Elk kind verkleedt zich graag. Behalve Christian Bale

En toch werd net hij een acteur die zich voor een rol als geen ander kan uitmageren, volvreten of in de fitness oppompen. In The Pale Blue Eye lost hij een gruwelmoord op, in Amsterdam ontrafelt hij een fascistisch complot. Zónder zichzelf te pijnigen. Wordt Christian Bale zachter met de jaren?

‘Ik heb geen methode. Hoe zou ik? Ik heb zelfs geen acteeropleiding genoten. Ik doe mijn ding in de hoop de dag door te komen.’ Om zijn woorden kracht bij te zetten kijkt Christian Bale me strak aan. Gelukkig vriendelijker en zachter dan zijn Batman in Christopher Nolans Dark Knight-trilogie – en dan je door zijn reputatie van gesloten filmster zou verwachten.

Van superheld Batman tot superschurk en vicepresident Dick Cheney: als de camera loopt, kan Bale alles en iedereen zijn. Daar heeft hij zelfs extreme fysieke transformaties voor over. Voor Dick Cheney in Vice (2018) kwam hij 44 kilo aan. Voor de slapeloze fabrieksarbeider in The Machinist (2004) viel hij 27 kilo af. Om Batman gestalte te geven – in Batman Begins (2005), The Dark Knight (2008) en The Dark Knight Rises (2012) – meende hij twintig kilo spiermassa nodig te hebben.

Toen het Capitool bestormd werd, leek The Pale Blue Eye plots actueel en relevant. Maar dat was niet gepland.

In de twee nieuwe films waarin hij nu te zien is, blijft zijn transformatie beperkt tot wat gezichtshaar meer of minder. Netflix start het jaar met The Pale Blue Eye, een gothic kostuumwhodunit van scenarist-regisseur Scott Cooper (Crazy Heart, Hostiles). Bale is daarin een detective die een gruwelmoord op de Amerikaanse militaire academie West Point oplost met de hulp van kadet en toekomstig poète maudit Edgar Allan Poe. Disney+ sloot het vorige jaar al af met Amsterdam, een goedhartige maar onevenwichtige komedie. Regisseur David O. Russell, een opvliegende Oscar-habitué – in 2011, 2013 en 2014 genomineerd voor beste regisseur met respectievelijk The Fighter, Silver Linings Playbook en American Hustle – , kreeg daarvoor een bijzonder fraaie ensemblecast op de been: Anya Taylor-Joy, Taylor Swift, Zoe Saldaña, Chris Rock, Mike Myers, Michael Shannon, Rami Malek, Robert De Niro en Matthias Schoenaerts zijn te zien in bijrollen, Margot Robbie, John David Washington en Christian Bale namen de hoofdrollen voor hun rekening. Als drie innig bevriende veteranen van de Eerste Wereldoorlog botsen zij in het New York van 1933 op een fascistisch complot.

Je trok zowel bij Amsterdam als The Pale Blue Eye aan de kar als producer. Dat is nieuw voor jou. Begin je op je 48e aan een nieuwe fase in je carrière, waarin je meer zeggenschap wilt?

Christian Bale: Niet echt. Ik kijk zelden ver vooruit. Ik heb geen flauw idee van wat de mensen willen zien. Ik hou het op: wat wil ik zien, waar wil ik aan werken? Met zowel David O. Russell als Scott Cooper had ik al verschillende keren samengewerkt (respectievelijk voor The Fighter en American Hustle en voor Out of the Furnace en Hostiles, nvdr.). Ze waren zo genereus om me er vroeg bij te vragen en daar heb ik met volle teugen van genoten.

Duizend problemen en verantwoordelijkheden extra: joepie.

Bale: Niet mijn ervaring. David had zich in een weinig bekend historisch complot verdiept. Hij schreef zelf het scenario maar ik was in de buurt als ‘morele steun’. Tijdens wekelijkse ontbijtsessies bespraken we zijn ideeën en laafden we ons aan jazzdocumentaires, foto’s en boeken uit en over de jaren dertig. Daar zijn we meerdere jaren zoet mee geweest. Het was niet alleen heerlijk om eens het ontstaansproces van een film mee te maken, ook de montage en de afwerking waren een openbaring voor me. Niet te geloven hoeveel emotie je via de geluidsband nog kunt toevoegen! Ik ben beschaamd dat ik daar pas nu achter ben gekomen. Beter laat dan nooit, maar toch.

Dat historische complot is de Wall Street Putsch, het al dan niet vermeende plan van enkele steenrijke zakenlui om een generaal te overtuigen toenmalig president Franklin Delano Roosevelt af te zetten.

Bale: Een stukje Amerikaanse geschiedenis dat bijna niemand kent. Ik geloofde mijn oren niet toen David er met veel autoriteit over vertelde. Maar het was nooit de bedoeling een politieke boodschap te verkondigen of aan geschiedschrijving te doen. Amsterdam is in de eerste plaats een film over vriendschap, liefde, loyauteit, kunst en hoe je het leven moet leiden. We presenteren personages om verliefd op te worden: bad-ass mensen die tegenslag en rampspoed beantwoorden met veerkracht, liefde, vreugde, nederigheid, optimisme en samenzang.

Je hebt acteurs die het niet leuk vinden om zichzelf op dat grote scherm te zien en zich dan een mislukking voelen. Ik ben daar een van.

Was Donald Trumps rebellie en de daaropvolgende bestorming van het Capitool een bron van inspiratie?

Bale: Uitgesloten! Toen we aan Amsterdam begonnen, was Trump nog die lichtjes ridicule tv-figuur die als zakenman bekend werd en zichzelf had bewierookt in het boek Trump: The Art of the Deal. Niemand nam hem ernstig. Het kwam in niemand op dat hij ooit president van de VS zou worden.

Uiteraard vielen we plat achterover toen we op die zesde januari 2021 naar het nieuws keken. Een gekke wereld werd nog veel gekker dan je voor mogelijk hield. Plots leek ons verhaal actueel en relevant. Maar dat was niet voorzien. Die afspraak met de geschiedenis was ongepland. Wij vertellen over iets dat negentig jaar geleden is gebeurd en ons fascineert. De kijker beslist zelf welke connecties hij ziet.

Margot Robbies personage maakt kunst met schrapnel dat ze als verpleegster recupereert van half of helemaal dode soldaten. Kun je jezelf vinden in dat idee?

Bale: Natuurlijk. Wat is het alternatief? Dat je je neerlegt bij de horror? Dat je een gebroken mens blijft? Je kiest niet altijd voor wat je overkomt. Maar vervolgens heb je wel een keuze. Laat je toe dat tegenspoed je voor altijd breekt? Laat je je afsnijden van alle vreugde en humor? Of raap je jezelf op, zo goed en zo kwaad als het kan?

Ik heb niets tegen ernstige mensen. Je moet het leven en je werk ernstig nemen maar je moet ook vreugde, plezier, liefde en optimisme ernstig nemen. Je doet jezelf een enorm cadeau door voluit te gaan in vriendschap en liefde. Ik hoop dat veel mensen van die vriendschapsband in Amsterdam denken: god, dat wil ik ook. Wat er ook gebeurt, ze staan er voor elkaar. Vooruitkijkend, vastbesloten om de smeerlappen te bestrijden die levensvreugde smoren.

Je pleidooi voor meer levensvreugde en vrolijkheid verrast een tikkeltje. Je ging zelf lang door voor een Zeer Ernstig Acteur.

Bale: Maar hoe kwam dat? Ik werd niet gevraagd voor speelse personages. Doe één rol naar behoren en je wordt de rest van je leven gevraagd hetzelfde te doen. Alleen originele denkers kunnen die cyclus voor je doorbreken door zich niets aan te trekken van wat je daarvoor hebt gedaan. David O. Russell was de eerste die mij heeft aangemoedigd om speels en humoristisch te zijn. Ik ben hem daar ontzettend dankbaar voor. Dankzij hem kon ik een heel nieuwe wereld verkennen. Ik vind mensen fucking hilarisch en fantastisch. Ik observeer ze doodgraag, ik speel ze doodgraag.

Daarnaast speelt mee dat ik vader geworden ben. Ik ben gelukkiger en meer geneigd om dwaas en grappig te zijn en minstens te proberen om vreugde te brengen of te vinden. Ik had lang niet door hoe essentieel vreugde in een leven is. Mij is dat nooit geleerd. Mijn kinderen hebben me dat geleerd. Van dat idee is ook Amsterdam doordrongen. Wat voor leven wil je leiden? Wil je zoals de fat cats alleen maar méér geld en macht, ten koste van elk plezier, alle levenskwaliteit? Of probeer je uit iets lelijks iets moois te creëeren? Wil je een samenleving die speelse mensen en kunstenaars saboteert of ruimte gunt?

Je moet nog vijftig worden maar zit al ver boven de vijftig films. Is acteren routine geworden?

Bale: Totaal niet. Ik ben nooit gestopt met bij te leren. Misschien omdat ik geen acteeropleiding heb genoten. Ik zeg makkelijk ja wanneer een rol me enthousiast maakt en vraag me daarna pas af: fuck, hoe moet ik dit nu weer aanpakken? Maar ik klaag niet want ik vind het leuk om mijn techniek en methodiek telkens weer te vernieuwen. Voor zover ik al een techniek heb. Elke grote filmregisseur heeft een unieke persoonlijkheid en unieke manier van werken. Het lijkt me logisch dat je je daaraan aanpast.

The Fighter, American Hustle en nu Amsterdam: hoe meer films David en ik maken, hoe meer ik me op mijn gemak voel. Hij laat enorm veel ruimte voor spontaniteit en chaos. Dat leidt soms tot spanningen maar het levert ook heerlijk surreële verrassingen op die resulteren in warme, levendige cinema. Daar hou ik van.

Geen artikel over of interview met jou of het gaat over je vele, soms extreme, fysieke transformaties voor een rol. Heb je daar behoefte aan? Moet dat?

Bale: Behoefte is een te sterk woord. Ik kíés daarvoor. Ik ben zéér dankbaar dat ik dit beroep mag uitoefenen, maar blijkbaar wil ik mezelf niet herkennen op dat grote scherm. Sommige acteurs doen telkens opnieuw hetzelfde en dat is prima. Ze zijn ergens verschrikkelijk goed in en consistentie is gewild. Anderen zijn één brok charisma, échte filmsterren. Maar je hebt ook acteurs die het niet leuk vinden om zichzelf op dat grote scherm te zien en zich dan een mislukking voelen. Ik ben daar een van. Daarom probeer ik telkens een personage te creëren waarin ik mezelf totaal niet herken. Met de zegen van Oscar Wilde. Die zei ooit: ‘Een kunstenaar moet mooie dingen creëren maar moet er niets uit zijn eigen leven in steken.’ Enfin, dat denk ik toch. Kijk je het voor me na? (lacht luid) Negeer het als ik Oscar Wilde zwaar verhaspel en schrijf gerust dat ik briljant bent als het citaat klopt. (het citaat, uit The Picture of Dorian Gray, klopt, nvdr.).

Je acteerde als kind al in commercials en films – je speelde onder meer de hoofdrol in Steven Spielbergs Empire of the Sun. Vond je het toen wél leuk om jezelf op een groot scherm te zien?

Bale: Allerminst. Elk kind vindt verkleedpartijtjes leuk. Behalve ik. Net ik stond continu op filmsets. Ik herinner me niet meer hoe dat precies is kunnen gebeuren. Opeens bevond ik me in een vreemde situatie: mijn vader was ziek geworden en ik kon geld verdienen. Andere kinderen – ook op de set – vonden het een plezier om zich in van alles en nog wat te verkleden en zo te ervaren hoe het voelt om iets of iemand anders te zijn. Ik haatte het. Ik deed het om de familie te steunen maar eigenlijk wilde ik gewoon zoals mijn vrienden zijn en die verantwoordelijkheid niet torsen.

Klopt het dat Jimi Hendrix je grote voorbeeld was, omdat hij tot bloedens toe opging in zijn gitaarspel?

Bale: Ik luisterde in mijn jonge jaren veel naar Hendrix. Hij raakte soms in extase en bleef doorspelen zonder te beseffen dat zijn vingertoppen serieus aan het bloeden waren. Die extase sprak tot mijn verbeelding: ‘O god, wat als het leven zo zou kunnen zijn dat ik af en toe zo’n moment van extase kunnen bereiken? Dat zou hemels zijn.’

En? Die extase ooit bereikt?

Bale: Je moet het niet letterlijk nemen, je moet niet bloeden voor je kunst. Ik ben wel een paar keer zo opgegaan in het spel dat ik al de rest vergat. Ook tijdens Amsterdam heb ik mijn normale, teleurstellende zelf soms overstegen en deed ik iets waar ik werkelijk trots op ben. Hopelijk zie je dat.