‘Blonde’ van Andrew Dominik is geen geile sekskomedie: ‘Het gaat over Marilyn Monroes trauma’

Veel controversiële films heeft 2022 nog niet opgeleverd. Met Blonde, over Marilyn Monroe, mikt regisseur Andrew Dominik nu wel een stevige kei in de kikkerpoel. Kun je Marilyn Monroe bevrijden van onze voyeuristische blik?

Er is een heel goeie reden waarom Kim Kardashian in juni op het Met Gala opdaagde in de beroemde glitterjurk van Marilyn Monroe. Het is intussen al zestig jaar geleden dat de actrice, amper 36, in haar huis in Brentwood dood aangetroffen werd met een overdosis barbituraten in het bloed. Maar de wulpse en golvende vrouwelijkheid waarvoor ze symbool stond, spreekt nog steeds tot de verbeelding. Dat er tot op vandaag een waas van mysterie om haar hangt, draagt daar zeker toe bij. Marilyn was van top tot teen een constructie, een uitgekiende marketingtruc om een beginnende actrice, Norma Jeane Baker, populair te maken bij het grote publiek. De truc lukte, met tragische gevolgen voor de jonge vrouw.

Blonde vertelt iets over hoe het voelt om een onbemind kind te zijn. En dat zijn we ergens allemaal.

Mysteries lokken altijd aspirant-detectives en in de jaren na haar dood stapelden de biografieën over Marilyn zich op. In 2000 voegde Joyce Carol Oates daar nog eentje aan toe, op geheel eigen wijze. De Amerikaanse schrijfster houdt ervan echte levens te fictionaliseren, zoals ook in Black Water (over het auto-ongeval van senator Ted Kennedy waarbij zijn jonge passagierster het leven verloor) en My Sister, My Love (over de moord op de zesjarige beauty queen JonBenét Ramsey). Haar techniek in die boeken is om biografische elementen te verzamelen, de meeste personages pseudoniemen te geven en de lege plekken op te vullen met fictie. Zo ook in Blonde, het verhaal van Marilyns traumatische jeugd, gigantische succes en schrijnende val. Je herkent moeiteloos de andere personages, de gebeurtenissen en locaties, maar bepaalde details blijven bewust onbenoemd.

De vuistdikke roman was finalist voor een Pulitzer Prize en werd een bestseller, en hij trok de aandacht van een jonge Australische regisseur, Andrew Dominik, die pas zijn eerste langspeelfilm Chopper (2000) gemaakt had. Met Marilyn Monroe had hij op zich weinig affiniteit, zegt hij, maar Blonde deed hem inzien dat hij, net zoals zovele anderen, de actrice totaal verkeerd had ingeschat. Vandaag begrijpt hij hoeveel talent ze had en laat hij zijn blik niet meer verdwazen door haar oppervlakkige imago. ‘In de films waarin ze meespeelt, trekt haar personage vanzelf alle aandacht naar zich toe’, stelt hij. ‘Vooral in haar latere films is dat het geval. Neem The Misfits (1961) van John Huston. Op papier gaat die over drie mannen die zichzelf terugvinden dankzij een verkwikkende vrouw. Maar op het scherm zie je het verhaal van een gescheiden vrouw die aan de pillen zit en belaagd wordt door drie enge venten. Want dat is exact hoe haar personage de situatie ervaart. Háár beleving kleurt de hele film.’

Dominik zag een hoop thema’s in Oates’ roman die hem prikkelden: hoe jeugdtrauma’s een heel leven bepalen, hoe pervers succes kan zijn, hoe beroemdheid een mens onderuit kan halen, hoe je opgesloten kunt raken in je eigen imago. Maar hij wist ook dat het een hele klus zou zijn om de film überhaupt van de grond te krijgen. ‘Het is een mooi maar brutaal verhaal’, merkt hij op. ‘Het schaatst op ijs dat tegenwoordig extreem glad is. Zodra je het over vrouwen en seksualiteit hebt, gaan mensen op hun achterste poten staan, vooral in de VS. Ik vind het zelf helemaal niet controversieel, maar bepaalde mensen kunnen het moeilijk slikken.’

Veertien jaar lang viste hij overal achter het net met zijn project, ook al toonden achtereenvolgens Naomi Watts en Jessica Chastain interesse in de hoofdrol. Met name de vele momenten waarop Marilyn seksueel misbruikt wordt, schrokken de studio’s af, met als summum een scène waar JFK – ‘The President’ in de film – haar dwingt om hem oraal te bevredigen. Ironisch genoeg bleek die donkere thematiek ook net Dominiks redding. In 2017 maakte de wereld namelijk kennis met een beweging die onbehoorlijk seksueel gedrag frontaal aan de kaak stelde: MeToo. Plots werd Blonde een heel eigentijds verhaal en Netflix toonde zich bereid aan boord te stappen. Maar daarmee was Dominiks calvarietocht niet voorbij. De uitdagende, compromisloze en dromerige film die hij voorlegde, was niet wat de studio verwacht had. Netflix haalde er prompt een externe monteur bij, Jennifer Lame, bekend van haar werk met Christopher Nolan en Noah Baumbach. ‘Natuurlijk was ik daar niet blij mee’, geeft Dominik toe, ‘tot ik haar ideeën hoorde. Ze heeft met name het eerste deel van de film veel beter gemaakt.’

Het is een opgeluchte Andrew Dominik die ons te woord staat in Venetië, waar Blonde in de officiële competitie van het filmfestival zat, ook al verdeelde zijn film de meningen en streek hij vooral vrouwelijke critici tegen de haren in. ‘Blonde misbruikt en exploiteert Marilyn Monroe nog maar eens, zoals zo veel mannen gedaan hebben met het tragische, te korte leven van dit culturele icoon’, schreef bijvoorbeeld recensente Christy Lemire op Rogerebert.com, maar tegelijk spaarde ze ook haar lof niet voor de inventiviteit van de regisseur en de prestatie van zijn hoofdrolspeelster Ana de Armas in het verbeelden van een leven dat ook een ‘luguber schouwspel’ was.

Het boek van Joyce Carol Oates is zo’n 750 pagina’s dik. Hoe destilleer je daaruit een script?

Andrew Dominik: Puur op instinct. Ik heb de elementen gekozen die me het urgentst leken. Ik wilde het trauma van Norma Jeanes kindertijd scherpstellen en daarna haar volwassen leven tonen door de lens van dat trauma. Dingen zoals haar eerste huwelijk en haar tienerjaren interesseerden me veel minder.

Wat we vreemd genoeg ook niet te zien krijgen, is de geboorte van het icoon Marilyn Monroe. Het ene moment is ze Norma Jeane, het volgende Marilyn. Waarom vond je die transformatie niet belangrijk?

Dominik: Omdat het voor mij deel uitmaakt van haar carrière, en daar is het de film niet om te doen. Kijk, ze heeft voor een stuk zichzelf gecreëerd. 20th Century Fox, waar ze onder contract lag, heeft haar niet gepusht. Studiohoofd Darryl F. Zanuck haatte haar. Dus onderhield ze zelf contacten met fotografen, waardoor ze een soort pin-upgirl werd, voortdurend in magazines stond en fanbrieven begon te krijgen. Op de duur kon Fox niet meer om haar heen en moesten ze bedenken wat ze met haar zouden doen. Eerst probeerden ze haar te profileren als femme fatale, in films als Niagara (1953), maar die rol lag haar niet. Uiteindelijk was het Howard Hawks die zei: ‘Dat meisje is als roomijs. Je moet er een lief poppetje van maken.’ Op een bepaald moment nam de machine het over, maar zíj was wel degene die de boel in gang heeft gezet.

Blonde is geen geile sekskomedie. Blonde heeft het over haar trauma, en als je dat erkent, is het geen exploitatie.

Het verhaal van Blonde is extreem. Waar kan de kijker zich volgens jou toch mee identificeren?

Dominik: Volgens mij kunnen we allemaal begrijpen wat het betekent om een publieke en een privépersoonlijkheid te hebben. Alleen is dat onderscheid veel buitensporiger bij een beroemde persoon. Enerzijds heb je de mens die geschikt is voor publieke consumptie, anderzijds is er de persoon die je echt bent. Blonde gaat over die kloof. De film gebruikt onze band met iemand die heel bekend is om iets te vertellen over hoe het voelt om een onbemind kind te zijn. En dat zijn we ergens allemaal.

Vond je dat je als filmmaker Marilyn of Norma Jeane in bescherming moest nemen? En hoe heb je dat dan aangepakt?

Dominik: Door altijd haar kant te kiezen. In wezen is Blonde een reddingsfantasie. Dat geldt trouwens voor alles wat er ooit al geschreven of gemaakt is over Marilyn Monroe. Zelfs de mensen die er aanstoot aan nemen dat ik mijn film een reddingsfantasie noem, willen haar uit mijn klauwen redden. Daar staat Marilyn voor, en dat is precies wat ik wil tonen. Blonde gaat niet over de persoon Marilyn Monroe maar over ónze psychologie.

Wat is er mis met mensen willen redden?

Dominik: Dat het niet strookt met de realiteit! Veel mensen hebben een simplistisch beeld van de wereld. Ze zien in elke situatie een slachtoffer, een boosdoener en een redder. En daar scheelt iets aan: reddingsfantasieën lopen nooit goed af. Blonde is daarom ook een waarschuwend verhaal, geen recept voor hoe je je leven moet leiden.

Hoe vermijd je dat een film over seksualiteit en beroemde mensen exploitatie wordt?

Dominik: Mijn definitie van exploitatie is dat je het publiek probeert te prikkelen voor geld. Ik vind Blonde bepaald niet prikkelend. En we hebben de film zeker niet gemaakt om geld te verdienen. Er zitten enkele naaktscènes in, maar die zijn meestal weinig seksueel. Norma’s moeder Gladys trekt haar kleren uit omdat ze kwaad is en mensen wil choqueren. De momenten waar Norma zelf naakt is, drukken meestal haar kwetsbaarheid uit. Blonde is geen geile sekskomedie. Dan zou ik haar pas als een object behandelen, en dat zou pure exploitatie zijn. Deze film heeft het over haar trauma, en als je dat erkent, is het geen exploitatie.

Op een bepaald moment wendt Marilyn zich tot de camera en zegt: ‘Wat gaat jou mijn leven aan?’

Dominik: Dat heeft te maken met de manier waarop ik de film visueel aanpak. Ik heb alles gebaseerd op bestaand beeldmateriaal. Je zit in wezen voortdurend te kijken naar beelden van de echte Marilyn Monroe, uit films maar ook privé, naar beelden die je kent. Als je ‘Marilyn Monroe’ intikt op Google Afbeeldingen zul je zien wat ik bedoel. Al die beelden creëren een soort kaleidoscoop van het collectieve geheugen, het collectieve onderbewuste. Het is alsof ze daarin gevangen zit en eruit wil ontsnappen. Dat beseft ze. In die scène heb je het publiek dat constant naar haar kijkt, op het vliegtuig, terwijl ze de president oraal bevredigt en ga zo maar door.

Dat lijkt me relevanter dan ooit.

Dominik: Precies. Denk maar aan de meltdown van Britney Spears, van Mariah Carey of van Kanye. En de pers speelt daarop in. Veel journalistiek is gedegenereerd tot clickbait. De media hebben beseft dat verontwaardiging lezers en kijkers lokt. Dan kunnen we met z’n allen wel zuchten en zeggen hoe erg het is, maar we zijn wel degenen die klikken op die verhalen. Als kleine aapjes tokkelen we op onze kleine apenknopjes. We dragen ook een deel van de verantwoordelijkheid, lijkt me.

Het is niet de eerste keer dat je het in je films over de donkere kant van roem hebt. In Chopper en The Assassination of Jesse James by the Coward Robert Ford (2007) was dat ook al zo. Waarom trekt dat thema je zo aan?

Dominik: Ik vind het ongelooflijk welke impact beroemdheid op mensen heeft. Marilyn Monroe zei ooit dat je als beroemde persoon constant tegen het onderbewuste van mensen botst. Ik weet wat ze bedoelt. Ik heb beroemde vrienden, en ik zie hoe mensen op hen reageren. En ik besef dat die mensen eigenlijk reageren op een fantasie die ze op die beroemde persoon projecteren. Beroemde mensen confronteren je met je eigen verlangens en angsten en wonden.

Marilyn Monroe is ten onder gegaan aan haar roem. Jij bent een goeie vriend van Brad Pitt, een van de grootste filmsterren van het moment. Hoe komt het dat hij bijvoorbeeld wel overeind blijft?

Dominik: Ik ga niet in zijn plaats spreken, maar hij heeft er ongetwijfeld aan moeten werken. Beroemd zijn heeft zijn voordelen en zijn lastige kanten. Brad zal geen zelfmoord plegen. Niet iedereen gaat dat pad op. Sommige mensen kunnen heel goed overweg met hun roem. Bono amuseert zich te pletter. Nick Cave (die met Warren Ellis andermaal muziek schreef voor Dominiks film, nvdr.) vindt het ook prima. Hij lacht ermee. Maar dat zijn sterke personen. Ik zeg niet dat Marilyn geen sterke vrouw was. Integendeel zelfs. Maar ze heeft er wel een eind aan gemaakt. Blijkbaar werd ze gedreven door iets wat haar eigenbelang geen prioriteit vond. En dat heeft haar vernietigd.