Alan Ball is terug: ‘Waarom ik zo lang geen film meer gedraaid heb? Nooit van ‘True Blood’ gehoord?’

Met Six Feet Under en True Blood droeg Alan Ball een stevige nugget bij aan de gouden jaren van de televisie. Met Uncle Frank keert de Oscarwinnaar (voor American Beauty) terug naar zijn oude liefde: de film. En naar die nare jaren waarin een coming-out dramatisch was. Ook voor hemzelf.

‘Toen ik zelf dertig jaar geleden uit de kast kwam, gaf mijn moeder mijn vader de schuld. Ze zei dat ze vermoedde dat hij “ook zo” geweest was. Of dat waar was, weet ik niet. Mijn vader was toen al overleden. Maar een tijdje later vertelde ze me over een jongeman die “een zeer, zeer, zeer goede vriend” van mijn vader was maar op jonge leeftijd verdronk. Ze zouden elkaar hebben leren kennen op de trein naar hun geboorteplek Asheville, North Carolina.’

Veel meer weet Alan Ball, bedenker van Six Feet Under (2001-2005), True Blood (2008-2014) en Here and Now (2018) en scenarist van American Beauty (1999), er niet van, maar het volstond ruimschoots om zijn verbeelding aan het werk te zetten. ‘Wat als mijn vader – of iemand anders – op jonge leeftijd verliefd was geworden op een jongeman die in duistere omstandigheden omkomt? Wat zou het achterliggende verhaal kunnen zijn?’

Niet dat Uncle Frank gebaseerd is op een true story. ‘De film vertelt wat er volgens mijn vertellersbrein gebeurd zou kúnnen zijn. De film barst van veronderstellingen die ik helemaal niet kan aantonen’, lacht hij.

Op het Deauville American Film Festival liep het publiek alvast meteen warm voor de bonte seventiesfamilie die hij voor Uncle Frank creëerde. Het titelpersonage (vertolkt door Paul Bettany) is een professor aan New York University. Sporadisch bezoekt hij zijn familie in Creekville, South Carolina. Daar kijkt zijn jonge nichtje Betty (Sophia Lillis) op naar haar oom, het zwarte schaap van de familie dat zijn eigen weg gebaand heeft. Na high school volgt ze haar oom dan ook naar New York, waar ze achter het geheim komt dat Frank al jaren voor zijn naasten verbergt: hij leeft samen met een man, de uit Saudi-Arabië gevluchte Walid, zeg maar Wally (Peter Macdissi). En dan sterft Franks verbitterde, homofobe vader en is het tijd om samen met Betty de lange reis naar het zuiden aan te vatten en in het reine te komen met zijn verleden.

Was je eigen coming-out ook zo’n grote gebeurtenis?

Alan Ball: Toch wel, ja. Mijn moeder greep met beide handen haar hoofd vast, alsof dat los dreigde te komen en opgeslorpt te worden door het heelal. ‘God, zo veel beproevingen dat ik moet doorstaan in mijn leven’, jammerde ze. ‘Vertel het alsjeblieft aan niemand in de familie zolang ik leef. Lang heb ik toch niet meer te gaan.’ Ik vond haar reactie ridicuul en begon te lachen. Gelukkig is ze mettertijd bijgedraaid en hebben we voor haar dood nog een echte moeder-zoonrelatie gehad.

Was je kwaad op haar?

Ball: Ik snakte naar haar aanvaarding en goedkeuring en die ontzegde ze me op dat moment. Natuurlijk nam ik haar dat kwalijk. Maar ik zag wel waar het vandaan kwam. Ze kwam uit een ander tijdperk. Ze is geboren in 1930. Mijn coming-out was een grote uitdaging voor haar. En zoals ik zei, ze is bijgedraaid. Dat was een pak van mijn hart.

Je film speelt zich af in de jaren zeventig. Lopen er nu nog steeds veel ome Franks rond in de VS?

Ball: De zaken zijn er sindsdien enorm op vooruitgegaan. Gelukkig maar. Veel jonge lgbtq-mensen worden zonder de minste aarzeling aanvaard door hun familie. Maar we zijn er nog lang niet. Er zijn nog altijd jonge mensen die het huis uit worden gezet en onterfd vanwege hun geaardheid. De zelfmoordcijfers liggen nog altijd schrikbarend veel hoger bij lgbtq-mensen. Als de samenleving of een deel ervan vindt dat je jezelf moet haten omdat je iets bent dat verborgen moet blijven, dan kan dat niet anders dan een effect op je hebben. Hoe sterk en slim je ook je bent.

Begrijp je de jonge mensen die vinden dat het niet snel genoeg gaat?

Ball: Ik ben het helemaal met hen eens. Een niet-heteroseksuele geaardheid jaagt nog veel en veel te veel mensen angst aan. Soms wordt die omgezet in haat en die richt ontzettend veel schade aan. Hij mondt uit in psychisch en fysisch geweld. Hetzelfde geldt voor transfobie, racisme, xenofobie en alle vormen van irrationele haat jegens mensen die op een of ander belachelijk punt van je afwijken. Dat is niet alleen in Amerika nog steeds een prangend probleem. De hele wereld kampt daarmee. In de film heeft Franks partner Saudi-Arabië moeten ontvluchten en zijn teerbeminde ouders achterlaten om zichzelf te kunnen zijn zonder gedood te worden.

‘Ik vind het niet erg om mensen op stang te jagen’, heb je me meer dan tien jaar geleden gezegd. Vind je dat, in deze tijden waarin je voor het minste fel aangepakt wordt op sociale media, nog steeds?

Ball: Heb ik dat gezegd? Kan, hoor, maar ik zou het toch graag nuanceren. Ik provoceer niet. Ik bedenk geen scènes, ik verzin geen dialogen met de bedoeling om mensen op stang te jagen. Wél kaart ik soms zaken aan die mensen ongemakkelijk maken. Meestal zijn die namelijk interessant. Waarom ze je ongemakkelijk maken, daar moet je over durven te beginnen. En als dat ergernis opwekt, dan is het maar zo. Mijn vorige serie, Here and Now, verkende de kloof tussen hoe progressieven zichzelf zien en hoe ze daadwerkelijk handelen.

Nu, ik trek me er geen bal van aan als mensen geïrriteerd zijn door wat ik zeg, doe of maak. Daar is geen beginnen aan. Mensen kunnen zich aan eender wat verschrikkelijk ergeren en daar zwaar op overreageren. Voorál nu. Iedereen is tegenwoordig om het minste boos op iedereen.

Dit blad omschreef Here and Now twee jaar geleden als een ‘ontluisterende selfie van progressief Amerika onder Trump’. Heb je een feestje georganiseerd om de overwinning van Joe Biden te vieren?

Ball: (diepe zucht) Dat was geen optie, omdat we corona maar niet onder controle krijgen. Ik was wel heel gelukkig toen de overwinning binnen was en nog meer toen Joe Biden en Kamala Harris daarop speechten. Ik ben voorzichtig optimistisch omdat ik niet inzie hoe Biden het nog slechter zou kunnen doen dan Trump. Trump is een psychopaat. Ik kan niet wachten tot hij is opgestapt. Ik hoop zo hard dat zijn corruptie en zelfverrijking ook juridisch bewezen kunnen worden zodat we hem kunnen opsluiten. Omdat hij een rotverwend kind is dat niet tegen zijn verlies kan, vrees ik het ergste. Hij gaat zijn uiterste best doen om de zaken nog erger te maken dan ze al zijn en zijn laatste weken gebruiken om het zoveel mogelijk voor Biden te verkloten.

Ik vrees dat Trump deels een symptoom is van de diepe malaise die het gevolg is van de grootschalige desinformatie die al jaren woekert. Fox News en ultrarechtse media hebben het publieke debat vergiftigd. We moeten dringend af van het waanidee dat beide kanten van het verhaal evenwaardig zijn. Dat is helemaal niet zo als de ene kant constant leugens verkoopt en de feiten verdraait. Wie dat doet, hoef je helemaal niet ernstig te nemen.

De vorige keer dat ik je sprak, voor je regiedebuut Towelhead (2007), zei je films en tv-series te willen combineren. Dat is niet bijster goed gelukt. Uncle Frank is je eerste film sinds toen.

Ball: Wel, er is een tv-serie tussen gekomen die behoorlijk populair was. Nooit van True Blood gehoord? (lacht) Zo’n serie slorpt zodanig veel tijd op dat er voor niets anders nog ruimte is. True Blood heeft een jaar of zeven uit mijn leven gehapt. Ondertussen is het er zeker niet gemakkelijker op geworden om het soort films te maken waar ik van hou: kleine films over gewone mensen. Als je geen superhelden opvoert, is men amper geïnteresseerd.

Voor pitchen ben ik niet in de wieg gelegd. Ik schrijf en schrijf. Ik heb een grote stapel uitgewerkte ideeën voor series en voor films. Eerlijk gezegd begrijp ik niet echt waarom Miramax net voor Uncle Frank het licht op groen zette. Het is niet dat er voor dat scenario is gevochten. Meestal zeiden producenten dat ze wel van het scenario hielden maar dat het project ‘op dit moment’ niet in hun businessplan paste. Volgens mij is dat een eufemisme voor: ‘We denken niet dat we hier iets aan kunnen verdienen.’

Je hebt natuurlijk vooral tv-geschiedenis geschreven. Blik je daar met trots op terug of word je liever niet lastig gevallen met vragen over het verleden?

Ball: Ik denk zelden terug aan oud werk. Ik focus liever op wat ik nog kan maken. Maar op de impact van Six Feet Under ben ik erg trots. Dat er na al die jaren nog steeds mensen die serie ontdekken en savoureren doet me plezier. In juni volgend jaar zal het verdorie twintig jaar geleden zijn dat de eerste aflevering uitgezonden werd. Twintig jaar! Zelf heb ik het niet zien aankomen dat die serie tot een popcultureel fenomeen zou uitgroeien. Ik herinner me dat de marketingafdeling van HBO zich er het hoofd over brak: ‘Hemeltjelief, hoe breng je zo’n vreselijk donkere reeks aan de man?’ Dat was er ook over: oké, Six Feet Under is donker maar niet zó donker.

Alan Ball

Wie 63-jarige Amerikaanse regisseur, scenarist en showrunner.

Wint een Oscar voor het scenario van American Beauty.

Bedenkt de spraakmakende HBO-series Six Feet Under en True Blood.

Heeft recenter voor HBO Here and Now gemaakt, een serie over een doldraaiende progressieve familie, die al na een seizoen stopgezet werd.

Voorziet in bijna al zijn werk een rol voor zijn partner Peter Macdissi, ook nu weer: Macdissi vertolkt Wally in Uncle Frank.