De Superheldencrisis: waarom Marvel de motor maar niet opnieuw aan de gang krijgt

Een hoofdrolspeler voor de rechtbank, een diepterecord aan de box office en steeds luider gemor bij de fans: Marvel beleeft een rampmaand in wat sowieso al een rampjaar was. De Supergrote Superheldencrisis van 2023, zo bevattelijk mogelijk uitgelegd.

1. De kwestie Jonathan Majors

29 november is een datum waar met enige zenuwachtigheid naar uitgekeken wordt in de directiekantoren van Marvel. Het is namelijk de dag waarop een rechtbank in New York bepaalt hoe de toekomst van de Avengers eruitziet. Of concreter: tegen wie Doctor Strange, Spider-Man en Captain Marvel het straks zullen opnemen.

U moet weten: al een jaar of drie probeert Marvel een aartsvijand voor zijn nieuwe generatie superhelden in stelling te brengen. Geen onbelangrijke rol: het moet de opvolger worden van Thanos (Josh Brolin), die het negen jaars en vijf films lang volhield tegen de Avengers. Het lijkt erop dat die nieuwe eindbaas Kang the Conqueror zal worden, alias He Who Remains, alias Immortus, alias Rama-Tut, alias Victor Timely, een 31e-eeuwse tijdreiziger van wie minstens acht alter ego’s in Marvels multiversum rondlopen. Twee jaar geleden werd hij geïntroduceerd in het eerste seizoen van Loki en hij was te zien als de slechterik in Ant-Man and the Wasp: Quantumania. Plus: vorig jaar maakte Marvel bekend dat de volgende Avengers-film, gepland voor 2026, The Kang Dynasty zou heten.

Dat gaf het een en ander weg.

Daarmee legde Marvel, dat zijn films en tv-reeksen vier jaar vooruit plant, een flink stuk van zijn toekomst in de handen van Jonathan Majors (Da 5 Bloods, Lovecraft Country), de 34-jarige acteur die Kang the Conqueror speelt. Niet alleen zou hij een hoofdrol krijgen in het vlaggenschip van Marvel, maar de verschillende alter ego’s leken ook te suggereren dat hij de komende jaren meerdere slechteriken zou kunnen spelen in de andere films uit de franchise. ‘Het is indrukwekkend wat Jonathan Majors met al de verschillende incarnaties doet’, zei Kevin Feige, de baas van Marvel Pictures, vorige zomer. ‘Ik ken niemand die de last van de Multiverse Saga beter zou kunnen torsen dan hij.’

Woorden waar hij ondertussen spijt van heeft. In maart van dit jaar werd Majors gearresteerd wegens huiselijk geweld, wurging en intimidatie, zaken die zich onder meer tijdens de opnames van de tv-reeks Loki zouden hebben afgespeeld. Niet veel later kwamen er meerdere vrouwen naar voren die hem beschuldigden van geweld en misbruik. Zelf houdt hij zijn onschuld staande, maar verschillende filmstudio’s en merken knipten de band met Majors al door. Marvel deed dat voorlopig niet. (De voorbije maanden nog was hij nog te zien in het tweede seizoen van Loki.) De vraag is of dat zo blijft indien hij volgende week, wanneer zijn zaak voorkomt, veroordeeld wordt.

2. Het probleem met de Avengers

Mogelijk wordt er een nieuwe acteur gecast om Kang the Conqueror te spelen, zoals Marvel helemaal in het begin van de franchise al deed met Terrence Howards War Machine en Edward Nortons Hulk. Mogelijk wordt er in allerijl een nieuwe eindbaas aangesteld. (Volgens de geruchten overweegt Marvel om Kang te vervangen door Doctor Doom, de aartsvijand van de Fantastic Four.) Maar wat er ook volgt, de perceptie zal dezelfde blijven: Marvel krijgt de motor van de Avengers maar niet opnieuw aangetrapt.

Want dat is de situatie waarin het Marvel Cinematic Universe zich al een jaar of drie bevindt. Na Avengers: Endgame in 2019 en het pensioen van Robert Downey Jr.s Iron Man en Chris Evans’ Captain America begon er voor het superheldenbedrijf een nieuwe era, een tijdperk in het teken van heropbouw. De build-up naar de nieuwe Avengers, het narratieve en financiële vlaggenschip van de franchise, is daarin cruciaal. Alleen was die tot dusver geen groot succes. Met de onverwachte dood van Chadwick Boseman, de acteur die Black Panther speelde, verloor Marvel in 2020 een van zijn populairste gezichten. Experimenten als Eternals en Shang-Chi and the Legend of the Ten Rings lanceerden geen nieuwe iconische superhelden. Tom Holland (Spider-Man) en Chris Hemsworth (Thor) hebben een pauze ingelast. Nieuwe films met bekende gezichten als Blade en Fantastic Four zijn door problemen achteruitgeschoven in de planning. Nu met Kang the Conqueror ook hun vijand last minute vervangen dreigt te worden, begint de indruk te leven dat Marvel binnen twee jaar zijn B-ploeg het terrein op moet sturen.

Wanneer ‘Als je er dan toch eentje wilt overslaan, doe dan deze maar’ de impliciete boodschap lijkt van je promocampagne, heb je een probleem.

3. De miserie van The Marvels

Los van de kwestie-Jonathan Major, beleeft Marvel een rampmaand in wat stilaan een rampjaar lijkt te worden. Het tweede seizoen van Loki, dat begin deze maand eindigde, was niet de goedmaker waarop gehoopt werd. Variety publiceerde een pijnlijk dossier over de crisis bij Marvel, toepasselijk Crisis at Marvel getiteld, dat in alle media werd opgepikt. En dan was er twee weken geleden de flop van The Marvels, een debacle dat al maanden in de maak was.

The Marvels, de tweede film rond Captain Marvel (Brie Larson), klokte na zijn openingsweekend af op een wereldwijde box office van 110 miljoen dollar. Het was daarmee nog altijd de meest bezochte film van de week, maar wel met het tweede slechtste openingsweekend van álle films uit het MCU. Enkel The Incredible Hulk deed het in 2008 wereldwijd slechter. (Dat was de film met Edward Norton die iedereen vergeten is.) Maakt het nog pijnlijker: Captain Marvel haalde vier jaar geleden nog ruim 450 miljoen dollar op in zijn openingsweekend.

The Marvels, waarin Captain Marvel deze keer samen met Ms. Marvel en Monica Rambeau het universum moet redden, had een geplaagde productie met wekenlange reshoots, zag zijn regisseur vertrekken in postproductie, werd een keer of twee opgeschoven in het releaseschema en kon door de acteursstaking niet op Brie Larson rekenen voor de promotie. Maar veelzeggend is dat Marvel finaal zélf niet meer in de film leek te geloven. Er werd geen grote reclamecampagne opgezet, in die mate dat de gemiddelde kijker niet eens doorhad wie The Marvels precies waren. Of dat de film een sequel was op Captain Marvel, nummer vier in de lijst van meest lucratieve films met een vrouw in de hoofdrol aller tijden. Wanneer ‘Als je er dan toch eentje wilt overslaan, doe dan deze maar’ de impliciete boodschap lijkt van je promocampagne, weet je dat je een probleem hebt.

Tien jaar lang was het shared universe de reden om álle Marvel-films te proberen mee te pikken, zélfs die met Captain America. Vandaag is het een reden om af te haken.

4. De Marvel-vermoeidheid

De recensies waren dramatisch. Captain Marvel, met haar semigoddelijke krachten, is niet de interessantste superheld. De veel besproken musicalscène gaat hen nog jaren achtervolgen. (The Marvels heeft een alienras geïntroduceerd dat enkel zingend kan communiceren. Inderdaad. Oei.) Maar toch lijkt The Marvels vandaag de schuld van een veel groter probleem te krijgen: Marvel is het vertrouwen van het brede publiek aan het verliezen. 30 miljard dollar haalde het MCU al op met 30 films, maar vandaag lijkt de superkracht van het MCU, het vermogen om uit élke superheld een klein miljard te halen, te tanen.

Superhero fatigue is een term die vaak valt, maar de recente successen van Guardians of the Galaxy (altijd al een buitenbeentje in het MCU), Spider-Man: Across the Spider-Verse (een animatiefilm die losstaat van het MCU) en The Boys (Amazon Primes superheldensatire) doen vermoeden dat de kijker eerder met Marvel fatigue kampt. Het grote publiek is de formule van het MCU moe.

Er was de voorbije jaren dan ook genoeg Marvel om beu te raken. Veel van de huidige problemen vonden hun oorsprong in 2020, toen Marvel op vraag van Disney+, dat zijn streamingdienst wilde uitbouwen, de productie drastisch verhoogde. Om u een idee te geven: na Iron Man bracht Marvel op vier jaar tijd vier films en nul tv-reeksen uit. Sinds 2020 staat de teller al op tien films en tien tv-reeksen. Het idee was dat die films en series in elkaar zouden overvloeien, zodat er op élk moment een superheld in de aandacht stond. De realiteit is dat het MCU zodanig geëxplodeerd is dat de formule eronder lijdt.

Het voorbeeld bij uitstek: de groeiende problemen met Marvels shared universe, het revolutionaire idee uit 2008 dat alle films en series samen één groot verhaal moesten vormen. Tien jaar lang was dat de reden om álle Marvel-films te proberen mee te pikken, zélfs die met Captain America. Vandaag is het een reden om af te haken. Om het eerste half uur van The Marvels te snappen, bijvoorbeeld, moet je Captain Marvel gezien hebben, een film die ondertussen vier jaar oud is. Wil je weten wie Captain Rambeau is en waarom ze Captain Marvel haar tante noemt, dan heb je best WandaVision gezien, een negendelige tv-reeks uit 2021. Ms. Marvel, het derde hoofdpersonage, komt dan weer uit de gelijknamige tv-reeks, geregisseerd door Adil & Bilall. Dat is veel huiswerk om een blockbuster te kunnen volgen.

Minstens een deel van de productieproblemen bij The Marvels zijn daar ook het gevolg van. Het oorspronkelijke scenario van de film was geschreven vanuit het idee dat de kijker al die voorkennis had, zo schreef Variety. Toen ze na de opnames merkten dat dat niet werkte, moesten er vier weken aan reshoots bijgeboekt worden. En zelfs na die aanpassingen was het probleem niet opgelost. The Marvels blijft verwarrend. Marvels universum is vandaag zo groot dat je als gewone kijker, die niet alles minutieus gevolgd heeft, nooit meer zeker bent wat je wel of niet zou moeten weten. ‘Is het de bedoeling dat ik dit personage ken?’ is vandaag een substantieel deel van de MCU-ervaring geworden.

Het goede nieuws: Marvel lijkt dat probleem in te zien. Deze maand besliste het om Marvel Spotlight te introduceren, een label om films aan te duiden die losstaan van de grote verhaallijnen in de Marvel Cinematic Universe. De vraag is of dat volstaat om het brede publiek, het publiek dat je nodig hebt om pakweg Captain Marvel een miljard dollar te doen opleveren, terug naar zijn films te lokken.

Is het de bedoeling dat ik dit personage ken?’ is een substantieel deel van de MCU-ervaring geworden.

5. Het gemor over de special effects

Eén blik op Modok volstaat om de omvang van het probleem hier te begrijpen. (Serieus. Google ‘Modok’.) Toen begin dit jaar Ant-Man and the Wasp: Quantumania in de bioscoop verscheen, was dat het personage dat het meest over de tongen ging. Modok is een in een robothelm gehesen menselijk hoofd met minibeentjes en mini-armpjes. Hij was sowieso niet de meest ernstig bedoelde slechterik, maar dat was geen excuus voor wat het special-effectsteam afleverde. Modok zag er namelijk uit alsof hij in Windows Paint, 1997-stijl, geanimeerd werd, met een uitgerekt hoofd en een bizarre wazige grijns. Modok was een grap, maar niet op de manier die Marvel in gedachten had.

Onder fans werd Modok al snel het gezicht van een groter probleem: de teloorgang van Marvels special effects. Taika Waititi, de regisseur van Thor: Love and Thunder, maakte vorig jaar al openlijk opmerkingen over de ondermaatse digitale effecten. In She-Hulk veranderde Bruce Banners nichtje in haar groene monstervorm middels een knullige, wazige wolk. Gezien het geschatte budget van 25 miljoen dollar per aflevering, was dat onbegrijpelijk.

Maar geen Marvel-project zag er visueel slechter uit dan de laatste Ant-Man. Het kwantumrijk waar de film zich afspeelt was een generische oranjebruine omgeving. In verschillende actiescènes leken de acteurs niet op te gaan in hun digitale omgeving, maar er haastig in geplakt. De vijanden, stuk voor stuk in hetzelfde pak en met dezelfde helm, zagen eruit alsof ze uit een game waren geplukt. In de maanden na de release werd er zo hard gelachen met de special effects dat verschillende VFX-artiesten die aan de film meewerkten anoniem reageerden en de werkdruk bij Marvel aanklaagden. De prioriteit inzake postproductie lag bij Black Panther: Wakanda Forever, dat enkele maanden eerder verscheen en voor Marvel een belangrijkere film was. Voor Ant-Man restte er simpelweg niet genoeg tijd en mankracht om de special effects deugdelijk af te werken.

Het probleem is dan ook simpel: het Marvel Cinematic Universe heeft de jongste jaren zo veel special effects nodig dat de VFX-studio’s het niet meer kunnen bolwerken. Sowieso weegt de maandenlange digitale postproductie zwaar door in Marvel-films, waarin elke achtergrond, explosie of wormgat er pas achteraf bij komt. Voor Avengers: Infinity War, bijvoorbeeld, werd er in slechts 80 van de 2700 shots niets digitaal toegevoegd. Maar nu de productie van Marvel drastisch omhoog gegaan is, is er niet genoeg tijd en personeel meer om alles af te werken naar de standaarden van vijf jaar geleden. Veelzeggend was dat er bij WandaVision en She-Hulk nog aan de special effects gesleuteld werd nadat de afleveringen al verschenen waren. Dat lijken details, maar ze raken wel aan het imago van Marvel, een franchise die gebouwd werd op de belofte dat hun blockbusters misschien niet helemaal je ding, maar wel oké gingen zijn.

Opnieuw: Marvel lijkt dat ook te beseffen. Na geschuif in de planning komt er in 2024 met Deadpool 3 exact één Marvelfilm in de zalen, zo raakte vorige week bekend. Het is van 2012 geleden dat het superheldenrooster er zo bescheiden uitziet. Zelfs Marvel snapt vandaag dat er dan toch zoiets bestaat als té veel superhelden.

6. De gok met het multiverse

En dan is er nog de olifant in de kamer: Marvels multiverse. Sinds Avengers: Endgame, het slotstuk van de verhaallijn met Thanos, spelen alle Marvelproducties zich af in de overkoepelende Multiverse Saga. Een idee dat uit de comics werd geplukt en er simpel gesteld op neerkomt dat er oneindig veel parallelle universa bestaan in oneindig veel parallelle dimensies, waarin superhelden en slechteriken oneindig veel parallelle variaties hebben. Komen er scheuren in het multiversum, dan kunnen de verschillende superhelden en slechteriken elkaar tegenkomen. En er zijn de jongste jaren héél veel scheuren in het multiversum.

Het multiverse – en de concrete implicaties ervan – zijn ingewikkeld. Héél ingewikkeld.

Het ding is: dat concept werkt in stripvorm voor comicliefhebbers, maar bij een breed filmpubliek zou dat wel eens anders kunnen liggen. Het multiverse – en de concrete implicaties ervan – zijn namelijk ingewikkeld. Héél ingewikkeld. In die mate dat het weegt op de films en reeksen.

Ten tijde van Spider-Man: No Way Home, waarin Tom Hollands Spider-Man de hulp krijgt van Tobey Maguires Spider-Man en Andrew Garfields Spider-Man, leek het multiversum nog een amusante gimmick. Maar sinds Marvel een jaar geleden een versnelling hoger schakelde met Doctor Strange in the Multiverse of Madness en de nieuwe Ant-Man, begint de Multiverse Saga meer en meer als ballast te voelen. Meer dan met karakterontwikkeling lijken de personages vandaag bezig met exposition dialogue van wat er aan het gebeuren is. Meer en meer lijken de films in dienst te staan van het grotere verhaal. De eerste Ant-Man was een verfrissende superheldenfilm met een eigen gezicht, een eigen humor en een ongewone hoofdrolspeler. De meest recente Ant-Man was een generische superheldenfilm die enkel leek te bestaan om verder aan de Multiverse Saga te bouwen, met het oog op later.

En zelfs met zo veel opofferingen krijgt Marvel het concept niet verkocht bij de gemiddelde kijker. Hoe zijn de parallelle filmuniversa van Spider-Man te verzoenen met de centrale tijdslijn met vertakkingen uit Loki? Kan je doodgaan als je de traditionele regels van continuïteit overboord gooit? En als dood geen betekenis meer heeft, doet iets er dan nog toe? Zelfs met een diploma theoretische fysica is het niet geheel duidelijk hoe de Multiverse Saga in elkaar zit. En anders dan bij de tesseracts, oneindigheidshandschoenen en genocidale blips voorheen, moet je het multiversum wél snappen om te kunnen volgen. Het gevolg: voor veel kijkers is de Multiverse Saga een afschrikmiddel geworden.

Het mag dan ook duidelijk zijn: Marvel beleeft de zwaarste crisis in vijftien jaar. Al hoeft dat nog niet meteen een onoverkomelijke crisis te zijn. De heropbouw van de voorbije jaren was geen succes, maar Marvel heeft nog genoeg troeven achter de hand. Met Deadpool, Fantastic Four en Blade heeft Marvel voor de komende twee jaar een bataljon populaire superhelden in de gang staan, later komen daar nog de X-Men bij. Als er straks nog twee superheldenuniversa overblijven die één grote strijd uitvechten, zoals de fans vermoeden, wordt het Multiversum opnieuw een stuk bevattelijker. De vraag is alleen: krijgt Marvel alles rechtgetrokken voor de Avengers eraan komen?

Avengers: The Kang Dynasty staat gepland voor 2026.

Marvel heeft nog een kleine drie jaar.