Carlos Reygadas, controversieel tegen wil en dank: ‘Met het budget van ‘Roma’ maak ik vijftien films’

Mexicaanse regisseurs als Iñárritu, Cuarón en Del Toro zijn brave verhaaltjesvertellers vergeleken met hun landgenoot Carlos Reygadas. Het Mooov-festival pakt uit met zijn metafysische auteursfilm Nuestro tiempo.

Een consensus over Carlos Reygadas is niet voor morgen. Zijn films zijn daar te compromisloos en radicaal esthetisch voor. Typerend voor de Tarkovski van Mexico is wat hem in 2012 overkwam tijdens het festival van Cannes: het wondermooie Post tenebras lux werd toen uitgejouwd maar viel ook in de prijzen.

Mooov, het filmfestival met het vizier op alle uithoeken van de wereld, beschouwt Post tenebras lux als cult en vroeg de Gentse muziekavonturier Köhn om de majestueuze beelden van een nieuwe soundtrack te voorzien. Mooov pakt ook uit met de nieuwste film van Reygadas: het in Venetië voorgestelde Nuestro tiempo, een meer dan drie uur durende pastorale die de schoonheid van het Mexicaanse binnenland viert én een meedogenloze, bergmaniaanse ontmaskering van een doodbloedend huwelijk.

Nieuw is dat Reygadas zelf een van de hoofdrollen speelt. Hij vertolkt een dichter die vechtstieren fokt en ondanks afspraken over een open huwelijk ineenkrimpt wanneer zijn vrouw (Reygadas’ echtgenote Natalia López) een verhouding met een Amerikaanse paardenmenner begint.

Ik begrijp dat Nuestro tiempo niet autobiografisch is. Maar zou jij dat kunnen, je vrouw delen met een ander? Jaloezie is een verschrikkelijke emotie.

Carlos Reygadas: Dat is het thema van de film, maar ik ben géén expert. Ik ben geen in liefde en seksualiteit beslagen filosoof en ik vind het onderwerp te belangrijk en te delicaat om erover uit mijn nek te kletsen. Ik wil gerust op die vraag antwoorden bij een koffie of een biertje met vrienden of kennissen, maar voor de pers is dat irrelevant. Volgens mij is jaloezie ook niet zo sterk als jij insinueert. Je kunt dat gevoel wel degelijk onderdrukken of beheersen.

Wat wil je ons met Nuestro tiempo bijbrengen? Een gevoel, een beeld, een idee?

Reygadas: Waarom zeg je goeiemorgen tegen je vrouw die iets vroeger is opgestaan en koffie aan het drinken is? Volgens mij is dat niet om na te gaan of ze niet plots doof is geworden. De mens is een sociaal dier. We hebben de behoefte om te communiceren en zaken te delen. Maar dat hoeft niet iets specifieks te zijn. Met mijn films wil ik het gevoel dat ik besta delen, en de vreugde en de pijn die dat met zich meebrengt.

Op het festival van Venetië beschuldigden enkele journalisten je van machismo en misogynie.

Reygadas: Dat was héél stupide. Het gebeurde vooral in de Zuid-Californische vakbladen. Die hebben een eigen agenda en zijn gekant tegen mijn soort cinema. Je ziet beslist géén machismo in Nuestro tiempo. Die vrouw beheert een ranch, heeft een beroepsleven, verricht geen huishoudelijk werk, zorgt niet voor de kinderen, kan reizen, beleeft haar eigen seksualiteit. Ze wordt nooit verdrukt door haar echtgenoot. Dat is erg feministisch, toch volgens het klassieke feminisme. Ik bespeur nergens vrouwenhaat, in geen enkele van mijn films trouwens. Ik respecteer élk individu, man of vrouw.

Volgens mij kwamen de laatste belangrijke filosofische inzichten voort uit de hippiecultuur. De hippie-idealen – die helaas verloren zijn gegaan – draaiden om respect, vrijheid en ontplooiing. Daar heb je meer aan dan aan vooroordelen, gewoontes en religieuze of ouderlijke voorschriften die je opleggen hoe je moet leven en denken. Heb respect voor iedereen en moedig elkaar aan om zich volledig te ontplooien als mens, daar draait het om.

Jouw personage kweekt vechtstieren en woont op een ranch. Je woont ook zelf op een ranch. Schuilt er een goede boer in jou? Kun je kippen slachten?

Reygadas: Ik vind het niet leuk, maar ik kan het wel. Ik kan ook helpen bij het kalveren of als een hond moet bevallen. Dat heb ik als kind geleerd en dat heeft me de ogen geopend. Ik was niet hulpeloos bij de geboorte van mijn kinderen. Ik trek mijn plan op het platteland, maar als landbouwer zou ik niet goed genoeg zijn. Het duurt jaren om een goede boer te wordat heeft me de ogen geopend. Ik was niet hulpeloos bij de geboorte van mijn kinderen. Ik trek mijn plan op het platteland, maar als landbouwer zou ik niet goed genoeg zijn. Het duurt jaren om een goede boer te worden. Zoveel tijd heb ik niet. Ik ben maar een keuterboer.

Zou je een verbod op stierenvechten erg vinden?

Reygadas: Ik hou van dieren. Ik vind het droevig als ze in gevangenschap leven, maar stierengevechten zijn anders. Die dieren sterven wel op een wrede, harde manier, maar ze hebben een veel beter leven gehad dan andere stieren en koeien. Ik zou het niet verbieden. Wie niet van stierengevechten houdt, moet ze maar niet bijwonen.

Nuestro tiempo lijkt minder controversieel dan je eerdere films. Heb je het gevoel dat je wat milder bent geworden?

Reygadas: Wat mijn persoonlijkheid betreft, ben ik milder geworden, maar ik ben radicaler in mijn denken over cinema. Ik heb nooit willen provoceren en ik zou willen dat ik nooit controversieel was bevonden. Maar als controverse een nevenproduct is van mijn manier van filmmaken, dan neem ik dat er wel bij.

Bijvoorbeeld: in mijn films is seks even belangrijk of onbelangrijk als praten, slapen, dromen en de observatie van landschappen, mensen en auto’s. Maar omdat ik, in tegenstelling tot de meeste regisseurs, seks niet verdoezel of codificeer, lijkt het prominent aanwezig in mijn werk.

De grote festivals strijden om je films, maar België is niet het enige land waar Nuestro tiempo geen bioscooprelease krijgt. Ben je, zeventien jaar na je debuut Japón, een festival- of filmmuseumregisseur?

Reygadas: Is Japón zeventien jaar oud? De tijd vliegt. (lacht) Ik ben heel tevreden en zelfs dankbaar dat ik heb kunnen doen wat ik gedaan heb. Ik heb het bovendien staand gedaan, ik heb voor niets of niemand geknield. Ik hoop zo verder te doen tot aan mijn dood.

Om op je vraag te antwoorden: het stoort me niet dat mijn films op festivals en in musea worden vertoond. Ik hoop dat ze een lange houdbaarheidsdatum hebben en later een venster op deze tijd zullen zijn. Ik vind het wel zorgwekkend dat er steeds minder mensen zijn die films zoals die van mij willen zien, maar ik weiger film te beschouwen als een product dat je op de markt slijt. Een film moet de kijker niet tegemoetkomen, de kijker moet de film tegemoetkomen. Willen dat iederéén mijn werk waardeert zou even dom zijn als willen dat de hemel groen ziet.

Je studeerde rechten en ontpopte je als regisseur in Brussel. Hoe is dat precies gegaan?

Reygadas: Op mijn achttiende had ik er geen flauw benul van dat ik films wilde maken. Door mijn rechtenstudie kon ik veel lezen en mijn opties openhouden. Na een master in Engeland moest ik stage lopen bij de Europese Commissie. Dat was een geluk bij een ongeluk. Ik belandde in Brussel en ging bijna elke dag naar het filmmuseum. Ik ben het levende bewijs dat je films kunt leren maken door veel naar films te kijken. Ik begrijp echt niet waarom er toen zo weinig filmstudenten in de zaal zaten.

Mijn eerste films heb ik samen met mensen van de Brusselse filmschool Insas gemaakt. Bertrand Roland, Gilles Laurent en Diego Martinez Vignatti zijn heel belangrijk geweest in mijn leven. Of waren, want Gilles is er niet meer (geluidsingenieur Gilles Laurent was een van de slachtoffers van de terroristische aanslag op de Brusselse metro in maart 2016, nvdr.).

Wat heb je gemeen met Alejandro González Iñárritu, Alfonso Cuarón en Guillermo del Toro? Waarin verschil je van je illustere landgenoten, alle drie Oscarwinnaars?

Reygadas: We zijn vrienden. Ik bewonder enorm wat ze doen maar we verschillen enorm. Hun cinema is gecodificeerd: ze doen aan personageopbouw, ze zoeken het conflict op, ze schuwen ambiguïteit. Ze vertellen een verhaal. Voor mij gaat cinema niet over een verhaal of over personages. Ik hou van films die een situatie objectief voorleggen: zonder te relativeren, zonder postmoderne houding. Ik wil herkenbare personages die niets voor je verborgen houden en handelen zoals jij en ik en dus niet zoals personages in een film, een Griekse tragedie, de Odyssee of de Ilias. Ik wil cinema die de aanwezigheid van objecten, mensen, levende wezens en landschap centraal stelt. Die stellen niets anders voor dan zichzelf. Een film is een vaas die de kijker opvult met zijn levenservaring, gevoelens en filosofische overtuigingen, welke die ook zijn.

Hoe red jij het financieel?

Reygadas:Roma(de bekroonde Netflixfilm van Alfonso Cuarón, nvdr.) kostte ongeveer twintig miljoen dollar. Daar maak ik minstens vijftien films mee. Mijn films brengen net iets meer op dan ze kosten. (lacht) Geloof me maar: ik zou héél andere films maken als het me om rijkdom, roem of erkenning te doen was.