‘De bedrijfswereld heeft de politiek besmet’: acteur Mark Ruffalo in klokkenluidersdrama ‘Dark Waters’

Hij hing acht jaar lang de Hulk uit in het populaire Marvel Cinematic Universe, maar de activist in Mark Ruffalo is nog een stuk groener én kwader. Dat komt nu ook op het grote scherm tot uiting in het aangrijpende rechtbankdrama Dark Waters. Een exclusief gesprek over vergiftigd water en een giftig economisch systeem. ‘Niemand anders zal de wereld verbeteren, jij en ik zullen het moeten doen. Samen.’

Zonder dat het opvalt, timmert Mark Ruffalo aan een carrière om je hoed voor af te nemen. Of kent u veel acteurs die gevraagd worden door zowel Martin Scorsese, Michael Mann als David Fincher en enthousiast meebrullen en -vechten met de superhelden uit de immens populaire Avengers-franchise van Marvel?

Acht jaar lang leende Ruffalo lijf en leden aan Bruce Banner, de wetenschapper die transformeert in de Hulk als hij boos wordt. Hij wil de groene brulboei gerust nog een paar keer spelen, maar betwijfelt of dat nog nodig zal zijn. Marvel vertelde hem immers dat het nog moet uitdokteren hoe het na Avengers: Endgame (2019) verder moet.

De vrijgekomen tijd wil Ruffalo investeren in films die nauwer aansluiten bij zijn activisme. De acteur verbergt zijn groen-linkse gedachtegoed niet. Hij supportert luidkeels voor presidentskandidaat Bernie Sanders die een Green New Deal voorstelt, waarschuwt overvloedig voor de klimaatverandering en richtte in 2010 Water Defense op om Amerika te wijzen op de gevaren van het boren naar schaliegas. Dat activisme wil hij niet langer gescheiden houden van zijn filmwerk, en het resultaat van die beslissing ziet u in het rechtbankdrama Dark Waters.

Alles begon toen Ruffalo in 2016 de filmrechten van The Lawyer Who Became DuPont’s Worst Nightmare kocht, een stuk in The New York Times Magazine over een rechtszaak tegen DuPont, een chemiegigant die heden ten dage een slordige 140 miljard euro waard is en ook in Ieper een vestiging heeft. DuPont had jarenlang massaal perfluoroctaanzuur (PFOA) nabij zijn fabriek in West Virginia gedumpt, goed wetend welke rampzalige gevolgen dat had voor mens en dier in de omgeving van de fabriek. De door een gealarmeerde boer ingehuurde advocaat Robert ‘Rob’ Bilott achterhaalde de vreselijke feiten en sleepte DuPont voor de rechter, maar moest jarenlang opboksen tegen het machtige, invloedrijke bedrijf. Uiteindelijk haalden hij en zijn cliënten het, na een juridische strijd die vijftien jaar van zijn leven had opgeslorpt.

Ruffalo was onder de indruk van Bilotts verhaal, zocht en vond geldschieters voor zijn project en overtuigde niemand minder dan Todd Haynes, de gevierde regisseur van Far from Heaven en Carol, om Dark Waters te regisseren. Zelf neemt hij de rol van de dappere advocaat voor zijn rekening.

Was je na acht jaar uitgekeken op de Hulk?

Mark Ruffalo: Nee, hoor, ik hou van die films, maar het zit er waarschijnlijk op én ik heb meer te vertellen. Zoals je weet, ijver ik actief voor zaken die ik belangrijk vind, zoals proper water. Ik begon me af te vragen waarom ik mijn bezorgdheid en activisme niet uitspeelde in mijn filmprojecten. Ik kwam tot het besef dat ik niet mocht wachten tot iemand me dat soort films aanbood en dat ik zelf aan de kar moest trekken.

Waarom viel je oog op de jarenlange juridische strijd van Rob Bilott?

Ruffalo: Het stuk in The New York Times Magazine dat het schandaal aan het licht bracht, bezorgde me koude rillingen. Ik ging ervan uit dat het verhaal de volgende dagen en weken de frontpagina’s en de covers van elke krant en elk tijdschrift in de hele wereld zou halen. Tot mijn verbijstering gebeurde dat niet. Daar kon ik het niet bij laten. Ten eerste is het de grootste bedrijfsmisdaad en doofpotoperatie uit de Amerikaanse geschiedenis. Het schandaal en de gevolgen ervan zijn verbijsterend groot, maar lange tijd was niemand ervan op de hoogte. Ten tweede zag ik er meteen een goede film in. Niet elk krantenverhaal leent zich tot een film, maar in dit geval zijn alle ingrediënten aanwezig. Een advocaat die doorgaans voor de industriereuzen werkt, neemt het ineens op voor de kleine man. Een eenvoudige kerel zonder fortuin of diploma maar mét een moreel kompas overtuigt hem om het geweer van schouder te veranderen. De advocaat wordt langs alle kanten tegengewerkt en vervloekt, maar zet door en krijgt een van de grootste chemiebedrijven ter wereld op de knieën. De kans dat zoiets gebeurt, is enorm klein.

Hoe hard heb je aan die kar moeten trekken? Was het lastig om geldschieters voor Dark Waters te vinden?

Ruffalo: Ik durf het werk van een producent niet met de titanenstrijd van Rob Bilott te vergelijken, maar meestal is het knap lastig om een film van de grond te krijgen. Veel projecten vallen in het water, maar Dark Waters liep van een leien dakje. Participant, het productiehuis, hoorde dat ik net als zij aasde op de filmrechten en stelde voor om de krachten te bundelen. Dat was een zegen, want Participant heeft veel ervaring met dit soort films. Ze leggen zich toe op films met een grote maatschappelijke relevantie zoals Contagion, The Post en Spotlight.

Volgens mij is de tijd ook rijp voor films als Dark Waters. Ik merk dat alsmaar meer mensen zich ervan bewust zijn dat we met een milieucrisis van formaat kampen. Ze zijn bereid om daarover te praten en na te denken, maar daarvoor zijn er te weinig aanknopingspunten. Verhalen die zich tot een film lenen, liggen niet voor het rapen. Dark Waters was een buitenkans, waardoor het voor een keer niet zo moeilijk was om partners te vinden. Was het altijd maar zo gemakkelijk.

Welk doel beoog je met Dark Waters? De waarheid blootleggen, de publieke opinie beïnvloeden, het beleid veranderen of de toeschouwers entertainen?

Ruffalo: Al die zaken tegelijk. Luister, ik heb aan een handvol films mogen meewerken die een grote impact hadden op socio-cultureel vlak en soms zelfs op het beleid. Ik denk aan Spotlight (de met een Oscar bekroonde film over journalisten die kindermisbruik in de katholieke kerk van Boston aan de kaak stelden, nvdr.) en The Kids Are All Right (een van de eerste films over een lesbisch koppel met tienerkinderen, nvdr.). Films kunnen wél dingen in beweging krijgen, vaak met meer succes dan een prachtig geschreven krantenartikel of een perfect uitgewerkte documentaire. Niet alleen kun je met films miljoenen mensen bereiken, ze bieden je ook een emotionele, menselijke ervaring aan. Ze laten je meeleven en opgaan in het verhaal, maar ondertussen leer je wel van alles bij.

Je zet je in voor het milieu, maar zakt de moed je niet in de schoenen als bedrijven zoals DuPont er niet eens voor terugdeinzen om mensenlevens in gevaar te brengen?

Ruffalo:Dark Waters is een specifiek verhaal, maar het maakt deel uit van een veel groter probleem. Een probleem dat een heel grote groep mensen vandaag aanvoelt. De onwil om de klimaatverandering aan te pakken, farmareuzen die schatrijk worden van de opioïdenepidemie die ze zelf hebben aangewakkerd, de uitwassen in de chemische industrie en de fossielebrandstoffenindustrie: we voelen collectief aan dat het systeem enkel bekommerd is om zo een zo groot mogelijke winst. Er wordt geen rekening gehouden met de tol die mensen betalen. In veel landen heerst er daardoor een grote onvrede, maar die wordt jammer genoeg vooralsnog in de eerste plaats door populistische bewegingen gekaapt. Ook in de VS. Donald Trump is niet toevallig aan de macht gekomen. Hij dankt een deel van zijn succes aan mensen die het gevoel hebben dat ze belazerd worden. Er ís ook stront aan de knikker. De bedrijfswereld heeft de politieke wereld besmet. Bedrijven hebben politici afhankelijk gemaakt van hun donaties. Geld dat politici moeten terugverdienen door de belangen van die bedrijven te dienen.

Het vuur in je ogen verraadt dat je niet helemaal wanhoopt.

Ruffalo: Waarom zouden we? Dark Waters toont dat het individu met de hulp van een gemeenschap grote veranderingen kan bewerkstelligen. De boodschap is dat we elkaar nodig hebben. Niemand anders zal de wereld verbeteren, jij en ik zullen het moeten doen. Samen. Vervuild water gaat iedereen aan. Het overschrijdt partijgrenzen, ideologieën, religies, huidskleur en geslacht. Je hoeft niet gestudeerd te hebben om te weten hoe levensbelangrijk proper water is.

Overheidsregulering kan verhinderen dat de DuPonts van deze wereld onze gezondheid in gevaar brengen. Waarom grijpt de politiek niet in?

Ruffalo: We hebben een politieke revolutie nodig. Een politieke revolutie die ervoor zorgt dat het kapitalisme de democratie niet langer in de weg loopt. Op dit moment ondergaan we een systeem dat economische groei en kapitalisme als goden vereert. Democratie komt pas op de tweede plaats. Dat kan niet blijven duren, want het is volledig in strijd met het idee achter een democratie. De bevolking staan een groot deel van haar macht, vrijheid en geld – belastingen! – af aan bestuurders die ze om de zoveel jaar aanduidt via verkiezingen. In ruil hebben we recht op veiligheid, continuïteit, rechtszekerheid en noem maar op. Maar die fundamentele deal is geschonden. Schandalen zoals het schandaal dat Dark Waters blootlegt, zijn géén eenmalige incidenten. Er zullen er alleen maar meer opduiken, en mogelijk nog ergere. Vroeg of laat zullen die problemen ons verplichten om het huidige economische systeem in vraag te stellen. Er is geen weg terug. Die discussie komt op ons af. Vinden we het echt aanvaardbaar dat bedrijven hun winst laten primeren op het welzijn van de bevolking? Of zijn mensen belangrijker dan winst?

Dark Waters noemt man en paard en neemt DuPont in het vizier. Levert dat geen problemen op?

Ruffalo: We hadden het ons inderdaad een stuk makkelijker kunnen maken door geen namen te noemen. Die versie interesseert mij echter helemaal niet. Ik zie Dark Waters als een reportage. Dat bracht wel een enorme druk met zich mee. Je mag de machten niet onderschatten die Dark Waters in diskrediet proberen te brengen. We spreken over mensenlevens, grote rechtszaken en enorme geldbedragen. Bij de minste fout, bij de minste oneerlijkheid zouden ze ons gevloerd hebben. Maar we hebben erover gewaakt dat we alles met feiten konden staven. Dat is trouwens van in het begin de tactiek van Rob Bilott geweest. Nooit de emotionele toer opgaan, nooit veronderstellingen maken, maar bij de feiten blijven. Die spreken namelijk voor zich.

Anti-aanbak, pro-kanker

De echte Rob Bilott legt uit waarom hij chemiereus DuPont voor de rechter sleepte.

De grote slechterik in Dark Waters is perfluoroctaanzuur of PFOA, een stof die het Amerikaanse chemiebedrijf DuPont gebruikte voor de productie van teflon, een van haar grootste succesproducten en vooral bekend als de antiaanbaklaag van pannen of isolatiemateriaal voor kabels. ‘PFOA behoort tot de forever chemicals: chemicaliën die niet afbreken’, zegt Rob Bilott, de advocaat die in 2001 een rechtszaak aanspande tegen chemiereus DuPont en in Dark Waters door Mark Ruffalo wordt vertolkt. ‘Eens die chemicaliën in het milieu terechtkomen, blijven ze daar voor altijd. Dat is zeer verontrustend, maar er is meer: sommige ervan dringen ook binnen in ons lichaam en veroorzaken gezondheidsproblemen. Zo ligt PFOA aan de basis van zes verschillende ziektes waaronder twee soorten kanker. Je vindt de stof ondertussen overal in terug: in drinkwater, grondwater, dieren, ijsberen en mensen. Toch hebben massa’s mensen er nog nooit van gehoord. Hopelijk zorgt de film voor een grotere bewustwording. We kunnen het probleem aanpakken, maar dat moeten we wel willen.’

Bilott achterhaalde dat DuPont meer dan 7000 ton chemisch afval dumpte in de buurt van de teflonfabriek in Parkersburg, West Virginia. Na een lange juridische strijd won hij een groepsvordering die het bedrijf 670 miljoen dollar kostte. ‘Op sommige momenten leek het een onmogelijke opdracht. In de VS is het aan de burger om te bewijzen dat een ziekte het gevolg is van de blootstelling aan chemicaliën. Om verschillende redenen is dat erg moeilijk.’

Met voorsprong het meest akelige vond Bilott de ontdekking dat DuPont al jaren van het gevaar op de hoogte was. ‘Bij DuPont wist men hoe gevaarlijk die chemicaliën waren, maar ze staken de bezwarende informatie in de doofpot. Ze lieten toe dat de mensen het gecontamineerde water dronken, mensen uit een gemeenschap die ik goed kende. Ik was moreel verplicht om me daartegen te verzetten.’