‘Jay Kelly’ van Noah Baumbach: ‘Dit is géén film over George Clooney’

Noah Baumbach strikte George Clooney voor de Hollywoodsatire Jay Kelly. Nooit was zijn werk zo zoet en mild. Ziet het leven er rooskleuriger uit sinds hij met echtgenote Greta Gerwig Barbie verzon? ‘Iedereen worstelt met de keuzes die hij in zijn leven heeft gemaakt.’

Wie ben ik? Het is de vraag die Barbie uit Barbieland verdrijft in Barbie (2023). Dat diezelfde vraag filmster Jay Kelly uit Hollywood verdrijft in Jay Kelly (2025) is geen toeval. In beide gevallen schreef Noah Baumbach mee aan het scenario. Maar regisseerde echtgenote Greta Gerwig Barbie naar het hoogste schavot, dan is het door Netflix gefinancierde Jay Kelly helemaal zijn werk.

Baumbach overtuigde filmster George Clooney om filmster Jay Kelly te spelen. Hollywood ligt al jaren aan Kelly’s voeten maar een opeenstapeling van voorvallen en herinneringen in de vorm van filmscènes doen hem aan zichzelf twijfelen. Samen met zijn hofhouding, publicist Liz (Laura Dern) en zijn hondstrouwe manager Ron (Adam Sandler in een glansrol), reist hij halsoverkop zijn dochter, die door Europa treint, achterna. Maar dat verergert de midlifecrisis eerder dan ze te beteugelen. Eigenlijk is het een meelijwekkende figuur maar zowel Jay Kelly als George Clooney hebben het charisma om de kijker op sleeptouw te nemen.

Het verschil tussen acteur en personage lijkt dun. ‘Maar het is géén film over George Clooney’, zweert Baumbach. ‘Coscenariste Emily Mortimer en ikzelf beseften vrij snel dat we een echt filmster nodig hadden om een filmster te spelen. De kijker moet het gevoel hebben dat hij of zij een voorgeschiedenis heeft met Jay Kelly, anders werkt het niet. George leek de geknipte persoon. Hij zou in elk tijdperk een filmster zijn geweest. Hij heeft iets tijdloos. We hebben de film met hem in het achterhoofd geschreven.’ Binnen de 24 uur hapte George Clooney toe. ‘Zijn enthousiasme werkte aanstekelijk.’

Filmster wordt mens

Volgens Baumbach is een filmster nog iets anders dan een bekende acteur. ‘Met een filmster heb je een relatie. Je vindt plezier in het feit dat hij of zij het is. We zien hen graag aan het werk. Ze zijn onze avatars. We identificeren ons met hen, maar ze maken ook onze dromen waar. Het is een fantasie maar via hen komt die wel binnen handbereik. We voelen ons op ons gemak als we naar een Jimmy Stewart, Cary Grant, Gary Cooper, George Clooney, Tom Cruise, Robert Redford of Paul Newman kijken.’

De lepe film zet dit identificatieproces op zijn kop. ‘Jay Kelly is het verhaal van iemand die begint als filmster maar eindigt als mens. Eerst herken je jezelf zoals altijd in de filmster maar daarna gebeurt het omgekeerde: de filmster probeert een gewone mens te worden. Hij speelt ons’, zegt Baumbach en hij grijnst. ‘Ik ben ook pas na een tijdje tot dat inzicht gekomen. In de beginfase van het scenario schreef ik wat me boeiend, leuk of interessant leek rond een figuur die me aansprak. Achteraf pas besefte ik dat een film over een filmster bijna automatisch over identiteit en performance gaat.’

Jay Kelly werpt een tragikomische blik achter de schermen van Hollywood. De suggestie is dat je er met geluk, talent en charisma alleen niet komt. Je moet het ook heel hard willen en bereid zijn om over lijken te gaan. ‘Dat is helemaal geen schande. Zeker in het begin moet je je op elke kans die zich aandient storten, hoe klein ook. Dat heb ik zelf ook moeten doen.’ Maar op een gegeven moment kijk je onvermijdelijk achterom en dan kunnen sommige keuzes contrasteren met het beeld dat je van jezelf hebt. ‘Jay Kelly worstelt met de keuzes die hij in zijn leven heeft gemaakt en de prioriteiten die hij heeft gesteld. Zoals iedereen vroeg of laat doet.’ De populaire acteur stelt vast dat hij voor heel veel mensen veel betekent en gevierd wordt om wat hij al zo lang, zo goed doet. Maar de band met zijn dochters, vrienden of zeer betrokken assistenten is schraal. ‘Voor al wat hij heeft moeten doen om zijn droom waar te maken en Jay Kelly te worden, zijn er dingen die hij heeft moeten nalaten. Als ouder. Als zoon. Als vriend. Als collega. De gevolgen van zijn beslissingen worden hem steeds duidelijker.’ De regisseur en scenarist, die vier keer net naast een Oscar greep, bedoelt het niet als kritiek op Hollywoodsterren. ‘Er is bij iedereen een kloof tussen hoe we onszelf voordoen en wie we diep vanbinnen zijn. Door ouder en hopelijk ook wijzer te worden, vinden we soms de moed om in de spiegel te kijken en onszelf eerlijk te herdefiniëren. De acteur is een dankbare metafoor voor die menselijke worsteling.’

Pijnlijk geloofwaardig

Jay Kelly is opvallend vrolijk, mild, zoet en publieksvriendelijk voor Baumbachs doen. Hij is tenslotte de regisseur die eerder al neurotische studenten en artiesten in hun hemd zette en scoorde met twee semi-autobiografische, empathische maar schurende dissecties van gebroken huwelijken. Voor zijn voor een Oscar genomineerde doorbraakfilm The Squid and the Whale (2005), dacht hij terug aan de stuntelige scheiding van zijn ouders, twee schrijvers uit Brooklyn. Nog dichterbij kwam de pijnlijke geloofwaardigheid van het voor zes Oscars genomineerde Marriage Story (2019), met Adam Driver en Scarlett Johansson. De inspiratie kwam van het spaak lopen van zijn eigen huwelijk met actrice Jennifer Jason Leigh.

‘Mensen bij wie iets heel persoonlijk en levendig overkomt, willen dat het allemaal waargebeurd is voor de maker. Of ze vragen zich af wat er echt is en wat niet. Ik begrijp dat, ik doe dat zelf ook. Alleen is het niet zo simpel. Ik gebruik voortdurend autobiografische elementen. Maar een film is een verhaal. Een verhaal dat ik verzin op basis van zaken die ik zelf heb meegemaakt, of vrienden van me. Het plezier van creëren is dat je overal inspiratie kan halen.’ Hij gebruikte voor The Squid and the Whale veel elementen uit zijn jeugd en filmde ook in Park Slope, de wijk in Brooklyn waar hij opgroeide. ‘Maar dat is slechts de inspiratie. Het stimuleert de verbeelding. De film moet kunnen worden wat hij moet worden.’

Over Frances Ha (2012) wordt dan weer zelden of nooit gevraagd hoe autobiografisch de film is omdat het over een 27-jarige danseres gaat die van het ene appartement naar de andere slaapzetel bij vrienden verhuist en piekert over het uitblijven van een doorbraak. ‘Je zou het niet denken, maar eigenlijk was dat écht mijn leven als twintiger’, zegt Baumbach. ‘Op de vraag “wat doe je?” antwoordt Greta – Frances in de film – “moeilijk om uit te leggen want ik doe het nog niet echt”. Dat is exact hoe ik mij als twintiger voelde.’

Vriendendienst

Baumbach brak in twee tijden door. Toen hij pas afgestudeerd was, hielp zijn room-mate Jason Blum – vandaag met Blumhouse hofleverancier van horrorhits – hem een film van de grond te krijgen. Dat leidde na veel vijven en zessen tot Kicking and Screaming (1995), een aardige film over stuurloze pas afgestudeerden. Film twee, Mr. Jealousy (1997), viel minder in de smaak waardoor de derde film acht jaar uitbleef. ‘Ik zeg dit vaak wanneer mensen over hun worstelingen vertellen. Ik zat toen echt met het gevoel dat mijn carrière voorbij was nog voor ze begonnen was. Toen Greta en ik Frances Ha schreven, heb ik véél aan die tijd teruggedacht.’

Vandaag oordeelt hij dat die moeilijke periode nodig was om zijn stem te vinden. Zo hielp hij ene Wes Anderson met het scenario voor The Life Aquatic with Steve Zissou (2004). Omgekeerd hielp Wes Anderson hem door het scenario voor The Squid and the Whale rigoureus uit te vlooien en te blijven schaven tot elk detail goed zit. ‘Daar heb ik veel van geleerd. Ik was veel te gehaast.’

The Squid and the Whale lanceerde Baumbach in 2005 een tweede keer. Bevestigen was deze keer geen probleem. Hij regisseerde Nicole Kidman en Jack Black in Margot at the Wedding (2007) en verzon samen met Wes Anderson het scenario van de animatieparel Fantastic Mr. Fox (2009). Maar het keerpunt in zijn leven wordt Greenberg (2010). Die tragikomedie over een zeurende, mislukte rocker is dan wel geen hoogtepunt in zijn carrière, de actrice die hij aan Ben Stiller koppelt, wordt de vrouw van zijn leven. Na twaalf jaar daten zal hij in 2023 ook met Greta Gerwig trouwen. Baumbach en Gerwig zijn een van de creatiefste duo’s in de Amerikaanse filmsector. Nadat ze samen Frances Ha bedenken en uitwerken, groeit Gerwig met Lady Bird (2017) en Little Women (2019) uit tot een van de populairste vrouwelijke filmmakers. Soms zijn ze alleen maar elkaars klankbord. Soms werken ze intensief samen. ‘Op een gegeven moment valt nauwelijks nog uit te maken wie wat heeft gedaan. Ik heb al pluimen gekregen voor iets wat zij schreef, en omgekeerd. We weten soms zelf niet meer wie wat bedacht.’

Voor Jay Kelly werkte Baumbach met actrice Emily Mortimer aan het scenario. ‘Ik werk graag samen. De ander komt altijd met prachtige, unieke en mooie dingen voor de dag. Maar ik vind mezelf ook leuker als ik met iemand samenwerk. Dan ben ik de beste versie van mezelf. Je inspireert elkaar en je krijgt ten minste tegenwind als je je eigen idee afserveert als ridicuul terwijl er wel wat in zit.’

Gered door Barbie

Baumbach prijst zichzelf gelukkig dat er zich sinds The Squid and the Whale altijd op natuurlijke wijze een nieuwe film aanbood. Er viel nauwelijks nog een project in het water. Alleen na het bejubelde echtscheidingsdrama Marriage Story struikelde hij nog eens. Zo kreeg hij, mede omdat de corona-epidemie de opnames bemoeilijkte, naar zijn gevoel White Noise (2022) niet goed, zijn verfilming van een postmoderne, apocalyptische roman van Don DeLillo met Adam Driver en Greta Gerwig in de hoofdrollen. Tot zijn afgrijzen hield hij niet meer van zijn droomjob en hij vroeg zich zelfs even af of hij niet beter zou stoppen met films maken. Hij vond het aanvankelijk dus geen goed idee dat Gerwig hen had opgegeven om een scenario voor Barbie te verzinnen. Maar, zoals zo vaak: doen wat Gerwig hem vroeg, loonde. Samen ongeremd en bijna anarchistisch Barbie bedenken, bleek erg leuk. En Gerwig maakt er als regisseur met de hulp van Margot Robbie en Ryan Gosling een roze, opgewekte sensatie van die 1,4 miljard dollar opbracht en voor acht Oscars werd genomineerd. Daar kikkert een mens van op.

Verbaast het dan dat Jay Kelly als satire op Hollywoodsterren erg mild is en evengoed kan gelezen worden als een ode aan cinema? Het aangrijpendst is niet toevallig de scène waarin George Clooney als Jay Kelly naar een compilatie kijkt van de diverse films waarmee Clooney het publiek al zoveel jaar heeft geplezierd, en een krop in de keel krijgt. ‘Voor mij vraagt dit verhaal erom dat de film een genot moest zijn om naar te kijken. Het onderwerp en het verhaal dicteren hoe je iets vertelt. In dit geval werd het daardoor ook een viering van filmmaken.’