In memoriam: Phil Spector, de man die van producen een echt beroep maakte

De Amerikaanse platenproducer Phil Spector, architect van de ‘wall of sound’, is op zijn 81ste overleden aan Covid-19. Met zijn revolutionaire opnametechnieken drukte hij een onuitwisbare stempel op de popmuziek van de jaren ’60. Maar zijn genialiteit had ook een schaduwzijde: sinds 2009 zat hij in de gevangenis wegens moord.

Be My Baby van The Ronettes, Da Doo Ron Ron van The Crystals, You’ve Lost That Lovin’ Feelin’ van The Righteous Brothers, River Deep, Mountain High van Ike & Tina Turner, Instant Karma van John Lennon & The Plastic Ono Band, het zijn slechts enkele van de onsterfelijke singles die voor eeuwig met Phil Spector zullen worden geassocieerd. Vóór de man ten tonele verscheen, heette een producer nog droogjes een opnameleider, maar door zijn eigenzinnige vernieuwingsdrang zou hij tienerpop een ingrijpende facelift bezorgen.

De naar L.A. verkaste New Yorker was een visionair met een grote voorliefde voor zwarte rhythm & blues. Vanaf de vroege sixties ging hij op zoek naar een voller geluid en naar arrangementen die complexer waren dan wat in de populaire muziek gebruikelijk was. Spector was één van de eersten die in de studio overdubtechnieken toepaste, waarbij verscheidene gitaar-, piano- en zangpartijen op elkaar werden gestapeld. Ook gebruikte hij een imposante reeks percussie-instrumenten, zoals triangels, belletjes en castagnetten, die zijn platen een sterk ritmische inslag bezorgden.

Phil Spector benaderde geluiden alsof het bakstenen waren. Zo bouwde hij aan een Wagneriaanse geluidsmuur, die hij afwerkte met gierende strijkers, hemelbestormende koortjes en een royale dosis echo. Zoals blijkt uit de 73 tracks in zijn verzamelbox Back to Mono, was de twee à drie minuten durende single zijn geliefkoosde medium. Met bescheidenheid had dat niets te maken. Het was Spectors ambitie ‘little symphonies for the kids’ te maken en daartoe putte hij zelfs inspiratie uit barokke opera’s.

BE MY BABY–THE RONETTES (NEW ENHANCED VERSION)THE MUSIC ENHANCEMENT CHANNELhttps://www.youtube.com/user/cinematic35video1132001.0YouTubehttps://www.youtube.com/360480https://i.ytimg.com/vi/rT1QqjFzrgY/hqdefault.jpg

Ongrijpbare schim

Met zijn unieke benadering wierp de producer zich op als de auditieve tegenhanger van een filmregisseur, iemand die alle touwtjes stevig in handen hield en de popsong tot een ware kunstvorm zou verheffen. Tussen 1961 en ’65 scoorde hij achttien Amerikaanse top-tienhits. Vooral zijn werk met girl groups als The Ronettes of Darlene Love & The Crystals bezorgde hem een legendarische status. Echo’s van zijn invloedrijke sound zouden later te horen zijn bij The Beach Boys, op Born to Run van Bruce Springsteen en, vrij recent nog, op de platen van Arcade Fire.

Dat Phil Spector een moeilijk te doorgronden figuur was, bleek uit de ronkende bijnamen die hij in de media kreeg toegemeten: de Citizen Kane of Rock, de Pop Culture van Gogh of de Rock’n’roll Garbo. Schrijver Tom Wolfe noemde hem ’the first tycoon of teen’: een bleke joodse jongeman die het, dank zij een scherp gehoor en een niet te stuiten ondernemersgeest, al op zijn 21^ste tot multimiljonair zou schoppen.

Spector runde zijn eigen platenmaatschappij en was creatief en rebels genoeg om allerlei stilistische vernieuwingen door te duwen, maar tegelijk voldoende zakelijk ingesteld om ook de business-aspecten van zijn werk strak onder controle te houden. Bovendien hulde de man met de donkere bril zich graag in mysterie en voedde hij voortdurend zijn eigen mythe. Zo werd hij een ongrijpbare schim: van Phil Spector groeide hij uit tot Phil Spectre.

De jonge Phil groeide tijdens de jaren 1940 en ’50 op in de Bronx als een schriel, ziekelijk kereltje dat weinig vrienden had. Hij was pas negen toen zijn vader zelfmoord pleegde, maar vond troost in de muziek. Toen hij in 1958 The Teddy Bears oprichtte en op zijn zeventiende een Amerikaanse nummer-éénhit scoorde met To Know Him is To love Him (de titel verwees naar de inscriptie op de grafzerk van zijn pa) leek hij zijn bestemming te hebben gevonden.

The Crystals – Da Doo Ron Ron – new stereo remix versionsjohnreynolds71https://www.youtube.com/user/johnreynolds71video1502001.0YouTubehttps://www.youtube.com/360480https://i.ytimg.com/vi/v-qqi7-Q19k/hqdefault.jpg

Tintelende meisjespop

Toen verder succes uitbleef, trok hij naar Los Angeles, waar hij in de leer ging bij de producerstandem Lester Sill en Lee Hazlewood. De laatstgenoemde was een pionier die baanbrekende opnametechnieken introduceerde in een tijd toen vindingrijkheid nog belangrijker was dan technisch kunnen. Zo kwam Hazlewood als eerste op het idee een graansilo als echokamer te gebruiken. Spector hield zijn ogen en oren wijd open en met de vergaarde kennis keerde hij terug naar New York, op dat moment het onbetwiste mekka van de popmuziek.

Hij kwam er terecht bij het befaamde songschrijversduo Jerry Leiber en Mike Stoller, bedacht samen met hen voor Ben E. King de hit Spanish Harlem en speelde gitaar op On Broadway van The Drifters. Als studiotechnicus werkte hij vervolgens samen met artiesten als Ray Peterson en Gene Pitney. Met succes. Binnen de kortste keren werd Spector the hottest kid in town.

Als eigenaar van label en productiemaatschappij kwam hij op de proppen met even avontuurlijke als tintelende meisjespop, gebracht door protegees als The Crystals (He’s A Rebel, Then He Kissed Me) en The Ronettes (Be My Baby’, Walking in the Rain). Tussen 1958 en ’69 zou hij vaak beroep doen op liedjesschrijvers uit de Brill Building, de hitfabriek waar duo’s als Jeff Barry & Ellie Greenwich of Gerry Goffin & Carole King actief waren. Maar bij de meeste nummers die hij opnam was hij ook zelf als componist betrokken.

Phil Spector had een uitgesproken voorliefde voor liedjes die makkelijk mee te zingen waren en bol stonden van adolescentenleed of tienerromantiek. Voor iemand die zo sterk geloofde in de helende kracht van de liefde was dat een beetje ironisch. Zelf zou hij namelijk nooit in staat zijn liefde te geven, laat staan te ontvangen.

You’ve Lost That Loving Feeling Righteous Brothers Stereo HiQ Hybrid JARichardsFilmjarichards99utubehttps://www.youtube.com/user/jarichards99utubevideo1132001.0YouTubehttps://www.youtube.com/360480https://i.ytimg.com/vi/uOnYY9Mw2Fg/hqdefault.jpg

Excentrieke dictator

Niettemin was iedere single waar hij de hand in had een meesterwerk: briljant, tijdloos en vanaf de eerste noot herkenbaar. Opvallend: Spector had tijdens zijn gloriejaren slechts vier opnamesporen ter beschikking en werkte uitsluitend in mono. Het was immers de bedoeling dat zijn producties ook op het goedkoopste transistorradiootje hun oorspronkelijke frisheid zouden bewaren. Phil Spector kreeg de kassa’s zo luid aan het rinkelen dat hij in een mum van tijd van achtergrondfiguur uitgroeide tot superster.

Van de weeromstuit mat de platenmagnaat zich een levensstijl aan die overeenkwam met zijn nieuwe status. Hij schafte zich een dure Rolls Royce aan en verzekerde zich van een entourage die hem slaafs op al zijn wenken zou bedienen. In de studio gedroeg hij zich almaar vaker als een eccentrieke dictator, een buitensporige tiran die, net als cineast Alfred Hitchcock, van niemand tegenspraak duldde. Zangers, liedjesschrijvers en muzikanten gebruikte hij voortaan als willoze werktuigen die altijd ondergeschikt waren aan zijn ideeën.

Tegelijk was Phil Spector een perfectionist die er geen graten in zag een volledige studiodag uit te trekken om een drumslag precies te doen klinken zoals hij die in het hoofd had. Want beter dan wie ook wist hij dat je, om het best mogelijke resultaat te bereiken, nooit vrede mocht nemen met de inbreng van middelmatige talenten. Dat hij het bij het rechte eind had, werd duidelijk in 1964: terwijl de VS capituleerden voor de Britse Invasie was Spector zowat de enige Amerikaan die erin slaagde zijn muzikale imperium overeind te houden.

Eerlijkheidshalve dienen we aan te stippen dat het welslagen van de Wall of Sound-formule de verdienste was van een heel team. Het aandeel van arrangeurs Sonny Bono (van het succesduo Sonny & Cher) en Jack Nitzsche en van Larry Levine, de vaste geluidstechnicus van de Californische Goldstar Studio’s, viel niet te onderschatten. Al net zo belangrijk was The Wrecking Crew, een verzameling superieure sessiemuzikanten onder wie pianist Leon Russell, gitarist Glen Campbell en drummer Hal Blaine. ‘In de studio gedroeg Phil zich als de dirigent van een filharmonisch orkest’, vertelde de laatst genoemde ooit. ‘Iedere opname was een feest’.

Ike & Tina Turner – River Deep Mountain High (original 1966 promo, edited)amajor2002https://www.youtube.com/user/0002rojamavideo1502001.0YouTubehttps://www.youtube.com/360480https://i.ytimg.com/vi/uj0wPrN_Y_4/hqdefault.jpg

Gekwetst ego

Na de sprankelende puberpop van The Crystals en the Ronettes volgde in ’64 de zwaar aangezette melodramatiek van The Righteous Brothers. Hun You’ve Lost That Lovin’ Feelin’ was versierd met orkestrale crescendo’s die het begrip bombast een nieuwe betekenis gaven. Zelf beschouwde Spector het twee jaar later verschenen, epische River Deep, Mountain High van Ike & Tina Turner als zijn creatieve hoogtepunt. Sneu dus dat de single in de Amerikaanse charts niet hoger kwam dan nummer 88. Nu zijn ego een serieuze knauw had gekregen, zou de producer zich voor drie jaar verschansen in zijn 23 kamers tellende optrekje in de Hollywood Hills.

In ’68 trouwde hij met zijn muze, Veronica Barnett van The Ronettes (vanaf nu: Ronnie Spector). Pas later zou ten volle duidelijk worden hoezeer hij haar mentaal en fysiek mishandelde. De zangeres moest haar carrière opgeven en werd thuis gevangen gehouden door een man die vaak op de rand van de waanzin balanceerde. Door zijn ongebreidelde drank- en drugsmisbruik kreeg Phil Spector de reputatie een paranoïde egotripper en een onberekenbare psychopaat te zijn. Zijn biograaf, Mark Robowsky, noemde hem niet voor niets Rock’n’rolls Legendary Madman. Hij had een wispelturig en opvliegend karakter, koketteerde met geweld en werd, ook door intimi, als gewelddadig beschouwd.

Toch mocht hij in 1970, op verzoek van The Beatles, proberen uit hun half afgewerkt gebleven Get Back-sessies iets coherents te puren. Het resultaat: de lp Let It Be. Paul McCartney was niet onder de indruk: hij vond dat Spector songs als The Long and Winding Road finaal had verknoeid door ze van overdadige strijkers te voorzien. Later zou Macca de plaat trouwens opnieuw uitbrengen als Let It Be-Naked, zonder de gecontesteerde ingrepen. De overige leden van The Fab Four toonden zich aanzienlijk milder: John Lennon, die tijdens zijn solocarrière nog herhaaldelijk met Phil Spector zou samenwerken, noemde hem ‘de beste producer ter wereld’, en ook George Harrison nam hem in dienst met het oog op All Things Must Pass.

INSTANT KARMA! (WE ALL SHINE ON). (Ultimate Mix, 2020) – Lennon/Ono with The Plastic Ono Bandjohnlennonhttps://www.youtube.com/c/johnlennonofficialvideo1502001.0YouTubehttps://www.youtube.com/360480https://i.ytimg.com/vi/xLy2SaSQAtA/hqdefault.jpg

Schizofrenie

Vanaf de seventies leidde Spector een kluizenaarsbestaan, dat slechts twee keer werd onderbroken. Eerst voor de opnamen van Leonard Cohens Death of A Ladies’ Man (1977), daarna voor End of the Century van de Ramones (1980). De producer was inmiddels geobsedeerd geraakt door vuurwapens en droeg in de studio steevast een pistool waarmee hij de muzikanten terroriseerde. Uiteindelijk werd duidelijk dat er met Spectors mentale conditie iets ernstigs aan de hand was: hij was manisch-depressief, had concentratieproblemen en bleek last te hebben van schizofrenie. Latere pogingen om de studio in te gaan met Céline Dion en Starsailor draaiden op niets uit. De man had zichzelf niet meer onder controle.

In februari 2003 nam Phil Spector de filmactrice Lana Clarkson, die hij in een nachtclub had ontmoet, mee naar zijn landgoed in het Californische Alhambra. Kort nadat zijn chauffeur een knal had gehoord, bekende Spector: ‘Ik ben bang dat ik iemand heb neergeknald’. Voor de rechtbank beweerde hij echter dat Clarkson zich per ongeluk zelf door het hoofd had geschoten. De jury hechtte weinig geloof aan zijn versie van de feiten, zeker nadat vier vrouwen getuigden dat ook zij door Phil Spector met een wapen waren bedreigd toen ze weigerden op zijn seksuele avances in te gaan.

In 2009 werd de bouwmeester van de wall of sound uiteindelijk veroordeeld tot een gevangenisstraf van negentien jaar, die hij uitzat in de gevangenis van Stockton. Zijn gezondheid ging er zienderogen achteruit: hij leed aan de Ziekte van Parkinson, verloor zes jaar geleden zijn spraakvermogen door een vernauwing van de luchtwegen en vier weken geleden werd Covid-19 bij hem vastgesteld. Volgens zijn dochter werd het virus hem fataal. En zo kwam de getroebleerde man die er enkele decennia geleden voor zorgde dat producer een écht vak werd en die popmuziek een nooit eerder gehoorde grandeur verleende, roemloos aan zijn einde.

‘Al zijn platen waren drie minuten durende orgasmes’, aldus Bruce Springsteen. ‘Als we van Phil Spector één ding hebben geleerd is het wel dat sound een taal is die altijd op zichzelf staat’. Wie zijn wij om hem tegen te spreken?