De 9 levens van Tom Cruise

Na dertig jaar zwaait Tom Cruise Mission: Impossible uit met The Final Reckoning. Maar dat wil niet zeggen dat Cruise nu op zijn lauweren gaat rusten.

Na bijna dertig jaar lijkt Tom Cruise afscheid te nemen van de lucratieve Mission: Impossible-franchise. Niet alleen is de titel van de nieuwe film Mission: Impossible – The Final Reckoning, zijn achtste avontuur als superspion Ethan Hunt is ook opgevat als de culminatie van de reeks, waarin hij de Burj Khalifa beklom, aan een vliegtuig bengelde of met een motor recht van een klif reed. Het resultaat: een apotheose met onwaarschijnlijke stunts, flink wat ‘het is gedaan’-sentiment en een rommelige poging om de vele verhaallijnen uit de voorbije edities enigszins af te ronden.

Het is naïef om te denken dat de franchise voorgoed voorbij is. In totaal bracht Mission: Impossible ruim vier miljard dollar op. Dat negeert Hollywood niet. Het zou niet de eerste keer zijn dat de ‘laatste film’ niet de laatste is, maar een verkoopargument wanneer het tijd is voor een strategische pauze. Maar één ding is zeker: voorlopig is regisseur en scenarist Christopher McQuarrie uitverteld en Tom Cruise als Hunt uitgestunt.

Hij redde de cinema (volgens Spielberg)

De RVA hoeft niet meteen hoog bezoek te verwachten. Er is een derde Top Gun-film in de maak nadat de tweede, Top Gun: Maverick, in de zomer van 2022 het grote publiek terug naar de bioscopen lokte na de pandemie. ‘Tom Cruise saved cinema’, zei Steven Spielberg op de Oscars.

Cruise zal ook de hoofdrol spelen in de nieuwe film van Alejandro G. Iñárritu, de Mexicaanse Oscarwinnaar die The Revenant en Birdman bedacht. Door Mission: Impossible te pauzeren, heeft hij weer tijd om zoals vroeger met hoog aangeschreven filmregisseurs in zee te gaan. Hoe graag hij ook rent en grijnst, tot één genre valt Cruise niet te herleiden. Hij speelde in romcoms, charmeerde in sportdrama Jerry Maguire en werkte voor zeer grote namen als Michael Mann (Collateral), Stanley Kubrick (Eyes Wide Shut), Steven Spielberg (War of the Worlds, Minority Report), Oliver Stone (Born on the Fourth of July) en Paul Thomas Anderson (Magnolia).

Je kunt zo veel lachen als je wil met de tandpastaglimlach, het beperkte aantal grimassen en de soms houterige acteerstijl van Tom Cruise, hij is de laatste filmster in Hollywood met macht. Heel Hollywood houdt zijn volgende stappen nauwlettend in het oog. Met Warner Bros sloot hij een niet-exclusieve deal, met Paramount maakt hij die derde oorverdovende straaljagerfilm.

In een tijdperk waarin niet de acteurs, maar de personages de sterren zijn (bedankt, Marvel) en algoritmes en AI (niet toevallig de grote vijand in de laatste Mission: Impossible’s) de wet dicteren, is Tom Cruise een anachronisme. Een glimmende, razende, immer rennende anomalie. Hij is de laatste man op aarde die nog in close-up glimlacht terwijl zijn trein het ravijn in dondert. De laatste die, in een tijd van digitale magie en AI-helden, erop staat zijn eigen botten te breken voor ons vermaak. De laatste filmster die zelf achter het stuur zit en de koers van de film bepaalt.

Al van bij het begin wilde Cruise zo veel mogelijk zeggenschap. Na zijn eerste hit, Risky Business in 1983, onderhandelt hij met de producers van Top Gun over inzage en inspraak in het filmproces. Sindsdien eist hij altijd een vorm van creatieve controle op. Van Mission: Impossible is hij zelf de producent. Hij bepaalt zelf welke gevierde regisseur hem mag bijstaan. Na Brian De Palma, John Woo en J.J. Abrams werd Christopher McQuarrie zijn vaste wapenbroeder.

Cruise is een controlefreak die van elke specialist op de set wil bijleren, altijd op de set aanwezig is en erop staat om al zijn inserts en close-ups zelf te doen. Hij drukt jonge acteurs op het hart om zich ook in de technische kant te verdiepen en te weten welke lens welk effect heeft en hoe je het licht in je voordeel kan laten werken. ‘Voortdurend bijleren: dat is hoe ik het doe.’

Hij waagt telkens opnieuw zijn leven

Op de wereldpremière van een nieuwe Mission: Impossible heeft Cruise de gewoonte om McQuarrie net voor het einde van de aftiteling in het oor te fluisteren dat ze nog beter kunnen. Ook wat de stunts betreft, die Tom Cruise altijd zelf uitvoert. De beklimming van de Burj Khalifa, zich vastklampen aan een opstijgend vliegtuig, de helikopterschroefduik of met een motor recht in een ravijn rijden? Het kan beter.

‘Zonder Tom Cruise zijn zulke scènes uitgesloten’, zei McQuarrie tijdens een masterclass op het festival van Cannes waar Mission: Impossible – The Final Reckoning in wereldpremière ging. ‘Ten eerste zou ik met een andere acteur de middelen niet krijgen. Ten tweede zou ik dan moeten verbergen dat een stuntman die stunt grotendeels uitvoert. Bij Tom is het de uitdaging om de kijker er net voortdurend aan te herinneren dat hij het zelf doet. Dat bepaalt elke camerapositie en elke beweging.’

Cruise is ondertussen 62, maar lijkt de tijd al even zwaar te minachten als de zwaartekracht. Geen kraaienpootje verraadt zijn leeftijd. Geen vetlaagje vertraagt zijn sprint. Geen vermoeidheid dooft zijn guitige blik. Terwijl andere sterren afglijden naar karakterrollen of Nespresso-reclame, voert Tom Cruise op zijn zestigste nog steeds halsbrekende stunts uit.

De Mission: Impossible-reeks, ooit begonnen als een spannende update van een geliefde tv-reeks uit de jaren zestig, is onder zijn bewind uitgegroeid tot een demonstratie van volharding en het verleggen van grenzen. In de loop van acht films, verspreid over drie decennia, heeft Cruise elke vezel van zijn lichaam ingezet om een onmogelijke missie te voltooien.

The Final Reckoning speelt zich af in een gezonken Russische onderzeeër in de Beringzee en in twee dubbeldekkers boven Zuid-Afrika. Cruise kroop ervoor in een roterende stalen bal in een tank van 8,5 miljoen liter water. ‘Aan dat schip is tweeënhalf jaar gebouwd. We wisten niet wat er zou gebeuren als we dat ding aanzetten. Er was geen manier om het te testen. Iedereen moest op alles voorbereid zijn.’

Dat de filmster elke keer weer zijn leven waagt, is het macabere verkoopargument geworden van Mission: Impossible. In The Final Reckoning zie je hem drie kilometer boven Zuid-Afrikaanse grond aan de vleugel van een petieterige dubbeldekker bengelen. Professionele ‘wing walkers’ vonden de stunt onmogelijk. Want wie aan 200 kilometer per uur door de lucht raast, krijgt geen zuurstof binnen.

‘Op de vleugel kon Tom alleen nog via handgebaren met me communiceren. Ik vloog in een helikopter naast hem. We weten proefondervindelijk dat je na twaalf minuten zo uitgeput bent als na twee uur in de gym. Maar uiteraard ging Tom tot het uiterste. Op een bepaald moment kon ik niet zeggen of hij nog bij bewustzijn was.’ Uiteindelijk hield Cruise het meer dan twintig minuten vol op de vleugel. ‘Toen we dringend moesten stoppen omdat de brandstof bijna op was, trok hij zichzelf omhoog, stak hij zijn hoofd in de cockpit zodat hij de zuurstof in zijn lichaam kon aanvullen om vervolgens in de cockpit te klimmen en het vliegtuig veilig naar de grond te brengen. Niemand op aarde kan dat, behalve Tom Cruise.’

Hij gaat nog niet op pensioen

Cruise is veel meer dan een acteur die stuntmannen overtreft. Hij is een leider die al veertig jaar in de voorhoede van Hollywood staat en geen vrees kent. ‘Wat ik vind van angst? Dat is spannend. Het wekt adrenaline op’, zei Cruise toen hij in Cannes onaangekondigd opdook tijdens het rendez-vous met McQuarrie. ‘Het onbekende verlamt me niet. Ik geniet van de confrontatie. Ik wil een interessant, dynamisch leven. Ik wil alles weten en alles ervaren. Mensen kunnen miljoenen redenen bedenken om iets niet te doen. Ik vind het altijd beter om het geprobeerd te hebben. Wil je films maken of creëren? Ga aan de slag. Vraag geen toestemming om het te doen. Doe het gewoon. Wacht niet tot alles perfect is, want het zal nooit perfect zijn. Films zijn niet perfect. Mensen zijn niet perfect. Het leven is niet perfect. Van je fouten leer je.’

Dat wil niet zeggen dat de adrenalinejunkie onbeslagen ten ijs komt. In de stunts van Mission: Impossible kruipt jaren voorbereiding met een leger aan ingenieurs en specialisten. ‘Maar eigenlijk gaan er decennia van leren en toepassen aan vooraf’, zegt Cruise. ‘Ik vlieg straalvliegtuigen, dubbeldekkers, helikopters. Ik bestudeer vliegtuigsequenties en fysica. We bouwen altijd verder op wat we hebben geleerd.’

De man heeft zeker ook een duistere kant. Hij sleept verschillende controverses achter zich aan zoals de legendarische, extatische sofasprong bij Oprah, zijn koppige verdediging van het sektarische Scientology, zijn bewering dat psychiatrie gevaarlijk is en antidepressiva ‘onzin’ zijn en zijn soms bazige gedrag in relaties met Cher, regisseur Mimi Rogers en actrices Nicole Kidman, Penélope Cruz, Katie Holmes en Hayley Atwell. Het is een poos moeilijk geweest om geen egocentrische excentriekeling in hem te zien. Al was er de voorbije jaren wel beterschap. Door van sociale media weg te blijven en niet te veel interviews te geven, vermijdt hij ophef rond rare uitspraken. Van Scientology nam hij iets meer afstand.

Bovenal was hij een baken van zekerheid en succes in zeer woelige tijden voor de filmsector. Hij voelt feilloos aan wat het publiek zal smaken en neemt zijn verantwoordelijkheid als filmster én als trekker. Bijvoorbeeld door een lucratieve franchise te pauzeren wanneer er sleet dreigt te komen op de formule van ongelofelijk goede stunts met een bijkomstig plot.

‘I make movies for the big screen’, is zijn mantra. Hij gelooft écht in wat hij doet: met een onvermoeibare inzet entertainment pur sang maken. En daar smult het grote publiek van. Niet eenmalig, maar bijna elke keer. Al vijf decennia lang.

Als Daniel Craig is uitgekeken op James Bond, wordt er gewoon een nieuwe James Bond gezocht. Maar als Tom Cruise met The Final Reckoning inderdaad afscheid neemt van Ethan Hunt, dan betekent dat het einde van Mission: Impossible. Want niemand kan wat Tom Cruise kan. De franchise zit in de problemen, de filmster allerminst. Hij gaat gewoon de volgende uitdaging aan, zoals hij al vijf decennia doet. Geloof dus nooit een artikel dat iemand uitroept tot ‘Hollywoods laatste filmster’. Zulke stukken gaan al honderd jaar mee en er staan altijd nieuwe supersterren op. Maar Tom Cruise zou wel eens de laatste acteur kunnen zijn die groter is dan de franchise. U bent nog lang niet van hem af.