Een eerbetoon aan Robert Redford, afscheidnemend acteur en Hollywoods morele kompas

Met het kleine, fijne gangsterdrama The Old Man & The Gun van David Lowery zegt Robert Redford (82), Hollywoods laatste bona fide filmster, het witte doek vaarwel. In tegenstelling tot zijn beroemdste personage The Sundance Kid werd Redford nooit echt gevat, en dus wil Knack Focus het op zijn pensioenviering nog één keer proberen.

Robert Redford is zijn hele carrière lang een vat vol tegenstrijdigheden geweest. Hij koppelde de fysiek van een halfgod aan een heel aardse nuchterheid. Hij was een one woman man die alle vrouwen van de wereld kon krijgen. En hij hakte met Sundance (het festival en de productiemaatschappij) een pad voor de onafhankelijke film, hoewel hijzelf altijd meer een ouderwetse filmster dan een karakteracteur is geweest.

Maar hoewel hij naam maakte in een tijdperk waarin de gouden glimlach van het oude acteursgild (Cary Grant, Clark Gable) werd ingeruild voor de getormenteerde karakterkoppen van New Hollywood (Jack Nicholson, Robert De Niro), had hij met films als Butch Cassidy and the Sundance Kid (1969), The Candidate (1972), The Sting (1973), The Great Gatsby (1975) en All the President’s Men (1976) nog voor het einde van de seventies een enkele reis richting onsterfelijkheid geboekt.

Charles Robert Redford Jr. werd op 18 augustus 1936 geboren in Santa Monica, California, in een familie van Schotse en Ierse afkomst. Zijn moeder stierf toen hij achttien was. De weinige keren dat hij het over zijn jeugd had, beschreef Redford zijn familie als nuchter en emotioneel afstandelijk. Dat zijn niet toevallig twee eigenschappen die de acteur zelf op het lijf geschreven zijn, en die ook in veel van zijn rollen tot uiting kwamen – Redford was het soort acteur dat altijd zijn eigen persoonlijkheid naar de set meenam. The Sundance Kid: zei geen stom woord. Jay Gatsby: ongrijpbaar. Journalist Bob Woodward in All the President’s Men: ondanks zijn gedrevenheid een tikje afstandelijk. Zelfs als hij het in een somptueus romantisch drama als Out of Africa (1985) met Meryl Streep aanlegde, voelde je nog die gereserveerdheid. Zijn glimlach had altijd iets ijzigs.

Tegelijk kon je altijd op Robert rekenen, wat je ook kunt zien als je het bovenstaande rijtje nog eens overloopt. En wie herinnert zich nog de vergeetbare fastfoodprent The Last Castle (2001)? Geef het maar toe: de film is zo vaak op de nationale zenders geweest dat iedere halve tv-junk hem minstens drie keer (deels) gezien heeft. Wel, in The Last Castle leidt hij als een veroordeelde generaal in een militaire gevangenis een opstand tegen de directeur, gespeeld door wijlen James Gandolfini. Compleet ongeloofwaardig, maar omdat het Redford was, die op dat moment al meer dan dertig jaar het prototype van de onkreukbare American hero belichaamde, geloofde je zomaar dat het kon.

Los van Indecent Proposal (1993), waarin hij Woody Harrelson een zak geld beloofde voor een nacht met Demi Moore en zijn slechterik in de Marvel-film Captain America: The Winter Soldier (2014) was hij altijd iemand op wie je kon bouwen. Samengevat: Robert Redford was niet alleen een beetje ijzig, maar ook een rots. Hij was met andere woorden een ijsberg.

Eén keer hebben Redfords looks niet voor maar tegen hem gewerkt. Een paar jaar voor Butch Cassidy and the Sundance Kid van hem een ster maakte en hem voor eeuwig de bijnaam The Sundance Kid bezorgde, deed hij auditie voor een film waarin een jonge student verleid wordt door een oudere vrouw. Hij werd door regisseur Mike Nichols afgewezen: ‘Het leek mij compleet ongeloofwaardig dat Redford de loser zou spelen die ik voor ogen had. Hij begreep het niet, en dus vroeg ik hem of hij ooit al eens gedumpt was door een meisje. “Hoe bedoel je?” zei hij. Waarmee mijn punt meteen gemaakt was.’ De rol van student Benjamin Braddock ging uiteindelijk naar Dustin Hoffman, die de poorten van Hollywood dankzij The Graduate (1967) wijd openbeukte. Een kleine tien jaar later schreef hij samen met Redford filmgeschiedenis in Alan J. Pakula’s All the President’s Men.

Bovenstaande anekdote wordt vermeld in Easy Riders, Raging Bulls, de bestseller waarin Peter Biskind de opkomst en ondergang van New Hollywood tegen het licht houdt. Een ontluisterend en genadeloos boek dat niet alleen inzoomt op sommige van de beste films van de twintigste eeuw, maar ook op de drugs, seks en megalomanie waaraan hun makers zich overgaven. Eén journalist merkte op dat Robert Redford, voor een man die in de seventies zo alomtegenwoordig was, een verdomd kleine rol speelt in Biskinds boek, en daar is een goede reden voor: er viel niets te vertellen. De geboren vrouwenmagneet was van 1958 tot 1985 getrouwd met Lola Van Wagenen, met wie hij vier kinderen kreeg.

Hij geeft toe dat hij als student een tijdlang te veel gedronken heeft, maar toen iedereen in de seventies uit zijn dak ging, hield hij zich bezig met werken, de kinderen naar de muziekschool brengen en de uitbouw van zijn Sundance-imperium.

New Hollywood stond voor de complete creatieve onafhankelijkheid van de regisseur. Maar terwijl de haantjes Friedkin, Coppola en Scorsese hun vleugels verbrandden en hun visie tegen het eind van de jaren zeventig alweer plaats moest maken voor de moderne blockbusters van Spielberg en zijn maatje George Lucas, was het Redford die zich om het voortbestaan van de onafhankelijke cinema bekommerde. In 1978 vond, toen nog onder een andere naam, de eerste editie van het Sundance Festival plaats, dat anno 2019 het grootste Amerikaanse festival in zijn soort is. Onder anderen Steven Soderbergh, Jim Jarmusch, Paul Thomas Anderson en Darren Aronofsky zijn er in de loop der jaren doorgebroken. Naast het Sundance Film Festival heb je ook een Sundance Channel, Sundance Institute en Sundance Cinemas. Wij zullen niet beweren dat Redford daar zelf geen frank aan overgehouden heeft, maar kent u nog acteurs die evenveel voor de zevende kunst gedaan hebben?

Zijn engagement gaat verder dan cinema alleen. In 1970 richtte de eerste mevrouw Redford Consumer Action Now op, een soort Amerikaanse Test Aankoop. Roberts liefde voor het weidse Amerikaanse landschap, die onder meer in Butch Cassidy and the Sundance Kid, Jeremiah Johnson en The Horse Whisperer tot uiting komt, leidde dan weer tot de oprichting van The Redford Center, terwijl hij zich net als zijn mentor Paul Newman om homorechten bekommerde en een van de weinige Hollywoodacteurs was die zijn roem consequent als wapen inzette om de wereld te verbeteren. Naast acteur en prins op het witte paard is hij altijd een man met een sterke moraal geweest, die zich zelden in woorden en des te meer in daden uitte. En ook dat schemerde in zijn rolkeuze door.

Sinds de jaren tachtig is Redford ook regisseur. Zijn debuutfilm Ordinary People (1980) haalde vier Oscars binnen, waaronder die voor beste regie en beste film, maar zijn regiecarrière daarna is op zijn minst wisselvallig te noemen. The Horse Whisperer (1998) was een publiektrekker die de loopbaan van Scarlett Johansson op gang trok, maar van de tien films die hij geregisseerd heeft, was na Ordinary People alleen nog Quiz Show (1994) echt de moeite waard. Die op feiten gebaseerde film draaide rond de fraude bij een van de populairste tv-quizzen uit de fifties. Het hoeft niet te verwonderen dat regisseur Redford, gesteund door een fenomenale prestatie van John Turturro, met Quiz Show op zijn best was. Net als All the President’s Men was het een door en door Amerikaans verhaal, waarin corruptie en integriteit een episch gevecht uitvochten. Gevonden vreten voor The Sundance Kid.

Nadat Redford in augustus 2018 zijn pensioen had aangekondigd, begon het bloemlezingen te regenen – zoveel dat de ijsberg het er een beetje warm van kreeg. Daarom relativeerde hij zijn afscheid een maand later in een interview met The New York Times. Hij verklapte dat hij zich voortaan meer wilde toeleggen op schilderen en dat hij nog één regieproject op de plank had liggen: een biopic over J. Robert Oppenheimer, de Amerikaanse wetenschapper die de ‘vader van de atoombom’ wordt genoemd. Zou gezien de inhoud en het thema zomaar eens een laatste voltreffer kunnen worden.

Maar wat het acteren betreft is The Old Man &. the Gun dus zijn laatste. ‘Ik liep al langer rond met het idee om te stoppen’, liet hij zich bij zijn aankondiging ontvallen. ‘Wat ik vooral belangrijk vond, was dat het plezier van mijn laatste film moest afstralen. Mijn personage zit vol leven, is gek op risico’s nemen en gevaar trotseren, maar vooral vastbesloten zich kostelijk te vermaken.’ Opdracht volbracht, maar er is meer: Redfords laatste film lijkt tegelijk een hommage aan zijn carrière, waarin regisseur David Lowery (Pete’s Dragon) alle vakjes afvinkt die van zijn hoofdrolspeler een Hollywoodicoon hebben gemaakt.

Zijn personage, Forrest Tucker, heeft ook al echt bestaan. De in 2004 overleden crimineel was een gentleman-dief die bankbedienden altijd vriendelijk bedankte nadat hij hen wat dollars lichter had gemaakt. Hij was net als The Sundance Kid een crimineel die niettemin op onze sympathie kan rekenen. En hij was net als Robert Redford een charmeur die aan zijn glimlach genoeg had. Ook in zijn allerlaatste film zet de 82-jarige acteur in zijn scènes met de geweldige Sissy Spacek een overtuigende romantic lead neer. Geen wonder dat Golden Girl Betty White op haar 97e verjaardag zei: ‘Alles wat ik wil, is een telefoontje van Robert Redford.’

Rest ons alleen nog Robert Redford veel plezier op de petanquebaan te wensen, en hem te bedanken voor de goede films en het morele kompas dat hij de Amerikaanse cinema een halve eeuw heeft voorgehouden.