Dimitri Verhulst schreef een roman over gefnuikte levens in communistisch Bulgarije, maar veel verder dan wat obligate grappen en grollen komt hij niet.
In 1974 gooide Alexander Solzjenitsin vanuit Zürich een gigantische knuppel in het Sovjet-Russische literaire hoenderhok. De stille Don, het vierdelige realistische meesterwerk waarvoor Michail Sjolochov negen jaar eerder de Nobelprijs kreeg, had hij niet zelf geschreven, beweerde de dissidente auteur. Het was van Fedor Krjoekov, een ‘witte’ schrijver die in 1920 in een bolsjewistisch gevangenkamp aan tyfus was gestorven. Sjolochov, altijd al iemand die tegen de schouders van de macht had aangeschurkt, had het manuscript bemachtigd en er zijn eigen naam boven gezet. Die Michail Sjolochov speelt een grote rol in Het leven gezien van beneden, de nieuwe roman van Dimitri Verhulst, maar niet de hoofdrol. Die is weggelegd voor Liliya, een Bulgaarse die letterlijk haar kont afveegt met De stille Don.
Ooit was ze gelukkig getrouwd met de beloftevolle toneelschrijver Anton Cherkov, tot die Wat de schapen wel nog weten op scène bracht, een stuk waarin dieren de hoofdrol speelden en dat door de censor al na één voorstelling werd afgevoerd. Toen verdween het geluk uit haar huwelijk en Anton achter de tralies. Eens weer vrij werd hij tot journalist gebombardeerd, waardoor hij al zijn vrienden verloor. Pas echt vernederend was de opdracht om een verslag te schrijven van Sjolochovs bezoek aan Stockholm. Mettertijd raakte hij aan de drank en vervreemdde hij van Liliya, die er een reeks minnaars op na begon te houden. Nee, dan had die Nobelprijswinnaar het toch beter getroffen. Die werd zelfs door Chroesjtsjov uitgenodigd om mee naar Amerika te reizen, waar ze een paar zwarte callgirls op hun hotelkamer uitnodigden en het paar schoenen kochten waarmee de Sovjetleider tijdens een vergadering van de VN-Veiligheidsraad op tafel zou kloppen.
Verhulst vertelt zijn verhaal in korte hoofdstukken en dartelt daarbij vrolijk heen en weer door de tijd. Aanvankelijk weet je niet zo goed waarom hij voor die vorm gekozen heeft, maar al gauw wordt het duidelijk: om te verhullen hoe flinterdun zijn verhaaltje wel is. Een paar verdwaalde raketten die op Sofia vallen, kunnen dat niet goedmaken, net zomin als een aardbeving in de Karpaten die al evenmin iets met de plot te maken heeft. Dat hij dit verhaaltje ook nog eens aan de actualiteit probeert te koppelen door in een paragraaf of twee de val van de muur te koppelen aan het optrekken van muren tegen de vluchtelingenstroom is bovendien gratuit en tendentieus.
En dan hebben we het nog niet gehad over de soms ronduit flauwe humor waarin dit boekje grossiert. Dat de werknemers in de Sovjet-Unie deden alsof ze werkten en de werkgevers deden alsof ze hen daarvoor betaalden is echt al een hele ouwe. En weet u waarom een Lada kopen geen goed idee was? Omdat de handleiding de uurroosters van trein en bus vermeldde. Oké, er staan betere in, zoals die over de oude Brezjnev die tijdens de opening van de Olympische Spelen in Moskou de ringen begon voor te lezen, maar moet literatuur niet meer zijn dan een moppentrommel?
Natuurlijk, en daarin faalt Het leven gezien van beneden volstrekt. Dit is geen literatuur, dit is lectuur – toiletlectuur zelfs. Psychologische diepgang en geloofwaardigheid? Nul. Intellectuele uitdaging? Nul. Spanning? Nul. Stilistische bravoure? Wel ja, als je pagina na pagina op diezelfde spijker zitten slaan bravoure wilt noemen: een halfje dan. Wanneer je een goed boek gelezen hebt, zet je dat in de kast, met het idee dat je het nog weleens opnieuw zou willen lezen – ook al is de kans klein dat je dat werkelijk zult doen. Verhulsts nieuwe roman zien we daar niet meteen belanden.
HET LEVEN GEZIEN VAN BENEDEN *
Dimitri Verhulst, Atlas Contact, 158 blz., ? 19,99.
MARNIX VERPLANCKE
CENTRALE ZIN Er viel altijd iets af te lachen op deze aarde.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
