‘Een van de grootsten die jazz ooit heeft voortgebracht’: biografie Toots Thielemans

Toots Thielemans overleed op 94-jarige leeftijd in het ziekenhuis waar hij verzorgd werd na een val vorige maand. Lees een biografie van de jazzlegende.

Jean-Baptiste Thielemans werd op 29 april 1922 in Brussel geboren. Hij groeide op in de Marollen, een volkswijk in het centrum van Brussel en leerde al op zijn derde accordeon spelen.

‘Toots’

Tijdens de Duitse bezetting raakte hij in de ban van jazz. De Belgische jazzgitarist Django Reinhardt was zijn eerste grote voorbeeld. Onder zijn invloed schakelde ‘de ket’ over naar de gitaar. In dezelfde periode begon hij ook mondharmonica te spelen. Hij is een autodidact.

Na de oorlog vertrok hij op Europese tournee met Benny Goodman. Hierdoor kende hij in 1950 een internationale doorbraak. Hij kreeg de bijnaam ‘Toots’, naar jazzmuzikanten Toots Mondello en Toots Camarata.

In 1952 emigreerde hij naar de Verenigde Staten. Daar beleefde hij al snel een van de belangrijkste momenten in zijn carrière: hij werd lid van Charlie Parker’s All-Stars en speelde in Philadelphia enkele concerten samen met deze jazzgrootheid. Hij werd ook als gitarist opgenomen in het beroemde George Shearing Quintet.

Toots kreeg in de VS eindelijk de aandacht die hij in België niet kon krijgen. Dit zou in 1957 meespelen bij zijn beslissing om de Amerikaanse nationaliteit aan te nemen.

Thielemans introduceerde een geheel nieuwe klank in de jazzscène, door unisono de melodie te fluiten en gitaar te spelen. Een voorbeeld daarvan is het in 1962 gecomponeerde ‘Bluesette’. Het nummer werd een wereldhit en Toots noemde het soms al lachend zijn pensioenfonds.

Wereldfaam

Toch werd hij vooral bekend door het bespelen van zijn lievelingsinstrument: de mondharmonica of het ‘mondmuziekske’. Hij zorgde ervoor dat dat instrument een vaste plaats kreeg binnen de jazzwereld. Zoals zoveel jazzmuzikanten, genoot hij het meest van zijn optredens.

Maar Toots componeerde ook heel wat filmmuziek (‘Midnight Cowboy’, ‘The Getaway’, ‘Sugarland Express’, ‘Cinderella Liberty’, ‘Turks Fruit’, ‘Jean de Florette’) en nam een gigantisch aantal platen op.

Hij speelde voorts het wereldberoemde melodietje van het kinderprogramma ‘Sesamstraat’ en speelde samen en/of nam platen op met Ella Fitzgerald, Quincy Jones, Bill Evans, Jaco Pastorius, Natalie Cole, Pat Matheny, Dizzy Gillespie, Paul Simon, Billy Joel en vele anderen.

Quincy Jones, de legendarische producer van onder andere ‘Thriller’ van Michael Jackson, liet in 1995 de volgende woorden optekenen: ‘Ik kan zonder aarzelen zeggen dat Toots één van de grootste muzikanten van onze tijd is. Op zijn instrument behoort hij tot de grootsten die de jazz ooit heeft voortgebracht. Hij mikt op het hart en brengt je aan het wenen. We hebben meer samengewerkt dan ik kan tellen en hij doet mij steeds deed terugkomen voor meer…’

In 1981 kreeg Toots een kleine hartaanval, die ervoor zorgde dat hij nog maar weinig gevoel heeft in een deel van zijn lichaam. Sindsdien liet hij de gitaar links liggen en concentreerde hij zich volledig op de mondharmonica.

Titels

In 1997 werd hij benoemd tot Commandeur in de Orde van Leopold II, ondanks zijn Amerikaanse nationaliteit. Vier jaar later ontving hij de titel van baron en werd hij doctor honoris causa aan de twee vrije universiteiten van Brussel (ULB en VUB). Nog in datzelfde jaar mocht hij het openingsfeest voor het Belgische EU-voorzitterschap op gang blazen en werd hij op het North Sea jazzfestival in Den Haag onderscheiden met een Edison Jazz Award voor zijn hele carrière. Op 16 maart 2006 werd in de prestigieuze New Yorkse Carnegie Hall ‘The magic of Toots’ georganiseerd, een ’tribute’ aan Toots Thielemans met onder andere Herbie Hancock, Al Jarreau en Kenny Werner.

Na een drukke zomer vol concerten moest Toots het begin oktober 2006 verplicht kalmer aan doen. Door de vermoeidheid zag hij zich genoodzaakt een tournee in Nederland vroegtijdig stop te zetten. In het voorjaar van 2007 trad hij echter weer enkele malen op.

Op 17 mei 2009 sloot de muzikant Belgavox, een solidariteistfeest voor België, af aan de voet van het atomium. Helemaal alleen op het podium speelde hij ‘Ne me quitte pas’ van Jacques Brel op zijn mondharmonica. ‘Ik ben een echte Belg. Plus Belge que moi, tu meurs’, zei hij tegen het publiek.

In juni 2011 kreeg Thielemans alweer een nieuwe bekroning. In een nieuwe wijk in de Brusselse gemeente Vorst werd toen een straat naar hem vernoemd.

Tootsjaar 2012

Op 29 april 2012 vierde Toots Thielemans zijn negentigste verjaardag. ‘2012’ wordt uitgeroepen tot ‘Tootsjaar’. Zo vinden er op acht locaties in België speciale verjaardagsconcerten plaats. Ook is er in Brussel een expo over het Belgische jazz-icoon. In het Rose Theater in New York speelt Toots Thielemans twee avonden met enkele van zijn prominente jazzvrienden, onder wie Herbie Hancock en zijn vaste pianist Kenny Werner.

Jazz Middelheim

In december 2013 moet Thielemans verstek geven voor een optreden in zaal Roma in Antwerpen. Geruchten doen de ronde dat hij opgenomen is in het ziekenhuis, maar dat wordt al snel ontkend door zijn management. De jazzmuzikant had alleen wat hoofdpijn, klinkt het, en kijkt uit naar zijn volgende concerten.

Maar drie maanden later maakt Toots Thielemans bekend dat hij een punt zet achter zijn muzikale carrière. Hij voelt zich niet sterk genoeg meer om een volledig concert te spelen. Omdat hij zijn publiek niet wil teleurstellen, annuleert hij al zijn geplande concerten.

Tot ieders verbazing bestijgt Toots Thielemans dat jaar alsnog het podium op Jazz Middelheim, het festival waar hij peter van was, en waar hij tot dan toe elke editie op het podium had gestaan. Thielemans, rond wie een ultiem eerbetoon geprogrammeerd stond, zorgde voor een spontane bisronde. Hij gaf nog voor een keer het beste van zichzelf met zijn versie van ‘What a wonderful world’.

Compliment

Tot op hoge leeftijd bleef de ‘Afro-American Marollien’ jazzliefhebbers ontroeren met de klanken van zijn mondharmonica. In de lezerspoll van het Amerikaanse jazzmagazine ‘Down Beat’ was Toots Thielemans nagenoeg ieder jaar laureaat in de categorie ‘diverse instrumenten’. De intussen overleden jazztrompetist Clifford Brown zei hem daarover ooit: ‘Toots, wanneer jij de harmonica bespeelt, verdient die beter dan de benaming “divers instrument”.’ Thielemans beschouwde het als het mooiste compliment dat hij ooit heeft gekregen.

Toots overleed op 22 augutus 2016 in een Belgisch ziekenhuis in zijn slaap. ‘Hij is overleden door ouderdom, zijn lichaam was gewoon op’, aldus zijn manager Veerle Van de Poel. (Belga/KVDA)