‘”Canvas door de ogen van” wil de werkelijkheid anders bekijken, maar wordt al snel clichématig’

‘Dat “door de ogen van anderen kij­ken” mag best wat grondiger’, vindt onze tv-recensente na het bekijken van de VRT Nu-reeks Canvas door de ogen van.

Onlangs kreeg ik een mail van een mij onbekende man. Hij las mijn recensie van FC United en wilde me vanuit zijn lange ervaring als voetbalouder laten weten dat ik er niets van had begrepen. Ten eerste was ik een slechte journalist omdat ik me niet afvroeg of al die voetballers wel de waarheid spraken. Wat zij beweerden, had hij nog nooit gehoord. En hij had vaak aan de zijlijn gestaan. Ten tweede bestond racisme niet, tenzij – want dat had hij wel genoeg meegemaakt – dat van ‘hen’ tegenover ‘ons’.

Het was een verwarrende mail. Bestond racisme nu wel of niet? Ik las hem in de dagen dat er van alle kanten klonk dat we moesten luisteren naar ‘die mensen’, waarbij ‘die mensen’ niet sloeg op zij die echt wel weten wat racisme is, maar zij die een dolgedraaide militair steunden die met enkele raketwerpers aan de haal ging om een viroloog te vermoorden.

Dit is de achtergrond waartegen ik Canvas door de ogen van bekeek. Een reeks van zes filmpjes van hooguit drie minuten waarin mensen met een migratieachtergrond analyseren hoe zij vaak, meestal, bijna altijd worden voorgesteld in televisiereeksen, actuaprogramma’s of documentaires. Het uitgangspunt van de reeks filmpjes is even nobel als naïef. Om racisme aan te pakken, staat in het begin van ieder filmpje wit op zwart op het scherm, moeten we het beter begrijpen.

Wat volgde was spijtig genoeg voorspelbaar. Ik schrijf ‘spijtig genoeg’ omdat het gewoon spijtig is dat we na meer dan honderd jaar migratie nog steeds niet verder lijken te staan. Maar ook spijtig omdat deze goedbedoelde poging om door de ogen van een ander naar de werkelijkheid te kijken even snel clichématig aanvoelde. Natuurlijk is het schrijnend dat acteurs met een donkere huidskleur al te makkelijk gecast worden als de crimineel, de poetsvrouw, de gebrekkig Nederlands sprekende klusjesman.

Chenling, een vrouw van wie ik verder niet weet wie ze is, want dat vergeten deze onlinefilmpjes te vermelden, wijst er zeer terecht op dat Aziatische vrouwen in de televisiewereld slechts in drie versies bestaan. Als lustobject, als onderdanige jaknikker of als informaticaspecialist. Er werden fragmenten uit Eigen kweek getoond en ja, het was bijna gênant hoe knullig Julita daarin wordt voorgesteld. Tegelijkertijd is het unfair om drie seconden uit een reeks te tonen waarin evengoed de kleine kantjes van West-Vlamingen worden uitvergroot en personages min of meer een evolutie doormaken. Maar ik begreep het punt van Chenling wel. Ze gaf ook een voorbeeld van hoe het wel kon en verwees naar Killing Eve, waarin Sandra Oh een geheim agente speelt die in de ban raakt van een vrouwelijke psychopaat. Haar roots doen er niet toe. Ze is gewoon mens.

Daar kon je wat mee. In de vijf volgende filmpjes kwamen die goede voorbeelden amper aan bod, of schoof ik bij de kritiek toch wat ongemakkelijk heen en weer op mijn stoel. Enerzijds omdat ik bij mezelf ontdekte dat ik een muur van argumenten begon op te bouwen, maar ook omdat het moeilijk is reeksen te beoordelen op basis van één fragment.

Zo reageert Fatima geschokt op de afkeurende blikken die de zwarte acteur Alexander Karim in The Lawyer krijgt als hij zich aanmeldt in het prestigieuze advocatenbureau waar hij gezien wordt als een misdadiger die verdediging zoekt en niet als de verdediger. ‘Zo typisch’, zegt ze. ‘Het is altijd hetzelfde.’ Ik denk dat dat klopt. Maar dat is net wat deze reeks aankaart en dat is dan toch aan te moedigen? Net zoals het altijd aan te moedigen is door de ogen van anderen te kijken, maar dat kijken mag misschien wat dieper en grondiger gebeuren. Al vrees ik dat sommige ogen voor altijd gesloten blijven, hoe hard je ook roept dat ze door die andere ogen moeten kijken.