U dacht dat leraarskamers een dooie bedoening zijn? Ilker Çatak bewijst het tegendeel met ‘Das Lehrerzimmer’

Niet alleen leerlingen kunnen elkaars leven op school tot een hel maken. Ruzie, diefstal, achterdocht, pesterijen en intriges: in het waanzinnig spannende Das Lehrerzimmer, genomineerd voor een Oscar, zit het er in het lerarenkorps bovenarms op.

Das Lehrerzimmer volgt de jonge, ­idealistische Carla Nowak, die sinds enkele maanden les geeft op een middel­bare school. Na een reeks diefstallen moeten de leerlingen ­allemaal hun portefeuille laten controleren, met als uiterst bedenkelijk resultaat dat de Turkse jongen in haar klas al te makkelijk verdacht wordt – in een school met een zero tolerance-­beleid. Carla stelt zelf een onderzoek in, maar daardoor ­escaleert de situatie in de leraars­kamer én in haar klas nog meer.

‘De weg naar de hel is geplaveid met goede bedoelingen’, legt ­regisseur Ilker Çatak grijnzend uit. ‘We ­wilden een film als een snelkookpan: we ­gunnen je geen moment om even op adem te komen. Uncut Gems van de broers Safdie was mijn voorbeeld. Die film bezorgde me een hartaanval. Maar hoe creëer je zo veel spanning en ­vooral, hoe hou je die aan?’

Çatak legde zijn ploeg regels op. ‘Regel nummer één: we verlaten de school nooit. Regel nummer twee: als er géén conflict in een scène zit, ­proberen we ze te schrappen. Met de director of photography zocht ik voortdurend manieren om het stressniveau zo hoog mogelijk te houden. Componist Marvin Miller versterkt de claustrofobie met neurotische, repetitieve muziek: ­alsof er in je hoofd de hele tijd een klein ­mannetje zit te zeuren.’

Inspiratie vonden Çatak en ­co­scenarist Johannes Duncker in hun eigen schooltijd. ‘Waar moet ik ­beginnen? Er is zo veel dat we zelf hebben meegemaakt. Die ­nare ­controle van een hele klas is een voorbeeld. We zijn ooit gefouilleerd op school en moesten daarbij onze ­portefeuilles op tafel leggen. Of de leraar die daags na 9/11 ’s ochtends de klas binnenkwam en iedereen verzocht om recht te staan en eens heel hard te schreeuwen. Dat de leerkracht verbergt dat ze buitenlandse roots heeft, is ook gebaseerd op een eigen ervaring. In mijn jeugdjaren probeerde ik mijn Turkse ­origine weg te steken omdat ik de enige bruine jongen in de klas was. Want natuurlijk is het geen toeval dat in de film net de Turkse jongen wordt verdacht. Als Turkse persoon ben ik ­verschillende keren het slachtoffer van racial profiling geweest.’

Zowat alle moderne ­wereldse ­plagen passeren de revue in Das Lehrerzimmer: van ­racisme, seksisme en cancelcultuur over autoritarisme, ­nultolerantie, fake news en steekvlamjournalistiek tot ­alternatieve waar­heden die met vuur worden verdedigd. Beducht voor een shitstorm nam Çatak zijn research dan ook ernstig. ‘We vonden ­bijvoorbeeld dat bijna elke school in Duitsland een eigen agenda en een eigen ­beleid heeft. De ene is progressief, de andere is juist heel auto­ritair en gaat prat op nul­tolerantie of zelfs ­surveillance. Ik heb bewust ­gekozen voor een school die zich op dezelfde plek in het ­politieke spectrum ­bevindt als de wereld op dit moment. Dus mét autoritaire leiders die beweren je vriend te zijn terwijl ze dat helemaal niet zijn. De directrice die de portefeuilles van de leerlingen opeist, zegt: je moet niets vrezen als je niets te verbergen hebt. Die redenering hoor ik privé bijna dagelijks. Ik krijg daar koude rillingen van.’

Tegenover de autoritaire ­directie staat de idealistische ­lerares maar ook zij berokkent veel schade. ­‘Zoals wel meer mensen tegenwoordig ­beroept Carla zich op een ­hogere moraliteit. Tot de ­schoolkrant ­hetzelfde doet en háár in het ­vizier neemt. Ik vind die ­hele cancel­cultuur middeleeuws. Het lijkt ­alsof de schandpaal terug is. Hoe we ­mensen op de sociale ­media soms uitschelden en ­bespuwen. Om zelf drie seconden roem te ­vergaren ­roepen we om ter hardst en ­extreemst. We veroordelen ­mensen zonder ze de kans te geven om zichzelf te verdedigen en lang voor de rechtbank zich uitspreekt. Ik heb het niet moeilijk met kritiek op een ­persoon die volgens jou iets verkeerds heeft ­gedaan of gezegd. Het gaat erom dat je meteen wil dat hij van de aardbol verdwijnt. Dat is problematisch. Onze debat­cultuur is ­ingrijpend ­veranderd en niet ten goede. Hoe moeten we ooit nog ergens uit ­raken als we weigeren kwesties uit te praten, onmiddellijk toegeven aan ­hysterie en geloven in onzin als alternatieve feiten?’

Çatak maakt zich op voor een reis naar Los Angeles, want zijn schoolthriller is genomineerd voor de Oscar voor beste ­internationale film. ‘Een héél grote eer. Ik ben genomineerd ­samen met filmmakers die ik enorm bewonder, zoals Jonathan Glazer, Matteo Garrone en Wim Wenders. Van die laatste heb ik trouwens nog les gekregen.’

Dat Hollywood zijn ‘kleine’ film ­internationaal tot de vijf beste van het jaar rekent, is voor hem overigens nog om een ­andere reden erg belangrijk. ‘Mijn grootouders waren onge­letterde ­boeren toen ze van Turkije naar Duitsland migreerden. Zo veel jaren later kan hun kleinzoon hun nieuwe land aan een Oscar helpen. Een school­voorbeeld van geslaagde migratie! Ik ben daar ontzettend trots op en Duitsland mag ook trots zijn. Niet iedereen erkent dat succes. ­Radicaal rechts heeft de wind in de zeilen. Net daarom zet ik het in de verf.’