50 jaar na dato keert One Flew Over the Cuckoo’s Nest terug in de zalen. Gerestaureerd, én nog altijd even briljant. Vijf cijfers over de meest legendarische groepstherapie uit de filmgeschiedenis.
163
Zoveel miljoen dollar bracht de film wereldwijd op: 37 keer zijn oorspronkelijke kost (4,4 miljoen dollar). En dat voor een drama over een psychiatrische instelling, zonder explosies, romantiek of soundtrack van John Williams. Het was New Hollywood op zijn best: low key, high impact, en een lange staart in de zalen. De film opende in slechts vier bioscopen, maar groeide uit tot een monsterhit dankzij recensies, mond-tot-mondreclame en een publiek dat liever iets wilde wat níét door studio executives was platgestreken.
5
In 1976 won de film ‘the Big Five’ van de Oscars: beste film, regie, acteur, actrice en scenario. Dat was sinds It Happened One Night (1934) niet meer gebeurd. Milos Forman, een Tsjech die net de Sovjetinvasie van Praag was ontvlucht, regisseerde met een scherp oog voor institutionele onderdrukking, perfect in tune met het post-Watergate wantrouwen. Zijn stijl was wars van hollywoodglamour: repeteren in de instelling zelf, echte patiënten als figuranten, filmen met natuurlijk licht. Het resultaat: een film die niet speelt alsof hij over gekte gaat, maar alsof hij erin leeft.
88
Jack Nicholson is 88 ondertussen en sinds 2010 met pensioen. Hij woont in Mulholland Drive, supportert voor de L.A. Lakers en laat zich nog zelden zien. Hij incarneerde iconische personages in Chinatown, The Shining en Batman, maar zijn vertolking van Randle McMurphy is misschien wel zijn meest bezetene. Nicholson speelt hem als een kruising tussen straatfilosoof en stand-upcomedian, met een moreel kompas dat meestal op ‘fuck it’ staat. En het werkt. Je duimt voor hem alsof hij een puppy is die net uit het asiel komt en uit de klauwen van de nare Nurse Ratched gehouden moet worden. Je zou bijna vergeten dat hij een veroordeelde geweldpleger is die seks had met een minderjarige, maar zich nu voordoet als gek om de gevangenis te ontlopen. Dat waren nog eens tijden, gen Z!
1962
Het jaar waarin Ken Kesey’s roman verscheen. Kesey schreef het boek na zijn werk als nachtwaker in een psychiatrisch ziekenhuis en zijn lsd-experimenten in opdracht van de CIA. Het was een aanklacht tegen de medicalisering van afwijkend gedrag, en een ode aan het vrije individu. In de film verdwijnt Chief Bromden als verteller, maar hij blijft de morele kern: een zwijgende reus die op het einde letterlijk uitbreekt door een wastafel door het raam te gooien. Will Sampson, een Muscogee-indiaan van 2,01 m die beroepshalve schilder was, gaf gestalte aan de rol en werd een van de meest legendarische Native Americans op het witte doek.
1975
Het jaar waarin New Hollywood zijn hoogtepunt bereikte. Samen met Jaws, Dog Day Afternoon, Nashville en Barry Lyndon vormde Cuckoo’s Nest het culturele hart van ’75. Filmauteurs als Forman, Martin Scorsese, Robert Altman, William Friedkin en Francis Ford Coppola kregen carte blanche om films te maken die niet draaiden om helden, maar om mensen. Geen studioformules, geen testpubliek, enkel visie. One Flew Over the Cuckoo’s Nest was een culminatie: een film die je liet grijnzen, grienen en twijfelen aan je eigen normaliteit.
