De Frankenstein in Guillermo del Toro: ‘Monsters zijn een deel van mijn DNA’

Guillermo del Toro heeft zich verlost van een decennialange obsessie, door met flair en ontzag Frankenstein te verfilmen. ‘Kunst ontstaat pas echt wanneer je er jezelf volledig inlegt.’

Regisseur Guillermo del Toro verbaasde met Pan’s Labyrinth, hielp Hollywood aan blockbusters als Pacific Rim en won Oscars met The Shape of Water. Maar dat verzinkt allemaal in het niet bij het grootste en oudste verlangen van de Mexicaanse stilist: op zijn beurt Frankenstein reanimeren. Met de centen van Netflix en de hulp van schoon volk als Jacob Elordi, Oscar Isaac en Mia Goth werd zijn droom na een halve eeuw gerealiseerd. Het rijkelijk in gotische romantiek, vleselijke horror en symboliek ondergedompelde, oogstrelende Frankenstein draagt onmiskenbaar zijn stempel, zonder fel af te wijken van de oorsprong: het tweehonderd jaar oude boek van Mary Shelley over dokter Victor Frankenstein die voor god speelt maar niet overeenkomt met zijn uit dode materie tot leven gewekte wezen.

Wat maakt van Mary Shelleys Frankenstein zo’n moderne mythe? Waarom krijgen we er maar niet genoeg van?

Guillermo del Toro: Omdat Mary Shelley samenvalt met haar boek. Zij ís Frankenstein. Op een vreemde manier verwerkte ze al haar woede in het boek, al haar tragiek, haar nood aan liefde, de behoefte om begrepen te worden en alle, al dan niet ingehouden, boosheid op haar vader. Zelfs dat ze om vijf uur ’s ochtends van huis wegliep om met de dichter Percy Bysshe Shelley het Europese continent te verkennen, vond zijn weg naar het boek. Frankenstein is haar even intieme als krachtige autobiografie. De fusie van leven en dood was ook sterk aanwezig in haar leven. Elf dagen na haar geboorte overleed haar moeder. Ze had zelf verschillende miskramen. Ze heeft er haar ziel ingelegd. Kunst ontstaat pas echt, overstijgt zichzelf pas echt, wanneer je er jezelf volledig inlegt.

Dat geldt ook voor jou. Hoe heb je er jouw Frankenstein van gemaakt?

Del Toro: Als je een muzikant vraagt hoe lang het duurt om een song te schrijven, antwoordt die: 15 minuten om het op papier te zetten, maar een heel leven om tot dat punt te komen. Hetzelfde geldt voor mij. Iets bewerken is geen scheikunde, geen berekende zoektocht. Het is alchemie. Je zoekt naar je eigen stem met alles wat je in je hebt. Ik zei tegen mezelf: Mary Shelley legde heel haar wezen, haar volledige biografie, in de roman, doe jij dat ook voor je film?  Proberen te veinzen dat je haar instincten volgt, is geen goed plan. Je moet je eigen instincten volgen.

‘Monsters helpen me de wereld te begrijpen’, zei je enkele jaren geleden in Knack Focus. De katholieke heiligen deden je als kind niets, maar je begreep het monster van Frankenstein wel. Wat begreep je aan hem? En heb je inmiddels een andere kijk op het monster?

Del Toro: Fundamenteel was mijn begrip intuïtief, en spiritueel. Monsters dringen tot je door of niet, zoals dogma’s, of geloof. En tot mij drongen ze door. Ze zijn een deel van mijn DNA geworden, van mijn wezen. Dat is niet iets wat ik geleerd heb of wat evolueerde door volwassen te worden. Zo ervoer ik het als kind, en zo ervaar ik het nu.

Maar uiteraard ben ik niet dezelfde maker als twintig jaar geleden. Vroeger zou ik er misschien een fabel van gemaakt hebben over goede monsters en slechte mensen. Dat is deze Frankenstein zeker niet. Het monster is in staat om mensen te doden én het is de bedoeling dat je ook Victor Frankenstein ergens wel een beetje begrijpt. Hij is tegelijkertijd de held en de antagonist. Dat is iets wat me fel bezighoudt sinds The Shape of Water en Nightmare Alley (uit 2021, met Cate Blanchett en Bradley Cooper, nvdr.). Ik geef de personages meer complexiteit mee, toon zowel hun monsterlijke als humane kant.

Waar gruw jij van? Alvast niet van monsters.

Del Toro: Een van de engste en afschuwelijkste dingen in het leven vind ik mensen die absolute zekerheid pretenderen over hoe de dingen zouden moeten zijn. Niet hoe ze de dingen zien, of hoe goed of slecht hun visie onderbouwd is, jaagt me angst aan, maar de stelligheid waarmee ze de wereld willen veranderen, tot hoe zij het zien. Of het nu een politicus, een wetenschapper, of een techbro is: wie wil bepalen hoe de wereld moet functioneren, wie ons zijn officiële waarheid tracht op te dringen, jaagt mij de stuipen op het lijf. Voorbeelden genoeg de laatste tijd.

Victor Frankenstein heeft in jouw film geen goede relatie met zijn autoritaire vader. Op zijn beurt is hij erg agressief tegen zijn schepping en daar komt onheil van. Is dat geweld tussen ouder en kind een thema? Hoe was jouw relatie met je vader?

Del Toro: Geweld speelt altijd mee. Aan de eerste gewelddaad kun je als ouder onmogelijk ontsnappen. Door te bestaan en door zo gigantisch veel groter te zijn, werp je onvrijwillig een enorme schaduw op je kind. Voor een kind is de hele wereld te groot. Alles is nog verkeerd: de stoelen, de deur, de trappen… De wereld heeft iets meedogenloos: je lijkt er als kind niet in te passen. En dat is ook wat het wezen ervaart. Op een miltoniaanse manier wordt hij in een – onbestaand – verloren paradijs geworpen. Hij begaat volgens het romantische credo een hoofdzonde: leven. Maar hij begrijpt er niets van. Zoals een kind.  Waarom is mijn vader boos? Waarom is mijn moeder boos? Waarom is mijn vader tevreden? Waarom is mijn moeder tevreden? Je begrijpt daar aanvankelijk niets van en die ervaring vormt je psyche.

Hoe bedoel je?

Del Toro: Het is niet zo dat je vader geweld moet gebruiken, zoals mijn vader heeft gedaan. Ook zonder fysiek geweld is de impact enorm. Ik ben niet hardhandig geweest tegen mijn kinderen maar dat neemt niet weg dat mijn schaduw enorm was. Ik wil maar zeggen: niet dezelfde fouten maken en doorgeven, betekent nog niet dat je er zelf geen andere maakt.

Het grootste geschenk dat je van je kinderen kunt krijgen, is wijsheid. Wanneer ze je vertellen waar jij in de fout bent gegaan? Daaruit kan verlossing voortkomen. Op een of andere manier wil ik dat met mijn film meegeven en onthouden. Weet dat je door te luisteren veel meer zult begrijpen.

Voor het monster deed je een beroep op Jacob Elordi. Best verrassend: de charismatische reus uit Saltburn, Euphoria en Priscilla is bepaald geen lelijkaard.

Del Toro: Het belangrijkste vond ik zijn ogen. Jacob heeft prachtige ogen waarmee hij heel puur en onschuldig kan kijken. Hij gebruikt zijn ogen zoals een kind: ze vangen alles op. Het is ook een heel intelligente acteur en dat was nodig. Hij moest proberen om niets te spelen en dat is erg moeilijk.

Welke richtlijnen kreeg hij mee?

Del Toro: Normaal denkt een acteur na over hoe hij het wil aanpakken. Jacob moest een onbeschreven blad zijn. Niet spelen, niet weten wat er gaat gebeuren en hoe hij zal reageren, maar gewoon zijn. Als voorbereiding heeft hij zich toegelegd op butoh, een Japanse dans, om het lichaam te reanimeren. We hebben ons ook ondergedompeld in de ontwikkelingsstadia van een baby, het gedrag van dieren, enzovoort. Voor alle duidelijkheid: ik heb de ingrediënten aangereikt maar hij heeft gekookt. Het wezen is zijn constructie.

Je plat de résistance is de geboorte van het wezen. Je toont het in al zijn glorie en tot in het kleinste detail. Het is geen horror maar een mooi moment.

Del Toro: Ik heb heel gedetailleerd de anatomische wreedheid willen laten zien die tot het prachtige ontwerp leidt. Ik kan gewoon niet begrijpen waarom Victor slordig werk zou afleveren en een wezen zou maken dat er vreselijk uitziet. Hij heeft er tientallen jaren van zijn leven in gestoken. Het is zijn grote droom. Vergelijk het met een regisseur die jaren opoffert om een film te maken. Natuurlijk wil hij dat die film er heel goed uitziet. Natuurlijk zet hij al zijn vakmanschap in. De schepping is inderdaad geen afschuwelijk maar een wonderbaarlijk moment. In plaats van de scène te begeleiden met donderslagen en een horror-soundtrack, wordt het vrolijke, feestelijke karakter onderstreept door een wals van de grote Alexandre Desplat (bekend van filmmuziek voor o.a. Wes Anderson, Stephen Frears en George Clooney, nvdr.).

Het wezen is bijna te mooi en te sexy om nog een monster genoemd te worden. Afschrikwekkende littekens zijn nergens te bespeuren. Vanwaar die breuk met het verleden?

Del Toro: Ik vind het sterker dat het wezen er niet uitziet als oplapwerk maar als een nieuw gesmede mens. Ik vind dat essentieel voor het verhaal: een mens wordt schoon en ongerept geboren maar wordt vervolgens vernietigd. Gelukkig heeft Jacob Elordi met zijn twee meter de exacte juiste verhoudingen van een anatomisch model.

Na vele decennia is het je gelukt Frankenstein te verfilmen. Gefeliciteerd, maar nu ben je een droom armer. Zit je daar mee? Of heb je dromen genoeg?

Del Toro: Ik denk dat er elke dag dromen sterven en dromen bijkomen. Ik ben al 61, weet je. Ik begin achteruit te gaan en hier en daar te vergrijzen of te verslappen. Met de dood, met verlies valt geen deal te sluiten. Je hebt je erbij neer te leggen. Mijn filosofie: als je niet meer kan sporten, begin dan te schaken. Dat is in essentie hoe ik er als kunstenaar naar kijk. Ik kan de films van mijn jeugd niet meer maken of de hemel bestormen. Maar ik kan wel nog de films van mij nu maken. Begrijp je wat ik bedoel? Ik pas me aan aan wat ik vandaag nog kan en wil vertellen. Ik zal altijd wel een weg vinden of nieuwe interesses ontdekken. Misschien moet ik macramé maar eens een kans geven. (buldert)