Is HBO-reeks ‘My Brilliant Friend’ heiligschennis of een eerbetoon?

My Brilliant Friend-regisseur Saverio Costanzo trapte in Italië op zere tenen omdat hij het aangedurfd heeft enkele sleutelscènes uit de Italiaanse neorealistische cinema na te bootsen, maar Knack Focus’ tv-criticus Tine Hens zag vooral een meeslepend, veelgelaagd en heel Italiaans verhaal.

Ik heb het succesepos van Elena Ferrante niet gelezen. Daar is geen specifieke reden voor, behalve een heel praktische: tijdsgebrek. Mijn geniale vriendin bestaat uit vier delen en beschrijft het leven van twee meisjes, later vrouwen, die in Napels opgroeien tussen de puinhopen van WO II.

De in mysterie gehulde Ferrante – het is nog steeds niet zeker of de auteur een vrouw dan wel een man is – zou zich slechts van een afstand met de verfilming van haar/zijn bestseller hebben beziggehouden, maar het was wel zij/hij die ervoor zorgde dat de hele serie niet in Hollywood maar in Napels werd gedraaid en de regisseur van een aanbevelingsbrief voorzag.

Saverio Costanzo, meende Ferrante, moest zeker in aanmerking komen. Precies omdat hij de kunst verstond zich ten dienste te stellen van een verhaal en niet gedreven werd door eigen smaakvoorkeuren, die hij dan zou willen opdringen aan andermans tekst. Opnieuw: de auteur wilde zich niet bemoeien. Maar sommige suggesties zijn nu eenmaal moeilijk te negeren als je om en bij de tien miljoen exemplaren van een boek hebt verkocht.

Costanzo, die eerder onder meer De eenzaamheid van de priemgetallen verfilmde, is een regisseur met een bijzonder respect voor de Italiaanse filmcultuur, en alleen al om die reden is My Brilliant Friend een kolfje naar zijn hand. Dit is een meeslepend, veelgelaagd en heel Italiaans verhaal dat van kort na de Tweede Wereldoorlog tot nu reikt.

Het is in dat nu dat de reeks – en ook het boek, liet ik me vertellen – begint, met een smartphone die zoemt midden in de nacht. Het scherm is donker, enkel het blauwige schijnsel van de telefoon is te zien. ‘Pronto’, zegt een door slaap en het leven vermoeide vrouwenstem. Aan de andere kant volgt het bericht dat Lila verdwenen is, al twee weken. ‘Lena,’ smeekt de beller, ‘je moet me helpen’. Het antwoord van Lena is hard. ‘Nee, Rino’, zegt ze tegen Lila’s zoon. Dit keer moet hij het zelf oplossen.

Het nachtelijke telefoontje katapulteert Lena terug naar de dagen waarin Lila en zij elkaar in een Napolitaanse woonkazerne leerden kennen. Lena, het meisje dat genoot van de complimenten van de juf, dat het liefst van al elke dag een bank vooruit werd gezet. En dan was er Lila, in alles haar tegenpool maar wel verbijsterend intelligent.

De vraag waar de serie rond cirkelt, is of een goed stel hersenen voldoende is om je los te rukken uit het spinnenweb van machtsverhoudingen en onvereffende rekeningen dat zo’n volkswijk is. In het midden van dat web zit Don Achille. Hij wikt en beschikt en als iemand het waagt om zich openlijk tegen hem uit te spreken, dan aarzelt hij niet om diezelfde iemand bij zijn kraag uit een begrafenisplechtigheid te slepen en met zijn hoofd tegen de muur te slaan.

Maar er is ook het drama van de vrouwen. Lena beschrijft het alsof er insecten uit riolen, kieren en krochten kruipen en zich tussen de oren van hun moeders nestelen, waardoor die moeders niet anders kunnen dan roepen en tieren en een scène maken. Lena is een kind dat kijkt en alles om zich heen opslorpt. Lila is het kind van de actie. Wie een steen naar haar gooit, krijgt er een terug.

Als regisseur zoekt Costanzo geen manieren om meer te doen met het verhaal dan nodig. Hij laat de camera en de beelden op het ritme van het verhaal bewegen, zoomt in waar nodig, maar beeld en verhaal sluiten naadloos bij elkaar aan.

Het onheil kondigt zich onderhuids aan, maar Costanzo voelt zich niet geroepen om daar veel de nadruk op te leggen. Dat maakt van My Brilliant Friend een op vele vlakken klassiek epos dat graag knipoogt naar die klassieke erfenis. Al heeft Costanzo in Italië op zere tenen getrapt omdat hij het aangedurfd heeft enkele sleutelscènes uit de Italiaanse neorealistische cinema na te bootsen.

Heiligschennis, heet dat in Italië. Elders noemt men dat een eerbetoon.