afweten een duidelijke boodschap in de film zit.