‘American Murder’ is de verbluffendste true crime van dit jaar. Misschien kijkt u beter niet

Geert Zagers
Geert Zagers Journalist bij Knack Focus

In de documentaire American Murder verlegt Jenny Popplewell de focus van de dader van een gezinsmoord naar de slachtoffers. Het resultaat is briljant, maar bijna niet uit te kijken.

In de namiddag van 13 augustus 2018 belt een vrouw naar de politie: ze maakt zich zorgen over een van haar beste vriendinnen, de 34-jarige Shanann Watts. Shanann, vijftien weken zwanger, heeft die ochtend een afspraak bij de gynaecoloog gemist en laat niets meer van zich horen. De politie gaat naar haar woonst, een chic huis in de suburbs van Frederick, Colorado, waar ze haar man in shock aantreft: behalve Shanann blijken ook de twee kinderen van het koppel, de vierjarige Bella en de driejarige Celeste, spoorloos.

American Murder is een bedrieglijk beestje tussen de recommendations van Netflix. De korte inhoud leest als die van elke andere mysterieuze cold case die de jongste jaren opgedolven is. De aanpak – alles wordt verteld aan de hand van ‘raw, firsthand footage’ – klinkt sensatiebelust. De titel – en ondertitel The Family Next Door – suggereert het soort documentaire dat Telefacts in de zomer uitzendt. Dit zou ook ú kunnen overkomen, weet u wel.

American Murder is een bedrieglijk beestje. De titel suggereert het soort documentaire dat Telefacts in de zomer uitzendt. Dit zou ook ú kunnen overkomen, weet u wel.

Maar dat is niet wat American Murder is. Om te beginnen omdat er geen mysterie is over wat er met Shanann Watts en haar kinderen gebeurd is. Drie dagen na de verdwijning bekent haar man Chris Watts, naar wie de vermoedens van de politie van het begin uitgingen, de moorden. Eerst zegt hij dat zij de kinderen vermoord heeft en hij haar uit wraak gedood heeft. Enkele dagen later geeft hij toe dat hij de kinderen zelf heeft omgebracht. Hij krijgt drie keer levenslang. American Murder is geen sexy mysterie. Het is het verslag van een gezinsmoord.

En dat is niet het enige waarin American Murder – geen reeks, maar een anderhalf uur durende film – verrast. Het duurt even voor je het doorhebt, maar American Murder is niet de true-crimedocumentaire te veel in een genre dat steeds verder dreigt te ontsporen. Het is het briljante antwoord daarop.

American Murder gebruikt enkel beelden die destijds zijn gemaakt. Beelden waarvan je bijna niet gelooft dat ze bestaan.

American Murder begint met footage van Shanann die in de nacht van 12 op 13 augustus 2018 thuiskomt van een zakenreis. De beveiligingscamera naast de voordeur laat zien hoe ze afgezet wordt op de oprit, met haar bagage de patio opstapt, de sleutel in het slot steekt en door de deur verdwijnt. Het zijn bevreemdende beelden om naar te kijken. Bevreemdend, omdat het de laatste beelden zijn die van haar bestaan.

Dat gevoel kun je ook in de rest van de documentaire niet meer van je afschudden. Het verhaal van American Murder is vreselijk maar ook vrij simpel, bij gebrek aan een betere term. De familie Watts is een normale familie met ups en downs. Twee maanden voor de moord gaan ze door een moeilijke periode en gaan Shanann en de kinderen vijf weken op bezoek bij haar ouders en schoonouders. Later zal blijken dat Chris haar in die tijd bedrogen heeft. Shanann probeert te achterhalen wat er scheelt met haar man en doet alles om haar huwelijk te redden. Tot hij haar en de kinderen in de vroege ochtend van 13 augustus vermoordt.

In American Murder krijgt het slachtoffer een stem. Dat verandert alles.
In American Murder krijgt het slachtoffer een stem. Dat verandert alles.

Ook het onderzoek is betrekkelijk eenvoudig: alles wijst erop dat Chris Watts de dader is, en na drie dagen gaat hij over tot bekentenissen. Er zijn een paar vreemde details – in de maanden ervoor is Chris beginnen te fitnessen en kweekt hij een opvallend afgetraind lichaam. Maar het soort mysterieuze, speculatieve verhaallijntjes waar true crime doorgaans op teert, is er niet.

Het bijzondere aan American Murder zijn dan ook niet de feiten, maar de manier waarop die verteld worden. Er is geen voice-over die alles aan elkaar praat. Er zijn geen interviews met nabestaanden of ensceneringen. American Murder is volledig gemonteerd op basis van bestaande beelden. Shanann was heel actief op Facebook, waar ze een schat aan filmpjes postte van haar gezin. Haar familie geeft de makers toegang tot het sms-verkeer tussen het koppel en tussen Shanann en haar vriendinnen. Ook de bodycambeelden van de politie en de opnames uit de verhoorcel zijn vrijgegeven.

Het resultaat heeft iets weg van een found-footagehorrorfilm, maar dan echt. Het is bijna ongeloofwaardig wat de camera’s allemaal hebben weten te registreren. Bij de bodycambeelden van de eerste agent die ter plaatse is, zie je hoe Chris thuiskomt van zijn werk en schichtig en zenuwachtig met de agent door het huis gaat op zoek naar sporen. Er is een reaction video op Facebook waarin Shanann haar man enkele weken voor de moord verrast met het nieuws dat ze zwanger is van een derde kind, waarbij je als kijker je onwillekeurig afvraagt of dat dan de trigger was. Er is een bizarre oude video, op YouTube gevonden, waarin Chris een presentatie geeft over wanneer je een relatie beter wel of niet beëindigt.

Dit is niet de true-crimedocumentaire te veel in een genre dat steeds verder dreigt te ontsporen. Het is het briljante antwoord daarop.

Maar de beelden die het langst blijven hangen, zijn die uit de ondervragingscel. Vanuit een camera in de hoek van de kamer zie je hoe Chris Watts faalt in een leugendetectortest en vervolgens door twee agenten zachtjes richting bekentenis wordt geduwd. ‘Chris, stop en haal diep adem’, zegt een agent. ‘Het is tijd.’ Niet veel later bekent hij in het bijzijn van zijn vader de moord op Shanann en probeert hij de dood van hun kinderen in haar schoenen te schuiven.

Het blijft een merkwaardig fenomeen: de biologerende impact die beelden hebben als ze écht zijn. The Jinx, een true-crimeklassieker uit 2010, had één zo’n moment. Robert Durst, die verantwoordelijk geacht werd voor meerdere moorden, maar nooit bekende, ging na het laatste interview naar het toilet en vergat zijn microfoon uit te zetten, waarna je hem tegen zichzelf hoorde zeggen: ‘Wat ik met hen gedaan heb? Ik heb ze allemaal vermoord, natuurlijk.’ Het was true-crimegoud, iets waar je niet bij kon dat het echt gebeurd was.

American Murder lijkt alleen maar uit dat soort scènes te bestaan.

De documentaire is niet geïnteresseerd in wie hij was en wat zijn motief was. De film vertelt háár verhaal.

Die aanpak had op een foute manier sensationeel kunnen zijn, maar de kurkdroge montage van Jenny Popplewell, de Britse regisseur van American Murder, is niet geïnteresseerd in voyeurisme of shock value. Popplewell gebruikt de footage om iets te vertellen. Iets over onze digitale voetafdruk en cameracultuur, waarmee je blijkbaar een volledige moordzaak van het prille begin tot het vonnis kunt vertellen met allemaal beelden die voorhanden zijn. Dat ze American Murder kon maken zoals de film gemaakt is, is al een statement op zich.

Chris en Shanann Watts met hun dochtertjes Bella en Celeste.
Chris en Shanann Watts met hun dochtertjes Bella en Celeste.

Maar Popplewell wil nog een ander punt maken, een punt over hoe het verhaal van de familie Watts tot hier toe verteld is. Hier is de case veel minder bekend, maar in de VS heeft de zaak-Watts de allures van de parachutemoord. De meeste Amerikanen kennen de feiten. En vooral: de meeste Amerikanen kennen de feiten op een specifieke manier.

De enorme hoeveelheid beelden, sms’en en gerechtsverslagen die vrijelijk circuleerden, trokken de aandacht van media en publiek. Het zal te maken hebben met de onverklaarbare gruwel van de feiten en de schijn van normaliteit van het gezin, maar de zaak werd meteen in een bedenkelijk narratief gegoten. Shanann was een controlerende, narcistische vrouw die zich maniakaal bemoeide met het dieet van haar kinderen en de idylle van een perfect leven in stand wilde houden op Facebook. Chris Watts was een goede, introverte vader die zich onderdrukt en ontmannelijkt voelde. Daarom ging hij ook zo maniakaal vermageren en fitnessen. Daarom zocht hij een nieuw leven bij een andere vrouw. Tot hij op een dag knapte en deed wat hij gedaan heeft. Niet dat dat goedpraat wat hij gedaan heeft, maar het is een manier om te begrijpen hoe een ogenschijnlijk normale man zijn vrouw en twee kinderen kan vermoorden.

Voor veel Amerikanen en Britten was dat hoe het verhaal in hun hoofd zat.

American Murder maakt daar brandhout van.

Chris, stop en haal diep adem’, zegt een agent. ‘Het is tijd.’ Niet veel later bekent hij in het bijzijn van zijn vader de moord op Shanann.

Popplewell vertelt namelijk een ander verhaal. Ze zocht contact met de familie en vrienden van Shanann en interviewde hen zonder camera over wie Shanann echt was. Die gesprekken gebruikte Popplewell als research om een portret van haar samen te stellen uit de beschikbare homevideo’s, Facebookfilmpjes en sms’en, met goedkeuring van de familie. Niet het portret van een controlerende, narcistische moeder, maar van een vrouw die soms heel bezorgd was over haar kinderen, soms wat prestatiegericht was en soms wat veel op Facebook postte, maar daarnaast op een heel open manier wilde weten wat er met hun relatie mis was en hoe ze het samen konden oplossen. Tot hij anders besliste, zonder dat zij het ooit had zien aankomen of er een aandeel in had gehad. Veel meer dan de bodycam- of de verhoorbeelden is dat waar American Murder voor Popplewell om draait: háár verhaal.

Popplewell gaat daar opmerkelijk ver in. In de dagen na de release van American Murder werd in de Angelsaksische pers bericht over wat er níét in de documentaire zit. Hoe het koppel jaren eerder met geldproblemen zat, waarna Shanann de kostwinner werd in het gezin. Hoe uit briefverkeer vanuit de cel bleek dat de gezinsmoord gepland was. Het is allemaal relevante informatie achteraf, die de misogynie en gruwel van de gezinsmoord nog meer benadrukken, maar het is niet wat Popplewell interesseert. American Murder doet geen poging om hem te begrijpen. ‘Kijkers zullen misschien teleurgesteld zijn dat ik de moorden niet heb opgelost: ik heb niet ontdekt waarom hij het deed’, zei Popplewell in Entertainment Weekly. ‘Dat zou ook geen nut hebben, want ik denk niet dat hij zelf weet waarom hij het gedaan heeft.’

Wat voor een persoon Chris Watts was en waarom hij deed wat hij deed, doen er in haar verhaal niet toe. Net zoals de vraag of Shanann er zelf een aandeel in had, zoals door de publieke opinie gesuggereerd werd. Op die manier ontmaskert Popplewell ook hoe er naar dit soort cases gekeken wordt. ‘Voor buitenstaanders is dat een manier van zelfbescherming’, zegt de regisseuse. ‘Mensen zijn bang dat dit ook hen kan overkomen, dus zoeken ze krampachtig naar wat Shanann fout deed. Zodat ze tegen zichzelf kunnen zeggen: daarom is dit haar overkomen. En dus ook: “Als ik niet te hard zaag, zal dit mij niet gebeuren.” Het is victim shaming.’

Chris Watts werd veroordeeld tot drie keer levenslang voor de moord op zijn gezin.
Chris Watts werd veroordeeld tot drie keer levenslang voor de moord op zijn gezin.

Dat is wat American Murder een true-crimemeesterwerk maakt. Bijna nooit krijg je in zulke documentaires een beeld van het slachtoffer. Ook al om praktische redenen: overleden mensen kunnen niet meer zeggen hoe zij de zaak beleefd hebben, waardoor de focus al snel op de motieven van de dader en de speculatie over de feiten gaat liggen. In American Murder krijgt Shanann wél een stem. En dat verandert alles.

De nieuwe true-crimegolf is relevant en interessant, maar heeft ook een keerzijde: American Murder is bijna onkijkbaar.

American Murder komt op dat vlak op een interessant moment. True crime is in wezen een dubieus genre. Onderzoekspistes worden uitgespit om een aflevering extra te kunnen vullen. Mensen worden verdacht gemaakt omdat het verhaal een twist nodig heeft. Feiten worden weggelaten omdat ze de helderheid van het grotere verhaal vertroebelen. Hoe je het ook bekijkt, het blijft menselijk leed in een entertainmentmal. De gruwel van de feiten en het excentrieke karakter van de moordenaar zijn de focus. De slachtoffers zijn meestal niet meer dan een naam en een pasfoto. Hun bestaan wordt gereduceerd tot passanten in het leven van hun moordenaar.

Op zijn beste momenten deed true crime dat met een reden. Reeksen als Making a Murderer, The Jinx, The Staircase, O.J.: Made in America en Serial gebruikten de truken van het genre om iets te vertellen over politieonderzoek en het gerechtelijke apparaat en hoe de waarheid achterhalen daar niet altijd het enige streven is. Maar met de jaren lijkt die balans tussen entertainment en relevantie meer en meer naar het eerste over te hellen. Tiger King, de grote internationale tv-hit van het voorjaar, was het verhaal van een polygame, geblondeerde tijgerkweker die een huurmoordenaar had gestuurd naar een dierenrechtenactiviste die mogelijk haar man had vermoord, al was daar geen enkel bewijs voor – maar er was wel iets vreemds aan, toch? Meer dan een aaneenschakeling van WTF-momenten leverde dat niet op. Don’t F**k with Cats: Hunting an Internet Killer, een halfjaar eerder hét true-crimegespreksonderwerp, leek iets moraliserends te willen zeggen over onlineaandacht en moord, maar wilde toch vooral de kijker drie afleveringen lang in een sappig moordverhaal met een bizarre dader trekken. Achteraf was er meer te doen over de kat die vermoord werd dan over de Chinese student die het leven liet.

Dat zegt iets.

Mensen zijn bang dat dit ook hen kan overkomen, dus zoeken ze krampachtig naar wat Shanann fout deed. Dat is victim shaming.

Regisseuse Jenny Popplewell

Tegelijk lijkt een nieuwe golf documentaires daar een antwoord op te bieden. Het zat al in Leaving Neverland, de Michael Jackson-docu uit begin 2019 die enkel de slachtoffers aan het woord liet. Ook het vierdelige Jeffrey Epstein: Filthy Rich boog zich niet over de vraag ‘hoe een flamboyante, knappe man zo is kunnen ontsporen’ maar liet diens slachtoffers aan het woord, slachtoffers die één na één getuigden over hoe ze gemanipuleerd en misbruikt zijn. Meer en meer lijken documentaires zich bewust van de tekortkomingen van het genre. Meer en meer verleggen ze de focus van de dader naar het slachtoffer.

Dat levert heel andere true crime op, zoals American Murder nu laat zien. Leaving Neverland en Jeffrey Epstein: Filthy Rich waren al ongemakkelijk om uit te zitten, maar American Murder is randje onkijkbaar. Er zit voortdurend een fysieke rauwheid in, vergelijkbaar met die van een Werner Herzog-docu, die maakt dat je het wilt afzetten. Vooral het laatste kwartier, waarin Chris Watts vertelt hoe hij zijn vrouw en kinderen vermoord heeft, is een misselijkmakende getuigenis die nog dagen door je hoofd blijft spoken. Het zijn details die je níét wilt weten.

'American Murder' is de verbluffendste true crime van dit jaar. Misschien kijkt u beter niet

Dat heeft ongetwijfeld met de jonge leeftijd van de dochters en met Shananns zwangerschap te maken, maar ook met de aanpak van de documentaire zelf. Je hebt Shanann, Bella en Celeste gezien. Je weet hoe hun stemmen klinken en hoe ze zich gedragen. Je empathie ligt bij hen. Waardoor de details van hun dood, ook al wéét je dat ze ondertussen vermoord zijn, ondraaglijk en verkeerd aanvoelen. Met entertainment heeft de docu niks meer te maken. American Murder ontmaskert het genre. True crime verliest al zijn intrigerende kracht als de focus niet op de feiten en de dader ligt en de slachtoffers een stem hebben. In plaats daarvan blijft er alleen een vies, afmattend gevoel over. Het gevoel dat je hier niet naar hóórt te kijken. Wat je je meteen ook doet afvragen waarom je wel met zo’n gemak naar al die andere misdaaddocu’s kijkt.

Het is het dubbele waar we mee zitten. American Murder is fantastisch gemaakte true crime. Het geeft een relevante inkijk in femicides en gezinsmoorden en het vaak voyeuristische en seksistische verhaal dat daarrond geweven wordt. Het is een nodige en interessante kritiek op het genre. Alleen voelt het verkeerd om de docu aan te raden.

Misschien hadden wij hem liever níét gekeken.

American Murder

Nog steeds te zien in Netflix.

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content